ઓમર અબ્દુલ્લા રાજકારણ માટે નવા નથી કે ન તો મુખ્યમંત્રી પદ માટે. 2009માં પ્રથમ વખત મુખ્યમંત્રી બનવાથી લઈને 16 ઓક્ટોબર, 2024ના રોજ બીજી વખત પદના શપથગ્રહણ કરવા સુધીની તેમની સફરની વાર્તા વર્ણવે છે. પ્રથમ વિધાનસભાની ચૂંટણીઓ સાથે જોડાયેલા અજમાયશ સંજોગો અને ઐતિહાસિકતાને જોતાં, છેલ્લા દાયકામાં, જમ્મુ અને કાશ્મીરના નવા બનાવેલા કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ અને તેની પાછળ લગભગ ત્રણ દાયકાનો રાજકીય અનુભવ, તે હજુ પણ તેમના માટે અગ્નિસંસ્કારથી ઓછું નથી.
સાહિત્યિક રીતે કહીએ તો ઓમરની વાર્તાનું વર્ણન એ જમ્મુ અને કાશ્મીરના મુખ્ય મંત્રીની ક્ષમતા ને દાનમાં સામેલ મુશ્કેલીઓનું નિરૂપણ છે તે પણ સંપૂર્ણપણે બદલાયેલા સંજોગોમાં – એક વિક્ષેપિત રાજ્યને બે કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં પતન કરવામાં આવ્યું, કલમ 370 હેઠળ વિશેષ સત્તાઓનો વિનિમય કરવામાં આવ્યો અને લેફ્ટનન્ટ ગવર્નર, કેન્દ્રના પ્રતિનિધિ, તેમના પર પ્રભુત્વ રાખવા માટે સ્પષ્ટપણે સત્તા આપે છે. આ ચોક્કસપણે એવી સ્થિતિ નથી. અબ્દુલ્લાએ મુખ્યમંત્રી તરીકેનો તેમનો બીજો કાર્યકાળ શરૂ કરવાનું પસંદ કર્યું હશે, પરંતુ આ રીતે રાજકીય સફરના પોતાના વળાંકો છે.
નેશનલ કોન્ફરન્સ-કોંગ્રેસ-સીપીએમ-આપ (I.N.D.I.A) ગઠબંધન અથવા તેથી વધુ મિસ્ટર અબ્દુલ્લા માટે પડકારો અપેક્ષા કરતાં વહેલાં ઉભરી આવ્યા હતા. શપથગ્રહણના દિવસે અથવા તે પહેલાં થનારી બે ઘટનાઓ, વિરોધાભાસી હોવા છતાં, તેમનો પડછાયો પડાવતી આવનારી ઘટનાઓથી ઓછી ન હોઈ શકે. તેનાથી માત્ર તેમને જ નહીં, પરંતુ નેશનલ કોન્ફરન્સ અને કોંગ્રેસના સમગ્ર ટોચના નેતૃત્વને પણ ચિંતા થવી જોઈએ.
સૌથી મહત્ત્વની બાબત એ છે કે ભાજપના 29 સભ્યોના મજબૂત ધારાસભ્યોની ટુકડીએ શપથગ્રહણ સમારોહથી દૂર રહેવાનો નિર્ણય લીધો છે. આ અસરના સંકેતો એક દિવસ પહેલાં ઉપલબ્ધ હતા જ્યારે પાર્ટીના કાર્યકારી પ્રમુખ સત શર્માએ એક વિચિત્ર નિવેદન આપ્યું હતું: ‘ભાજપના નવા ચૂંટાયેલા ધારાસભ્યો શપથગ્રહણ સમારોહમાં હાજરી આપવા માટે તેમની પોતાની વિવેકબુદ્ધિનો ઉપયોગ કરશે’ એમ તેમણે કહ્યું.
