ભારતના પડોશી દેશો ક્યારેય જંપીને બેસવામાં માનતા નથી. બાંગ્લાદેશના બળવા પછી હવે પાકિસ્તાનના બલૂચિસ્તાનમાં ઉથલપાથલ વધી ગઈ છે. બલૂચિસ્તાન લિબરેશન આર્મી દ્વારા પાકિસ્તાની સેના અને નાગરિકોને નિશાન બનાવીને જે નરસંહાર કરવામાં આવી રહ્યો છે તે સ્પષ્ટપણે દર્શાવે છે કે ત્યાં સંપૂર્ણ અરાજકતાનું વાતાવરણ છે. બલૂચિસ્તાન લિબરેશન આર્મીએ જે રીતે બસમાંથી પાકિસ્તાની આર્મીના જવાનો અને ૨૩ પંજાબી નાગરિકોને માર્યા છે, તેનાથી પાકિસ્તાની સેના પર દબાણ ઘણું વધી ગયું છે.
પાકિસ્તાન પહેલાથી જ તહરીક-એ-તાલિબાન પાકિસ્તાન તરફથી ગંભીર સમસ્યાનો સામનો કરી રહ્યું છે. પાકિસ્તાન, ઈરાન અને અફઘાનિસ્તાનના પ્રદેશોથી અલગ સ્વતંત્ર બલૂચિસ્તાન માટે લડતા બળવાખોર સંગઠને નરમ અને સખત બંને લક્ષ્યોને હિટ કરવા માટે નોંધપાત્ર ક્ષમતાઓ પ્રાપ્ત કરી છે. બલૂચ રાષ્ટ્રવાદી આતંકવાદીઓની હિંસક કાર્યવાહી માટે પાકિસ્તાન સતત ભારતને જવાબદાર ઠેરવે છે. તે માટે પાકિસ્તાની સત્તાવાળાઓએ પકડાયેલા ભારતીય નૌકાદળના ભૂતપૂર્વ અધિકારી કુલભૂષણ યાદવના કથિત નિવેદનોનો ઉપયોગ કર્યો છે, જે હજુ પણ પાકિસ્તાનની જેલમાં બંધ છે.
બલૂચિસ્તાનમાં દમન અને માનવાધિકાર ઉલ્લંઘનનો પાકિસ્તાની સેનાનો લાંબો રેકોર્ડ છે. પાકિસ્તાની સેનાએ ત્યાં હજારો લોકોની ધરપકડ કરીને ગાયબ કરી દીધા છે. પાકિસ્તાની સેનાની બર્બરતાના જવાબમાં બલૂચ જૂથોએ પણ હિંસાનો માર્ગ અપનાવ્યો છે. બલૂચ વિદ્રોહીઓએ જે રીતે ૨૩ પંજાબી બસ મુસાફરોને તેમના આઇડેન્ટિટી કાર્ડ જોઈને મારી નાખ્યા તે જોતા સવાલ એ થાય છે કે બલોચ પંજાબીઓના લોહીના તરસ્યા કેમ છે? પાકિસ્તાને આ પ્રાંતની સતત અવગણના કરી છે, જેના કારણે પાકિસ્તાનના લોકો અહીંના લોકો માટે દુશ્મન સમાન બની ગયા છે. પંજાબીઓથી ભરેલી પાકિસ્તાની સેનાએ બલૂચિસ્તાનના લોકોનું સતત શોષણ કર્યું છે અને લૂંટ ચલાવી છે. સૌથી ઓછી વસ્તી ધરાવતા બલૂચિસ્તાનના લોકો માને છે કે તેમનાં સંસાધનો માત્ર પંજાબ અને પંજાબીઓને ખવડાવે છે, તેથી જ તેઓ પંજાબીઓને નફરત કરે છે.
ભારત પર બ્રિટિશ શાસન દરમિયાન આ વિસ્તાર ઈરાન અને આધુનિક પાકિસ્તાન વચ્ચે વિભાજિત થયો હતો. બલુચિસ્તાનની આધુનિક વાર્તા ૧૮૭૬માં કલાતના રજવાડા પ્રાંતનો એક ભાગ અને બ્રિટિશ ભારત સરકાર વચ્ચેની સંધિથી શરૂ થાય છે. ઈરાને કલાતને ભૂતાન અને સિક્કિમ સાથે અંગ્રેજોના હસ્તાક્ષર જેવી જ આંતરિક સ્વાયત્તતા આપી હતી. ૧૯૪૭માં જ્યારે ભારતીય ઉપખંડને આઝાદી મળી ત્યારે બલૂચિસ્તાનમાં ચાર રજવાડા, કલાત, ઔરત, લારા બેલા અને મકરાનનો સમાવેશ થતો હતો.
