માનસી ગંગા ગોવર્ધન ગામની મધ્યમાં છે. પરિક્રમા કરતી વખતે, તે જમણી બાજુએ પડે છે અને પૂંછરીના લોટાથી પાછા ફરતી વખતે, તે ડાબી બાજુએ દેખાય છે. એકવાર શ્રી નંદ-યશોદા અને તમામ વ્રજવાસીઓ ગંગામાં સ્નાન કરવાનો વિચાર કરીને ગંગાજી તરફ ચાલવા લાગ્યા. ચાલતા ચાલતા ગોવર્ધન પહોંચ્યા ત્યારે ત્યાં સાંજ પડી ગઈ હતી. તેથી, રાત વિતાવવા માટે, શ્રી નંદ મહારાજે શ્રી ગોવર્ધનમાં એક સુંદર સ્થળની ખાતરી કરી. અહીં શ્રી કૃષ્ણના મનમાં વિચાર આવ્યો કે બધા તીર્થો તો વ્રજધામમાં જ રહે છે, પણ પરંતુ વ્રજના લોકો તેના મહાન મહિમાથી અજાણ છે.
તેથી જ મારે આનો ઉકેલ શોધવો પડશે. શ્રી કૃષ્ણજીના મનમાં આવો વિચાર આવતા જ શ્રી ગંગાજી ગિરિરાજજીની તળેટીમાં માનસીના રૂપમાં પ્રગટ થયા. સવારે જ્યારે વ્રજના તમામ લોકોએ ગિરિરાજની તળેટીમાં શ્રી ગંગાજીને જોયા તો તેઓ આશ્ચર્યચકિત થઈ ગયા અને એકબીજા સાથે વાત કરવા લાગ્યા. બધાને આશ્ચર્યમાં જોઈને શ્રી કૃષ્ણએ કહ્યું કે આ પવિત્ર વ્રજભૂમિની સેવા માટે ત્રણે લોકના તમામ તીર્થો અહીં આવીને બેસે છે. પરંતુ તેમ છતાં તમે લોકો વ્રજ છોડીને ગંગામાં સ્નાન કરવા જાય છે. એટલા માટે માતા ગંગા તમારી સામે પ્રગટ થયા છે.
તેથી તમે લોકો આ પવિત્ર ગંગા જળમાં સ્નાનનું કાર્ય જલ્દી પૂર્ણ કરો. આ સાંભળીને શ્રી નંદબાબાએ તમામ ગોપાઓ સાથે તેમાં સ્નાન કર્યું. બધાએ રાત્રે દિવાળી માટે દાન કર્યું. ત્યારથી, આજે પણ દીપાવલીના દિવસે અહીં અસંખ્ય દીવા પ્રગટાવવામાં આવે છે. શ્રી કૃષ્ણના મનથી જન્મ લેવાને કારણે અહીં ગંગાજીનું નામ માનસી ગંગા પડ્યું. કારતક મહિનાની અમાવસ્યાના દિવસે શ્રી ગંગાજી અહીં પ્રગટ થયા હતા. આજે પણ આ તિથિને યાદ કરીને હજારો ભક્તો અહીં સ્નાન-પૂજા-અર્ચના-દીપ દાન કરે છે. ભાગ્યશાળી ભક્તોને ક્યારેક તેમાં દૂધની ધારા જોવા મળે છે.
માનસીગંગાની ગમે ત્યારે ગમે તે સ્થળેથી ગંગાની પરિક્રમા કરી શકે છે. પરંતુ જ્યાંથી પરિક્રમા શરૂ થાય છે તે જ જગ્યાએ આવીને પરિક્રમા બંધ કરવી જોઈએ. મુખારવિંદથી પરિક્રમા શરૂ કરો. માનસી ગંગાના પૂર્વ કિનારે, મુખારવિંદ મંદિર પાસે, શ્રી લક્ષ્મીનારાયણ મંદિર છે. ગોવર્ધન પરિક્રમા માર્ગ પર શ્રી હરિદેવજીનું મંદિર આવેલું છે. પરિક્રમા રૂટ પર ચાલીને દાન ઘાટીમાં શ્રી દાન બિહારીજીનું મંદિર જોઈ શકાય છે. શ્રી મુખારવિંદ મંદિરના માર્ગ પર, શ્રી લક્ષ્મીનારાયણ મંદિર, શ્રી રાધા મદનમોહન મંદિર, શ્રી બિહારી જી મંદિર, શ્રી વિશ્વકર્મા મંદિર, શ્રી વેંકટેશ્વર મંદિર, શ્રી રાધાવલ્લભ મંદિર, શ્રી શ્યામસુંદર મંદિર, શ્રી ચકલેશ્વર મહાદેવ મંદિર વગેરે મંદિરો પસાર થતા માર્ગ પર આવે છે.
માનસી ગંગાની પૂર્વ
શ્રી મુખારવિંદ, શ્રી લક્ષ્મીનારાયણ મંદિર, શ્રી કિશોરી શ્યામ મંદિર, શ્રી ગિરિરાજ મંદિર, શ્રી મનમહાપ્રભુની બેઠક, શ્રી રાધાકૃષ્ણ મંદિર આવેલું છે.
માનસીગંગાની દક્ષિણમાં
શ્રી હરિદેવ મંદિર, બ્રહ્મકુંડ, શ્રી મનસાદેવી મંદિર, શ્રી ગૌરાદૌ જી, શ્રી ગંધેશ્વર મહાદેવ જી, શ્રી યમુના મોહન જી, શ્રી મહાદેવ- હનુમાન જી, શ્રી બિહારી જી મંદિર જોવા લાયક છે.
માનસીગંગાની પશ્ચિમમાં
શ્રી ગિરિરાજ મહારાજ (શ્રી સાક્ષીગોપાલ) મંદિર, શ્રી વિશ્વકર્મા, શ્રી રાધાકૃષ્ણ મંદિર આવેલું છે
માનસીગંગાની ઉત્તરમાં
શ્રી રાધાવલ્લભ મંદિર, શ્રી નરસિંહ, શ્રી શ્યામસુંદર, શ્રી બિહારી જી, શ્રી લક્ષ્મીનારાયણ, શ્રી નાથજી, શ્રી નંદ બાબાનું મંદિર, શ્રી રાધારમણ, નૂતન મંદિર, શ્રી અદ્વૈતદાસ બાબાનું ભજન કુટીર, શ્રી ચકલેશ્વર મહાદેવ, મહાપ્રભુ મંદિર, રાજકુંડ,, સિદ્ધ શ્રી હનુમાન મંદિર વગેરે જોવાલાયક છે.
– વ્યોમા સેલર