શું ભાજપના કોઈ પણ ધારાસભ્ય તે પણ વિભાજિત કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશના, વર્તમાન પક્ષના શાસન હેઠળ વિવેકબુદ્ધિનો ઉપયોગ કરવાનો હક ધરાવે છે? છેલ્લા એક દાયકાના અનુભવને જોતાં, જવાબ ભારપૂર્વક ‘ના’ છે. તે વિશ્વના સૌથી શક્તિશાળી રાજકીય પક્ષના બિનવર્ણનકારી UT પદાધિકારીના આ પ્રકારનું નિરીક્ષણ કરવા પાછળના ઉદ્દેશ વિશે વોલ્યુમો બોલે છે. તે બીજી વાત છે કે તે પોતાની મેળે આવું ન કરી શક્યો હોત. તે ચોક્કસપણે મોટી યોજના અને કાર્યવાહીનો એક ભાગ હોવો જોઈએ જે પાર્ટી આગામી દિવસોમાં વિધાનસભાની બેઠક મળવાની સાથે આગળ વધારવા માંગે છે.
નિયુક્ત મુખ્ય મંત્રીએ, શપથ ગ્રહણ કરતાં પહેલાં, તમામ યોગ્ય અવાજો કર્યા હતા અને પ્રયાસ એવું લાગતું હતું કે સરકારને સરળ રીતે ચલાવવા માટે અનુકૂળ રાજકીય વાતાવરણ ઊભું કરવું, ગલીપચી, સ્થાનિક, જૂની અને નવી સમસ્યાઓનો સામનો કરવો. નવી સરકારને સંબોધવા અને ઉકેલો શોધવાના ઘણા બધા મુદ્દા છે, અબ્દુલ્લા કદાચ સંપૂર્ણ રીતે વાકેફ છે. તેથી જ તે વધુ નમ્ર અને બદલાયેલ વ્યક્તિ તરીકે ઉભરી આવ્યો. તે તેની ભાવિ ક્રિયાઓમાં પ્રગટ થાય છે કે કેમ તે આતુરતાથી જોવામાં આવશે.
જો કે, શપથગ્રહણ સમારોહમાંથી દૂર રહીને, વિવેકબુદ્ધિનો ઉપયોગ કરીને અથવા અન્યથા, ભાજપના ટોચના અધિકારીઓએ અબ્દુલ્લાની પાર્ટીને બગાડવાનો માર્ગ અપનાવ્યો હોય તેવું લાગે છે. કોઈ અંતિમ નિષ્કર્ષ કાઢવો ખૂબ જ વહેલું છે, પરંતુ શક્તિશાળી નરેન્દ્ર મોદી સરકાર અને આમ આદમી પાર્ટીની (આપ) દિલ્હી સરકાર વચ્ચેના પૂર્ણ-પાયે મુકાબલાને જોતાં, ભાજપના ધારાસભ્યોની ગેરહાજરીએ માત્ર અબ્દુલ્લાના કાનમાં ખતરાની ઘંટડીઓ વાગવી જોઈએ અને તેમના ગઠબંધનના ભાગીદારો રાહુલ ગાંધી કે જેઓ પહેલેથી જ જમ્મુ ક્ષેત્રમાં કોંગ્રેસની નજીકના સફાયા અને હરિયાણા વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં આશ્ચર્યજનક હારની સમસ્યાનો સામનો કરવા માટે ઘેરાયેલા છે.
શું જમ્મુ અને કાશ્મીર દિલ્હીના રસ્તે આગળ વધી રહ્યું છે? જો નહીં તો ભાજપે શપથગ્રહણ સમારોહનો બહિષ્કાર કરવાનો નિર્ણય શા માટે લીધો. આ નિર્ણય ભગવા પક્ષની આક્રમક અને સંઘર્ષવાદી નીતિ સાથે જોડાયેલો છે જેનો હેતુ ચૂંટણી જીતવા અથવા દરેક રીતે સરકાર બનાવવાનો છે. બે પ્રતિકૂળ પાડોશીઓનો સામનો કરી રહેલા પ્રદેશની સંવેદનશીલ અને વ્યૂહાત્મક પરિસ્થિતિને જોતાં આવી સ્થિતિ જમ્મુ અને કાશ્મીર અથવા સમગ્ર રાષ્ટ્રના હિતમાં નથી.
