ભારતના આગામી ઉપરાષ્ટ્રપતિની ચૂંટણી 9 સપ્ટેમ્બરે યોજવાની જાહેરાત આજે ચૂંટણી પંચે કરી છે. 21 જુલાઈના રોજ જગદીપ ધનખડના અચાનક રાજીનામાને કારણે ભારતના ઉપરાષ્ટ્રપતિનું પદ ખાલી પડ્યું હતું અને આ ચૂંટણી યોજવી જરૂરી બની હતી. ધનખડે સ્વાસ્થ્ય કારણોસર ઉપરાષ્ટ્રપતિ પદ પરથી રાજીનામું આપ્યું હતું.
ચૂંટણી પંચ દ્વારા જારી કરાયેલા જાહેરનામા અનુસાર ઉપરાષ્ટ્રપતિની ચૂંટણી માટે 7 થી 21 ઓગસ્ટ સુધી નામાંકન દાખલ કરી શકાશે. 22 ઓગસ્ટના રોજ ઉમેદવારી પત્રોની ચકાસણી કરવામાં આવશે. ઉમેદવારો 25 ઓગસ્ટ સુધી પોતાના ઉમેદવારીપત્રો પાછા ખેંચી શકશે. 9 સપ્ટેમ્બરના રોજ સવારે 10 વાગ્યાથી સાંજે 5 વાગ્યા સુધી મતદાન થશે અને તે જ દિવસે રાત્રે પરિણામો જાહેર કરવામાં આવશે.
બંધારણના અનુચ્છેદ 324 અને 1952 અને 1974 ના રાષ્ટ્રપતિ અને ઉપરાષ્ટ્રપતિ ચૂંટણી અધિનિયમ હેઠળ આ જવાબદારી સંપૂર્ણપણે ચૂંટણી પંચની છે. રાષ્ટ્રપતિ અને ઉપરાષ્ટ્રપતિ ચૂંટણી અધિનિયમની કલમ 4(3) અનુસાર જો બંને બંધારણીય પદોનો કાર્યકાળ સામાન્ય રીતે સમાપ્ત થાય છે, તો ચૂંટણી પંચે આગામી ચૂંટણી માટે 60 દિવસ અગાઉ સૂચના જારી કરવી પડશે. આ પાછળનો હેતુ એ છે કે વર્તમાન રાષ્ટ્રપતિ અથવા ઉપરાષ્ટ્રપતિના અનુગામીઓ વર્તમાન રાષ્ટ્રપતિ અથવા ઉપરાષ્ટ્રપતિના કાર્યકાળ પૂર્ણ થાય તે પહેલાં ચૂંટાય, જેથી કોઈ બંધારણીય ખાલી જગ્યા ન રહે.
ઉપરાષ્ટ્રપતિની ચૂંટણીમાં કોણ મતદાન કરે છે?
બંધારણના અનુચ્છેદ 66 મુજબ ઉપરાષ્ટ્રપતિની પસંદગી પ્રમાણસર પ્રતિનિધિત્વ પ્રણાલી અને એકલ તબદીલીપાત્ર મત પ્રણાલીનો ઉપયોગ કરીને સંસદના બંને ગૃહોના સભ્યો ધરાવતી ચૂંટણી મંડળ દ્વારા કરવામાં આવે છે. આ ચૂંટણી મંડળમાં લોકસભા અને રાજ્યસભાના તમામ ચૂંટાયેલા સભ્યો તેમજ રાષ્ટ્રપતિ દ્વારા નામાંકિત રાજ્યસભાના 12 સભ્યોનો સમાવેશ થાય છે. બધા મતદારો સંસદના સભ્યો હોવાથી, દરેક સાંસદના મતનું મૂલ્ય ‘1’ છે.
ઉપરાષ્ટ્રપતિની ચૂંટણીમાં મતદાન કેવી રીતે થાય છે?
ઉપરાષ્ટ્રપતિની ચૂંટણી પોસ્ટલ બેલેટ દ્વારા થાય છે. મતદાન કરનારા સાંસદોએ બધા ઉમેદવારોની સામે તેમની પસંદગી ચિહ્નિત કરવાની હોય છે. આ ચિહ્નો ભારતીય, રોમન અથવા માન્ય ભારતીય ભાષાઓમાં આપી શકાય છે, પરંતુ શબ્દોમાં નહીં.
પ્રથમ પસંદગી આપવી ફરજિયાત છે, બાકીની પસંદગીઓ વૈકલ્પિક છે. ચૂંટણી પંચ મતદાન માટે ખાસ શાહીવાળી પેન પ્રદાન કરે છે, જે મતદાન મથક પર જ ઉપલબ્ધ કરાવવામાં આવે છે. જો મતદાન માટે અન્ય કોઈ પેનનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે, તો મત અમાન્ય જાહેર કરવામાં આવે છે.
આ એક ગુપ્ત મતદાન છે. ઇલેક્ટોરલ કોલેજનો કોઈપણ સભ્ય પોતાનો મતપત્ર બીજા કોઈને બતાવી શકતો નથી. મતદાન કર્યા પછી મતપત્રને યોગ્ય રીતે ફોલ્ડ કરવું ફરજિયાત છે. નિયમોનું ઉલ્લંઘન કરવાથી મત અમાન્ય જાહેર થઈ શકે છે. રાજકીય પક્ષો તેમના સાંસદોને ઉમેદવારની તરફેણમાં મતદાન કરવા માટે ‘ચાબુક’ આપી શકતા નથી. કોઈપણ પ્રકારની લાંચ, દબાણ અથવા અયોગ્ય પ્રભાવ (IPC ની કલમ 171B અને 171C) ના કિસ્સામાં, સુપ્રીમ કોર્ટ દ્વારા ચૂંટણી રદ કરી શકાય છે. મતદાનના દિવસે જ પરિણામો જાહેર કરવામાં આવે છે.