છેલ્લા બે દાયકામાં પાકિસ્તાને ચીનને ગ્વાદરમાં નવું બંદર અને ચીન-પાકિસ્તાન ઈકોનોમિક કોરિડોર વિકસાવવા આમંત્રણ આપ્યું છે. તેનાથી બલૂચિસ્તાનના લોકોમાં પાકિસ્તાન માટે ગુસ્સો છે. ચીનના નાગરિકો બલૂચિસ્તાનમાં આવીને સ્થાયી થયા છે અને બલૂચિસ્તાન લિબરેશન આર્મીએ પણ ચીની નાગરિકો અને એન્જિનિયરોને નિશાન બનાવ્યા છે. બલૂચિસ્તાન લિબરેશન આર્મીએ પાકિસ્તાનના આર્મીને અને ચીનને ચેતવણી આપી છે કે જો તેઓ બલૂચિસ્તાન છોડી દે નહીં તો તેઓ મુશ્કેલીમાં મુકાઈ જશે.
આ પહેલાં પણ એપ્રિલમાં બલૂચિસ્તાનના નોશકી શહેર પાસે બસમાંથી ૯ મુસાફરોને ઉતારવામાં આવ્યા હતા અને તેમના આઈડી કાર્ડ ચેક કર્યા બાદ તેમને ગોળી મારી દેવામાં આવી હતી. ગયા વર્ષે પણ બલૂચિસ્તાનમાં ઓછામાં ઓછા ૧૭૦ આતંકવાદી હુમલા થયા હતા જેમાં ૧૫૧ નાગરિકો અને ૧૧૪ સુરક્ષાકર્મીઓ માર્યા ગયા હતા. બલૂચિસ્તાન એ પાકિસ્તાનનો સૌથી મોટો પ્રાંત છે જે તેના ભૌગોલિક વિસ્તારના લગભગ ૪૪ ટકા ધરાવે છે. તે તેલ, સોનું, તાંબુ અને અન્ય કુદરતી સંસાધનોથી સમૃદ્ધ છે, જે કારણે ચીને આ પ્રાંતમાં વિશેષ રસ દાખવ્યો છે. તે પાકિસ્તાનના આવકના પ્રાથમિક સ્રોતોમાંનું એક છે, પરંતુ તેનો સૌથી ઓછો વિકસિત પ્રદેશ છે. બલૂચ લોકો પાકિસ્તાનથી અલગ થવાની માંગ કરી રહ્યા છે. પાકિસ્તાને હંમેશા તેમની સાથે ભેદભાવ કર્યો છે. બલૂચ લોકોની એક અલગ સંસ્કૃતિ છે, જે તેમને પાકિસ્તાનથી અલગ પાડે છે.
પરિસ્થિતિ એવી છે કે બલૂચિસ્તાન પાકિસ્તાનનું નવું બાંગ્લાદેશ બનશે કે પછી પાકિસ્તાનના શાસકો પહેલાની જેમ બળવાને દબાવવામાં સફળ થશે તે નક્કી કરવું મુશ્કેલ છે. તહરીક-એ-તાલિબાન પાકિસ્તાનના પશ્ચિમ વિસ્તારમાં આ વિસ્તાર પર કબજો કરી ચૂક્યું છે. પાકિસ્તાન સંપૂર્ણપણે વિદ્રોહ, આતંકવાદ અને દુશ્મનોથી ઘેરાયેલું છે. બલૂચિસ્તાનની જેમ સિંધમાં પણ આઝાદીના નારા ગુંજી રહ્યા છે. પાકિસ્તાનની સેના આ અવાજોને ક્યાં સુધી શાંત કરી શકશે તે પણ શંકાસ્પદ છે. ધાર્મિક સાંકળોમાં બંધાયેલા પાકિસ્તાનના વિવિધ પ્રાંતોમાં વિદ્રોહની આગ વધુ તીવ્ર બની છે. શું પાકિસ્તાનને ટુકડાઓમાં વહેંચવાની રૂપરેખા નક્કી થઈ ગઈ છે?