ભાજપ માટે શપથગ્રહણ સમારોહથી દૂર રહેવા માટે કોઈ વાજબી કારણ નહોતું. જેથી વિવેકબુદ્ધિનો ઉપયોગ કરીને ધારાસભ્યોના માર્ગ ઘડી રહ્યા છે. કોઈ પણ તર્ક આપ્યા વિના લેવાયેલ આ અયોગ્ય નિર્ણય છે. ભાજપના ધારાસભ્યો તેમના ભગવા રંગના પક્ષના ખેસથી શણગારેલા સમારોહમાં ભાગ લે છે, જે તમામ સ્તરે ભાજપ માટે ટ્રેડમાર્ક બની ગયું છે, લોકશાહી રીતે ચૂંટાયેલી સરકારને સ્થાપિત કરવાની કવાયતની શાખમાં વધારો કરશે. નુકસાન સંપૂર્ણપણે ભાજપનું છે.
પ્રથમ ચૂંટાયેલી સરકાર/વિધાનસભાની તંદુરસ્ત શરૂઆત નરેન્દ્ર મોદી સરકાર માટે વધુ શ્રેયપાત્ર હોઈ શકે છે. ખાસ કરીને જ્યારે તેને ઓછામાં ઓછા કાશ્મીર ખીણમાં આતંકવાદને નિયંત્રિત કરવાનો શ્રેય આપવામાં આવે છે. ચૂંટાયેલા પ્રતિનિધિઓ સાથેની સ્થિર સરકાર આતંકવાદને ડામવા માટે સુરક્ષા ઉપકરણ દ્વારા સમર્થિત લોકોની સમસ્યાઓના ઉકેલ માટે પહોંચે છે, તે શાંતિ અને વિકાસને ટકાવી રાખવાનો શ્રેષ્ઠ માર્ગ છે.
બીજી ઘટના, જે અબ્દુલ્લા માટે ઓછો ચિંતાજનક હોવો જોઈએ, પરંતુ ચોક્કસપણે ટાળી શકાય તેવું હતું, કોંગ્રેસનો નેશનલ કોન્ફરન્સ અને ચૂંટણી પૂર્વેના જોડાણમાં હોવા છતાં સરકારને બહારથી ટેકો પૂરો પાડવામાં સંતુષ્ટ રહેવાનો છેલ્લી ઘડીનો નિર્ણય હતો. અન્ય I.N.D.I.A ઘટકો. જમ્મુ અને કાશ્મીર કોંગ્રેસના બે ટોચના નેતાઓ, પીસીસી ચીફ તારિક હમીદ કારા અને એઆઈસીસીના જનરલ સેક્રેટરી મિસ્ટર ગુલામ અહેમદ મીરમાંથી કોને એકમાત્ર કેબિનેટ મળશે તે અંગે મૂંઝવણ કે ટકરાવ હતો, જેની પાસે કોંગ્રેસ માટે નવા ગૃહમાં માત્ર છ ધારાસભ્યો છે.
વિરોધાભાસી રીતે આ સંભવિત અથડામણ એઆઈસીસી દ્વારા તેના કથિત ગઢ જમ્મુમાં જ્યાં તે ભાજપને માથું ઊંચકવાનું માનવામાં આવતું હતું ત્યાં પક્ષના સંપૂર્ણ પરાજયનું કારણ શું હતું તેની સમીક્ષા હાથ ધરે તે પહેલાં જ થઈ છે. ચૂંટણીનાં પરિણામો આવ્યાને એક સપ્તાહથી વધુ સમય વીતી ગયો છે પરંતુ પાર્ટી હાઈકમાન્ડ જમ્મુ અને કાશ્મીરની સ્થિતિની સમીક્ષા કરે તેવા કોઈ સંકેત નથી. જવાબદારી નક્કી કરવાની બાબત એક બાજુએ મૂકીને.
