કેન્દ્ર સરકાર ઓછામાં ઓછી 5 જાહેર ક્ષેત્રની બેંકોમાં તેનો 20 ટકા હિસ્સો વેચવાની યોજના પર ઝડપથી કામ કરી રહી છે. એક અહેવાલ મુજબ સરકાર આ પગલા માટે વિગતવાર બ્લુપ્રિન્ટ તૈયાર કરી રહી છે. આ માટે રોકાણ અને જાહેર સંપત્તિ વ્યવસ્થાપન વિભાગ (DIPAM), નાણાકીય સેવાઓ વિભાગ અને સંબંધિત બેંકો સામેલ છે.
રિપોર્ટ અનુસાર સરકાર જે પાંચ બેંકોમાં પોતાનો હિસ્સો ઘટાડશે તેમાં બેંક ઓફ મહારાષ્ટ્ર, ઇન્ડિયન ઓવરસીઝ બેંક, યુકો બેંક, સેન્ટ્રલ બેંક ઓફ ઇન્ડિયા અને પંજાબ એન્ડ સિંધ બેંકનો સમાવેશ થાય છે.
રોકાણ અને જાહેર સંપત્તિ વ્યવસ્થાપન વિભાગ (DIPAM) એ જાહેર ક્ષેત્રની બેંકો અને લિસ્ટેડ નાણાંકીય સંસ્થાઓમાં સરકારનો હિસ્સો વેચવામાં મદદ કરવા માટે મર્ચન્ટ બેંકરો અને કાયદાકીય કંપનીઓને હરાજીમાં આમંત્રિત કરી છે. DIPAM ના RFP મુજબ મર્ચન્ટ બેન્કરો અને કાયદાકીય પેઢીઓ ત્રણ વર્ષ માટે લિસ્ટેડ રહેશે. તેમનો કાર્યકાળ એક વર્ષ માટે લંબાવી શકાય છે. નાણા મંત્રાલય હેઠળ કાર્યરત DIPAM જાહેર ક્ષેત્રના ઉપક્રમોમાં સરકારના હિસ્સાનું સંચાલન કરે છે.
પસંદગીના મર્ચન્ટ બેન્કરો અને કાયદાકીય પેઢીઓ પસંદગીના જાહેર ક્ષેત્રની બેંકો/લિસ્ટેડ જાહેર નાણાકીય સંસ્થાઓમાં હિસ્સો વેચવા માટેના વ્યવહારો અંગે સરકારને સલાહ આપશે. મર્ચન્ટ બેંકર્સ માટે અરજી કરવાની છેલ્લી તારીખ 27 માર્ચ છે.
મર્ચન્ટ બેન્કર્સ મૂડી બજાર વ્યવહારો સંભાળવાની તેમની ક્ષમતાના આધારે બે શ્રેણીઓ હેઠળ DIPAM સાથે લિસ્ટિંગ માટે અરજી કરી શકે છે. પહેલી શ્રેણી ‘એ પ્લસ’ 2,500 કરોડ કે તેથી વધુના વ્યવહારો માટે છે. તેવી જ રીતે 2,500 કરોડ રૂપિયાથી ઓછા વ્યવહારો માટે ‘A’ શ્રેણી હશે.
ઘણી જાહેર ક્ષેત્રની બેંકો અને નાણાકીય સંસ્થાઓ બજાર નિયમનકાર સેબી દ્વારા ફરજિયાત લઘુત્તમ 25 ટકા જાહેર શેર હોલ્ડિંગ ધોરણોને પૂર્ણ કરી શકી નથી. સરકારે આવી બિન-પાલનકારી સંસ્થાઓ માટે સરકારી હિસ્સો ઘટાડવા અને ધોરણોનું પાલન કરવા માટે 1 ઓગસ્ટ 2026 ની સમયમર્યાદા નક્કી કરી છે.