બલૂચિસ્તાનમાં તાજેતરમાં બની રહેલી ઘટના પાછળ ભારતની ગુપ્તચર સંસ્થા રિસર્ચ એન્ડ એનાલિટિકલ વિંગ (RAW) નો હાથ હોવાનું કહેવાઈ રહ્યું છે. પાકિસ્તાનના સિંધ પ્રાંતના ગવર્નર કામરાન ટેસોરીએ બુધવારે આક્ષેપો કર્યા હતા કે બલૂચિસ્તાનમાં તાજેતરના ઘાતક હુમલા પાછળ ભારતીય ગુપ્તચર એજન્સી રિસર્ચ એન્ડ એનાલિસિસ વિંગ (RAW) અને પડોશી દેશ અફઘાનિસ્તાનનો હાથ છે. પાકિસ્તાની અખબાર ટ્રિબ્યુનના અહેવાલ અનુસાર કામરાન ટેસોરીએ કહ્યું હતું કે પાકિસ્તાન વિરુદ્ધ આ ષડયંત્ર બે જગ્યાએથી રચવામાં આવી રહ્યું છે. તે અફઘાનિસ્તાનમાં હાજર ભારતીય ગુપ્તચર RAW સાથે જોડાયેલું છે અને અફઘાનિસ્તાનમાં RAWના સેટઅપ દ્વારા પાકિસ્તાનમાં આતંકવાદી હુમલા કરવામાં આવી રહ્યા છે.
બલૂચ લિબરેશન આર્મી (BLA) અથવા બલૂચિસ્તાન લિબરેશન આર્મી પોતાને બલૂચિસ્તાનની સ્વતંત્રતાની માંગ કરતા જૂથ તરીકે વર્ણવે છે. તે બલૂચિસ્તાનમાં કાર્યરત સૌથી જૂનું અલગતાવાદી જૂથ પણ છે. આ સંસ્થા પ્રથમ વખત ૧૯૭૦માં અસ્તિત્વમાં આવી હતી. તેઓએ ઝુલ્ફીકાર અલી ભુટ્ટોની સરકાર દરમિયાન સશસ્ત્ર બળવો શરૂ કર્યો હતો, પરંતુ લશ્કરી સરમુખત્યાર ઝિયા-ઉલ હકે સત્તા સંભાળ્યા પછી બલૂચ નેતાઓ સાથેની વાતચીત બાદ તેઓએ યુદ્ધવિરામને પાછો ખેંચી લીધો હતો. આના કારણે બલૂચિસ્તાનમાં સશસ્ત્ર બળવાખોરીનો અંત આવ્યો અને બલૂચ લિબરેશન આર્મી પણ લુપ્ત થઈ ગઈ હતી. જોકે હવે બલૂચ પ્રજા પાકિસ્તાનથી સ્વતંત્ર થવા માગતી હોવાથી બલૂચ લિબરેશન આર્મીની તાકાત પણ વધી રહી છે.
કેટલાક નિષ્ણાતોનો દાવો છે કે BLA સત્તાવાર રીતે ૨૦૨૦ માં સ્થાપના કરવામાં આવી હતી. આ જૂથમાં સમાવિષ્ટ મોટા ભાગના લગેક મેરી અને બુગતી જાતિના હતા. આ જાતિઓ હજુ પણ પ્રાદેશિક સ્વાયત્તતા મેળવવા માટે પાકિસ્તાન સરકાર સામે લડી રહી છે.સરદાર અકબર ખાન બુગતી બલૂચિસ્તાનના ભૂતપૂર્વ મુખ્યમંત્રી હતા. તેમને બલૂચ લિબરેશન આર્મીના વરિષ્ઠ વ્યક્તિઓમાંના એક ગણવામાં આવે છે.
૨૬ ઓગસ્ટ ૨૦૦૬ના રોજ પાકિસ્તાની સુરક્ષા દળો દ્વારા તેમની હત્યા કરવામાં આવી હતી. આ પછી નવાબ ખેર બક્ષ મીરીના પુત્ર નવાબઝાદા બાલાચ મીરીને તેના વડા બનાવવામાં આવ્યા હતા. બાલાચ મીરીને પણ ૨૦૦૭માં પાકિસ્તાની સેનાએ માર્યો હતો. તે જ વર્ષે પાકિસ્તાને બલૂચ લિબરેશન આર્મીને પ્રતિબંધિત જૂથ જાહેર કર્યું હતું. આ પછી તેના ભાઈ હિરબ્યાર મીરીને બલૂચ લિબરેશન આર્મીની કમાન સોંપવામાં આવી હતી, પરંતુ બ્રિટનમાં રહેતા હિરબ્યારે ક્યારેય આ સંગઠનના વડા હોવાનો દાવો સ્વીકાર્યો ન હતો. તે પછી અસલમ બલોચ નામનો ઉગ્રવાદી બલૂચ લિબરેશન આર્મીનો નેતા બન્યો હતો.– આ લેખમાં પ્રગટ થયેલાં વિચારો લેખકનાં પોતાના છે