સરકારમાંથી બહાર રહેવું એ સભાન નિર્ણય છે કે નવી કટોકટીમાંથી જન્મેલો છે, તે ગઠબંધન માટે સારું નથી અને તેથી વધુ કોંગ્રેસ માટે. જમ્મુ અને કાશ્મીરના પ્રદેશોમાં રાજકીય પ્રવચનના અલગ-અલગ સ્વભાવને જોતાં, એક સામાન્ય લઘુતમ કાર્યક્રમ ઘડવા સહિત તેમના તમામ મતભેદોને અલગ રાખીને, જે વૈવિધ્યસભર ધારણાઓ સાથે બંધાયેલો છે, સરકારમાં કોંગ્રેસની ભાગીદારી ચોક્કસપણે સકારાત્મક સંદેશ મોકલશે. હરિયાણામાં આશ્ચર્યજનક હાર પાછળ અને તેના ગઢ જમ્મુને ગુમાવ્યા પછી, I.N.D.I.A. ગઠબંધનમાં નાની તિરાડની પણ અવગણનાથી કોંગ્રેસ માટે અકલ્પનીય પરિણામો આવી શકે છે, ખાસ કરીને જ્યારે વિપક્ષી જૂથ રાજકીય રીતે મહત્ત્વપૂર્ણ મહારાષ્ટ્ર અને ઝારખંડમાં બીજી ચૂંટણી સ્પર્ધા તરફ આગળ વધી રહ્યું છે.
– આ લેખમાં પ્રગટ થયેલાં વિચારો લેખકનાં પોતાના છે.
ઓમર અબ્દુલ્લા રાજકારણ માટે નવા નથી કે ન તો મુખ્યમંત્રી પદ માટે. 2009માં પ્રથમ વખત મુખ્યમંત્રી બનવાથી લઈને 16 ઓક્ટોબર, 2024ના રોજ બીજી વખત પદના શપથગ્રહણ કરવા સુધીની તેમની સફરની વાર્તા વર્ણવે છે. પ્રથમ વિધાનસભાની ચૂંટણીઓ સાથે જોડાયેલા અજમાયશ સંજોગો અને ઐતિહાસિકતાને જોતાં, છેલ્લા દાયકામાં, જમ્મુ અને કાશ્મીરના નવા બનાવેલા કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ અને તેની પાછળ લગભગ ત્રણ દાયકાનો રાજકીય અનુભવ, તે હજુ પણ તેમના માટે અગ્નિસંસ્કારથી ઓછું નથી.
સાહિત્યિક રીતે કહીએ તો ઓમરની વાર્તાનું વર્ણન એ જમ્મુ અને કાશ્મીરના મુખ્ય મંત્રીની ક્ષમતા ને દાનમાં સામેલ મુશ્કેલીઓનું નિરૂપણ છે તે પણ સંપૂર્ણપણે બદલાયેલા સંજોગોમાં – એક વિક્ષેપિત રાજ્યને બે કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં પતન કરવામાં આવ્યું, કલમ 370 હેઠળ વિશેષ સત્તાઓનો વિનિમય કરવામાં આવ્યો અને લેફ્ટનન્ટ ગવર્નર, કેન્દ્રના પ્રતિનિધિ, તેમના પર પ્રભુત્વ રાખવા માટે સ્પષ્ટપણે સત્તા આપે છે. આ ચોક્કસપણે એવી સ્થિતિ નથી. અબ્દુલ્લાએ મુખ્યમંત્રી તરીકેનો તેમનો બીજો કાર્યકાળ શરૂ કરવાનું પસંદ કર્યું હશે, પરંતુ આ રીતે રાજકીય સફરના પોતાના વળાંકો છે.