હાલમાં 5 જાહેર ક્ષેત્રની બેંકોએ હજુ સુધી લઘુત્તમ જાહેર શેરહોલ્ડિંગ ધોરણોને પૂર્ણ કર્યા નથી. સરકાર હાલમાં પંજાબ એન્ડ સિંધ બેંકમાં 98.3 ટકા, ઇન્ડિયન ઓવરસીઝ બેંકમાં 96.4 ટકા, યુકો બેંકમાં 95.4 ટકા, સેન્ટ્રલ બેંક ઓફ ઇન્ડિયામાં 93.1 ટકા અને બેંક ઓફ મહારાષ્ટ્રમાં 86.5 ટકા હિસ્સો ધરાવે છે.
સરકાર પાસે નાણાકીય સંસ્થા IRFC માં 86.36 ટકા, વીમા કંપની ધ ન્યૂ ઈન્ડિયા એશ્યોરન્સમાં 85.44 ટકા, જનરલ ઈન્સ્યોરન્સ કોર્પોરેશનમાં 82.40 ટકા હિસ્સો છે. તેમના 2021-22 ના બજેટ ભાષણમાં નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણે IDBI બેંક ઉપરાંત બે જાહેર ક્ષેત્રની બેંકોનું ખાનગીકરણ કરવાના સરકારના ઇરાદાની જાહેરાત કરી હતી.
હિસ્સાનું વેચાણ શા માટે થઈ રહ્યું છે?
વાસ્તવમાં આ પગલું સિક્યોરિટીઝ એન્ડ એક્સચેન્જ બોર્ડ ઓફ ઇન્ડિયા (SEBI) ના લઘુત્તમ જાહેર શેરહોલ્ડિંગને પૂર્ણ કરવા માટે લેવામાં આવી રહ્યું છે. સેબીના નિયમો અનુસાર શેરબજારમાં લિસ્ટેડ કોઈપણ કંપનીના પ્રમોટરો એટલે કે માલિકોનો હિસ્સો 75% થી વધુ ન હોવો જોઈએ. સરકારી કંપનીઓ સરકારની માલિકીની હોવાથી, તે કંપનીમાં સરકારનો હિસ્સો 75 ટકાથી વધુ ન હોવો જોઈએ.
હિસ્સાનું વેચાણ કેવી રીતે થશે?
સરકાર તેનો હિસ્સો બે માર્ગો દ્વારા વેચશે. એટલે કે ઓફર-ફોર-સેલ (OFS) અને ક્વોલિફાઇડ ઇન્સ્ટિટ્યૂશનલ પ્લેસમેન્ટ (QIP). અગાઉ 25 ફેબ્રુઆરીના રોજ DIPAM એ જાહેર ક્ષેત્રની બેંકો અને સ્ટોક એક્સચેન્જ પર સૂચિબદ્ધ નાણાકીય કંપનીઓમાં હિસ્સાના વેચાણની પ્રક્રિયાને સરળ બનાવવા માટે મર્ચન્ટ બેંકરો પાસેથી બિડ મંગાવી હતી.
અહેવાલ મુજબ આ પ્રક્રિયામાં સામેલ થનારા મર્ચન્ટ બેન્કરોની નિમણૂંક ત્રણ વર્ષ માટે કરવામાં આવશે અને જો જરૂર પડે તો તેને એક વર્ષ માટે લંબાવી શકાય છે. આ બેન્કરો સરકારને હિસ્સો કેવી રીતે અને ક્યારે વેચવો તે અંગે યોગ્ય સમય અને વ્યૂહરચના અંગે સલાહ આપશે.
શું અસર થશે?
સરકારની આ હિસ્સા વૈચાણ યોજના સાથે. શેરબજારમાં આ બેંકોના શેરની સંખ્યામાં વધારો થશે. જેનાથી પ્રવાહિતામાં સુધારો થશે. સરકારી બેંકોના કામકાજમાં પારદર્શિતા આવશે. સરકારને વધારાનો મહેસૂલ મળશે જે આર્થિક સુધારાઓને વેગ આપી શકે છે.
