નવી દિલ્હી: વિશ્વની વસ્તી આજે 15 નવેમ્બર 8 અબજ (8 Billion) પર પહોંચી ગઈ છે. સંયુક્ત રાષ્ટ્રના અહેવાલ મુજબ એક નવો અંદાજો દર્શાવે છે કે 2030 સુધીમાં વૈશ્વિક વસ્તી (World Population) લગભગ 8.5 અબજ સુધી પહોંચી જશે. યુએનએ વિશ્વની વસ્તી 2050 સુધીમાં 9.7 અબજ અને 2100 સુધીમાં 10.4 અબજ થવાની ગણતરી પણ કરી છે. જન્મ દરમાં વધારો મોટાભાગે એવા દેશોમાં જોવા મળી રહ્યો છે જ્યાં માથાદીઠ આવક ઘણી ઓછી છે.
યુએનની આ ગણતરી મુજબ 2023માં ભારતને વધુ એક સિદ્ધિ મળશે અને દેશ ચીનને પાછળ છોડીને વિશ્વનો સૌથી વધુ વસ્તી ધરાવતો દેશ બની જશે. હાલમાં ચીનની વસ્તી 1.44 અબજ છે અને ભારતની વસ્તી 1.39 અબજ છે. આ વિશ્વના બે સૌથી વધુ વસ્તી ધરાવતા દેશો છે. પરંતુ, ચિંતાની વાત એ છે કે 1950 પછી પહેલીવાર એવો સમયગાળો આવ્યો છે, જ્યારે વસ્તી વૃદ્ધિની ગતિ ખૂબ જ ધીમી પડી ગઈ છે. 2020માં વસ્તી વૃદ્ધિનો દર 1 ટકાથી ઓછો રહ્યો છે. વર્ષ 2022માં વસ્તીના સંદર્ભમાં બહાર આવેલા યુએનના આ અંદાજ મુજબ, છેલ્લા કેટલાક દાયકાઓમાં ઘણા દેશોમાં પ્રજનનક્ષમતા ઝડપથી ઘટી છે. વિશ્વની બે તૃતીયાંશ વસ્તી એવા વિસ્તારોમાં રહે છે જ્યાં સ્ત્રી પ્રજનન દર 2.1 ટકા કરતા ઓછો છે.
61 દેશોમાં વસ્તી વૃદ્ધિ દર 1% કરતા ઓછો રહેશે
વિશ્વની વસ્તી 7 અબજથી વધીને 8 અબજ થવામાં 12 વર્ષ લાગ્યાં. પરંતુ હવે તેને 8 બિલિયનથી 9 બિલિયનમાં લગભગ 15 વર્ષ લાગશે. આ દર્શાવે છે કે વિશ્વમાં વસ્તી વૃદ્ધિનો દર ઘટી રહ્યો છે. યુનાઈટેડ નેશન્સ અનુસાર, 2022 અને 2050 વચ્ચે 61 દેશો અથવા પ્રદેશોની વસ્તીમાં 1 ટકાનો ઘટાડો થવાનો અંદાજ છે. તેનું કારણ પ્રજનનક્ષમતાનો સતત અભાવ અને કેટલાક કિસ્સાઓમાં સ્થળાંતરિત જીવનની મજબૂરી જણાવવામાં આવી રહી છે.
ભારત-ચીનની વસ્તીનું મહત્વનું યોગદાન
યુએનના રિપોર્ટ અનુસાર, 2022 માં, વિશ્વના 2 સૌથી વધુ વસ્તી એશિયાના છે. તેમાં દક્ષિણ-પૂર્વ એશિયા (2.3 અબજ) અને 2.1 અબજની વસ્તી સાથે મધ્ય-દક્ષિણ એશિયા ક્ષેત્રનો સમાવેશ થાય છે. આ બે વિસ્તારોમાં વધુ વસ્તીનું કારણ ચીન અને ભારત પણ છે. બંને દેશોની વસ્તી 1.4 અબજથી વધુ હોવાનો અંદાજ છે. 2050 સુધીમાં, વિશ્વની વસ્તીમાં વધારો 8 દેશો પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરશે. તેમાં ભારત, પાકિસ્તાન, કોંગો, ઇજિપ્ત, ઇથોપિયા, નાઇજીરીયા, ફિલિપાઇન્સ અને તાન્ઝાનિયાનો સમાવેશ થાય છે.
મૃત્યુદરમાં પણ ઘટાડો થયો
જ્યારે મૃત્યુ દરમાં ઘટાડો થાય છે ત્યારે વસ્તી વૃદ્ધિ આંશિક રીતે થાય છે. વૈશ્વિક સ્તરે મૃત્યુ દરમાં પણ ઘટાડો થયો છે. 2019 ની ગણતરી મુજબ, વિશ્વનો સરેરાશ મૃત્યુદર 72.8 વર્ષ છે. 1990 થી, લગભગ 9 વર્ષનો વધારો થયો છે. તે 2050 સુધીમાં લગભગ 77.2 વર્ષ સુધી પહોંચી શકે છે. એટલે કે આવનારા સમયમાં મૃત્યુદરમાં વધુ ઘટાડો થશે અને વ્યક્તિની સરેરાશ ઉંમર વધશે.
ગરીબ દેશોમાં ઝડપથી વધતી વસ્તી
જો આપણે વૈશ્વિક વસ્તીના આંકડાઓ પર નજર કરીએ તો ગરીબ દેશોમાં વસ્તી વૃદ્ધિનો દર વધ્યો છે. તેમાંથી મોટાભાગના દેશો સબ-સહારન આફ્રિકાના દેશો છે. સંયુક્ત રાષ્ટ્રના મતે વૈશ્વિક તાપમાનમાં થતા વધારાને રોકવા માટે પેરિસ કરારના ઉદ્દેશ્યોને પૂરા કરવા જરૂરી છે. આમાં, સસ્ટેનેબલ ડેવલપમેન્ટ ગોલ્સ અને ઉત્પાદન તેમજ વપરાશના લક્ષ્યને સંતુલિત કરવું જરૂરી છે. વસ્તી વૃદ્ધિ દર ઘટાડવાથી પર્યાવરણને થતા નુકસાનને ઝડપથી ઘટાડવામાં પણ મદદ મળી શકે છે.