નેશનલ કોન્ફરન્સ-કોંગ્રેસ-સીપીએમ-આપ (I.N.D.I.A) ગઠબંધન અથવા તેથી વધુ મિસ્ટર અબ્દુલ્લા માટે પડકારો અપેક્ષા કરતાં વહેલાં ઉભરી આવ્યા હતા. શપથગ્રહણના દિવસે અથવા તે પહેલાં થનારી બે ઘટનાઓ, વિરોધાભાસી હોવા છતાં, તેમનો પડછાયો પડાવતી આવનારી ઘટનાઓથી ઓછી ન હોઈ શકે. તેનાથી માત્ર તેમને જ નહીં, પરંતુ નેશનલ કોન્ફરન્સ અને કોંગ્રેસના સમગ્ર ટોચના નેતૃત્વને પણ ચિંતા થવી જોઈએ.
સૌથી મહત્ત્વની બાબત એ છે કે ભાજપના 29 સભ્યોના મજબૂત ધારાસભ્યોની ટુકડીએ શપથગ્રહણ સમારોહથી દૂર રહેવાનો નિર્ણય લીધો છે. આ અસરના સંકેતો એક દિવસ પહેલાં ઉપલબ્ધ હતા જ્યારે પાર્ટીના કાર્યકારી પ્રમુખ સત શર્માએ એક વિચિત્ર નિવેદન આપ્યું હતું: ‘ભાજપના નવા ચૂંટાયેલા ધારાસભ્યો શપથગ્રહણ સમારોહમાં હાજરી આપવા માટે તેમની પોતાની વિવેકબુદ્ધિનો ઉપયોગ કરશે’ એમ તેમણે કહ્યું.
શું ભાજપના કોઈ પણ ધારાસભ્ય તે પણ વિભાજિત કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશના, વર્તમાન પક્ષના શાસન હેઠળ વિવેકબુદ્ધિનો ઉપયોગ કરવાનો હક ધરાવે છે? છેલ્લા એક દાયકાના અનુભવને જોતાં, જવાબ ભારપૂર્વક ‘ના’ છે. તે વિશ્વના સૌથી શક્તિશાળી રાજકીય પક્ષના બિનવર્ણનકારી UT પદાધિકારીના આ પ્રકારનું નિરીક્ષણ કરવા પાછળના ઉદ્દેશ વિશે વોલ્યુમો બોલે છે. તે બીજી વાત છે કે તે પોતાની મેળે આવું ન કરી શક્યો હોત. તે ચોક્કસપણે મોટી યોજના અને કાર્યવાહીનો એક ભાગ હોવો જોઈએ જે પાર્ટી આગામી દિવસોમાં વિધાનસભાની બેઠક મળવાની સાથે આગળ વધારવા માંગે છે.
નિયુક્ત મુખ્ય મંત્રીએ, શપથ ગ્રહણ કરતાં પહેલાં, તમામ યોગ્ય અવાજો કર્યા હતા અને પ્રયાસ એવું લાગતું હતું કે સરકારને સરળ રીતે ચલાવવા માટે અનુકૂળ રાજકીય વાતાવરણ ઊભું કરવું, ગલીપચી, સ્થાનિક, જૂની અને નવી સમસ્યાઓનો સામનો કરવો. નવી સરકારને સંબોધવા અને ઉકેલો શોધવાના ઘણા બધા મુદ્દા છે, અબ્દુલ્લા કદાચ સંપૂર્ણ રીતે વાકેફ છે. તેથી જ તે વધુ નમ્ર અને બદલાયેલ વ્યક્તિ તરીકે ઉભરી આવ્યો. તે તેની ભાવિ ક્રિયાઓમાં પ્રગટ થાય છે કે કેમ તે આતુરતાથી જોવામાં આવશે.
જો કે, શપથગ્રહણ સમારોહમાંથી દૂર રહીને, વિવેકબુદ્ધિનો ઉપયોગ કરીને અથવા અન્યથા, ભાજપના ટોચના અધિકારીઓએ અબ્દુલ્લાની પાર્ટીને બગાડવાનો માર્ગ અપનાવ્યો હોય તેવું લાગે છે. કોઈ અંતિમ નિષ્કર્ષ કાઢવો ખૂબ જ વહેલું છે, પરંતુ શક્તિશાળી નરેન્દ્ર મોદી સરકાર અને આમ આદમી પાર્ટીની (આપ) દિલ્હી સરકાર વચ્ચેના પૂર્ણ-પાયે મુકાબલાને જોતાં, ભાજપના ધારાસભ્યોની ગેરહાજરીએ માત્ર અબ્દુલ્લાના કાનમાં ખતરાની ઘંટડીઓ વાગવી જોઈએ અને તેમના ગઠબંધનના ભાગીદારો રાહુલ ગાંધી કે જેઓ પહેલેથી જ જમ્મુ ક્ષેત્રમાં કોંગ્રેસની નજીકના સફાયા અને હરિયાણા વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં આશ્ચર્યજનક હારની સમસ્યાનો સામનો કરવા માટે ઘેરાયેલા છે.
શું જમ્મુ અને કાશ્મીર દિલ્હીના રસ્તે આગળ વધી રહ્યું છે? જો નહીં તો ભાજપે શપથગ્રહણ સમારોહનો બહિષ્કાર કરવાનો નિર્ણય શા માટે લીધો. આ નિર્ણય ભગવા પક્ષની આક્રમક અને સંઘર્ષવાદી નીતિ સાથે જોડાયેલો છે જેનો હેતુ ચૂંટણી જીતવા અથવા દરેક રીતે સરકાર બનાવવાનો છે. બે પ્રતિકૂળ પાડોશીઓનો સામનો કરી રહેલા પ્રદેશની સંવેદનશીલ અને વ્યૂહાત્મક પરિસ્થિતિને જોતાં આવી સ્થિતિ જમ્મુ અને કાશ્મીર અથવા સમગ્ર રાષ્ટ્રના હિતમાં નથી.
ભાજપ માટે શપથગ્રહણ સમારોહથી દૂર રહેવા માટે કોઈ વાજબી કારણ નહોતું. જેથી વિવેકબુદ્ધિનો ઉપયોગ કરીને ધારાસભ્યોના માર્ગ ઘડી રહ્યા છે. કોઈ પણ તર્ક આપ્યા વિના લેવાયેલ આ અયોગ્ય નિર્ણય છે. ભાજપના ધારાસભ્યો તેમના ભગવા રંગના પક્ષના ખેસથી શણગારેલા સમારોહમાં ભાગ લે છે, જે તમામ સ્તરે ભાજપ માટે ટ્રેડમાર્ક બની ગયું છે, લોકશાહી રીતે ચૂંટાયેલી સરકારને સ્થાપિત કરવાની કવાયતની શાખમાં વધારો કરશે. નુકસાન સંપૂર્ણપણે ભાજપનું છે.
પ્રથમ ચૂંટાયેલી સરકાર/વિધાનસભાની તંદુરસ્ત શરૂઆત નરેન્દ્ર મોદી સરકાર માટે વધુ શ્રેયપાત્ર હોઈ શકે છે. ખાસ કરીને જ્યારે તેને ઓછામાં ઓછા કાશ્મીર ખીણમાં આતંકવાદને નિયંત્રિત કરવાનો શ્રેય આપવામાં આવે છે. ચૂંટાયેલા પ્રતિનિધિઓ સાથેની સ્થિર સરકાર આતંકવાદને ડામવા માટે સુરક્ષા ઉપકરણ દ્વારા સમર્થિત લોકોની સમસ્યાઓના ઉકેલ માટે પહોંચે છે, તે શાંતિ અને વિકાસને ટકાવી રાખવાનો શ્રેષ્ઠ માર્ગ છે.
બીજી ઘટના, જે અબ્દુલ્લા માટે ઓછો ચિંતાજનક હોવો જોઈએ, પરંતુ ચોક્કસપણે ટાળી શકાય તેવું હતું, કોંગ્રેસનો નેશનલ કોન્ફરન્સ અને ચૂંટણી પૂર્વેના જોડાણમાં હોવા છતાં સરકારને બહારથી ટેકો પૂરો પાડવામાં સંતુષ્ટ રહેવાનો છેલ્લી ઘડીનો નિર્ણય હતો. અન્ય I.N.D.I.A ઘટકો. જમ્મુ અને કાશ્મીર કોંગ્રેસના બે ટોચના નેતાઓ, પીસીસી ચીફ તારિક હમીદ કારા અને એઆઈસીસીના જનરલ સેક્રેટરી મિસ્ટર ગુલામ અહેમદ મીરમાંથી કોને એકમાત્ર કેબિનેટ મળશે તે અંગે મૂંઝવણ કે ટકરાવ હતો, જેની પાસે કોંગ્રેસ માટે નવા ગૃહમાં માત્ર છ ધારાસભ્યો છે.
વિરોધાભાસી રીતે આ સંભવિત અથડામણ એઆઈસીસી દ્વારા તેના કથિત ગઢ જમ્મુમાં જ્યાં તે ભાજપને માથું ઊંચકવાનું માનવામાં આવતું હતું ત્યાં પક્ષના સંપૂર્ણ પરાજયનું કારણ શું હતું તેની સમીક્ષા હાથ ધરે તે પહેલાં જ થઈ છે. ચૂંટણીનાં પરિણામો આવ્યાને એક સપ્તાહથી વધુ સમય વીતી ગયો છે પરંતુ પાર્ટી હાઈકમાન્ડ જમ્મુ અને કાશ્મીરની સ્થિતિની સમીક્ષા કરે તેવા કોઈ સંકેત નથી. જવાબદારી નક્કી કરવાની બાબત એક બાજુએ મૂકીને.
સરકારમાંથી બહાર રહેવું એ સભાન નિર્ણય છે કે નવી કટોકટીમાંથી જન્મેલો છે, તે ગઠબંધન માટે સારું નથી અને તેથી વધુ કોંગ્રેસ માટે. જમ્મુ અને કાશ્મીરના પ્રદેશોમાં રાજકીય પ્રવચનના અલગ-અલગ સ્વભાવને જોતાં, એક સામાન્ય લઘુતમ કાર્યક્રમ ઘડવા સહિત તેમના તમામ મતભેદોને અલગ રાખીને, જે વૈવિધ્યસભર ધારણાઓ સાથે બંધાયેલો છે, સરકારમાં કોંગ્રેસની ભાગીદારી ચોક્કસપણે સકારાત્મક સંદેશ મોકલશે. હરિયાણામાં આશ્ચર્યજનક હાર પાછળ અને તેના ગઢ જમ્મુને ગુમાવ્યા પછી, I.N.D.I.A. ગઠબંધનમાં નાની તિરાડની પણ અવગણનાથી કોંગ્રેસ માટે અકલ્પનીય પરિણામો આવી શકે છે, ખાસ કરીને જ્યારે વિપક્ષી જૂથ રાજકીય રીતે મહત્ત્વપૂર્ણ મહારાષ્ટ્ર અને ઝારખંડમાં બીજી ચૂંટણી સ્પર્ધા તરફ આગળ વધી રહ્યું છે.
– આ લેખમાં પ્રગટ થયેલાં વિચારો લેખકનાં પોતાના છે.