જમ્મુ-કાશ્મીર વિધાનસભા ચૂંટણી ૨૦૨૪ના બીજા તબક્કાનું મતદાન ચાલી રહ્યું છે. બીજા રાઉન્ડમાં છ જિલ્લાની કુલ ૨૬ બેઠકો માટે મતદાન થઈ રહ્યું છે. આ તબક્કામાં ૨૫ લાખથી વધુ મતદારો ૨૩૯ ઉમેદવારોના ભાવિનો નિર્ણય કરશે. એક સમયે આતંકવાદના ગઢ તરીકે ઓળખાતા રાજોરી, પૂંચ અને રિયાસીમાં સારું મતદાન થઈ રહ્યું છે. જમ્મુ-કાશ્મીરમાં દસ વર્ષના ગાળા બાદ યોજાઈ રહેલી વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં બધું બદલાઈ ગયું છે. સંજોગો બદલાયા છે, સમીકરણો બદલાઈ ગયાં છે, સૂત્રો બદલાયાં છે, વાતાવરણમાં પલટો આવ્યો છે અને નવા પક્ષો અસ્તિત્વમાં આવ્યા છે. દસ વર્ષ દરમિયાન મુદ્દાઓ પણ બદલાયા છે. વર્તમાન ચૂંટણી અનુચ્છેદ ૩૭૦ અને રાજ્યની પુનઃસ્થાપના વિરુદ્ધ વિકાસ વચ્ચે યોજાતી હોય તેવું જણાય છે.
કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં કુલ ૯૦ વિધાનસભા બેઠકો છે. ૪૭ બેઠકો કાશ્મીરમાં અને ૪૩ બેઠકો જમ્મુ ક્ષેત્રમાં છે. સીમાંકન પહેલાંની વાત કરીએ તો ૨૦૧૪ની ચૂંટણી સુધી ૮૭ સીટો હતી, જેમાંથી ૩૭ સીટો જમ્મુમાં અને ૪૬ સીટો કાશ્મીરમાં હતી. લદ્દાખમાં પણ ચાર બેઠકો હતી. રાજ્યનો દરજ્જો બદલાયા બાદ લદ્દાખ અલગ કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ બની ગયો છે. ત્યાર પછીના સીમાંકનમાં જમ્મુમાં છ અને કાશ્મીરમાં એક બેઠક વધી છે.
જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં ભાજપના ચૂંટણી પ્રચારની કમાન સંભાળી રહેલા રામ માધવે દાવો કર્યો છે કે ભાજપ સૌથી મોટી પાર્ટી તરીકે ઉભરશે અને આગામી સરકાર રાષ્ટ્રવાદીઓ દ્વારા બનાવવામાં આવશે. તેમણે જમ્મુ ક્ષેત્રમાં ૩૫ બેઠકો જીતવાનો દાવો કર્યો છે અને ભાજપ કાશ્મીર ખીણમાં પણ ૨૦ બેઠકો પર ચૂંટણી લડશે તેનો ઉલ્લેખ કરીને સફળતાની આશા વ્યક્ત કરી છે. ભાજપના નેતાઓને કાશ્મીર ખીણમાં પણ ૧૦ બેઠકો જીતવાની આશા છે. જમ્મુ પ્રદેશના પાંચ જિલ્લાઓ એવા છે, જે હિન્દુ બહુમતી ગણાય છે પણ જ્યાં મુસ્લિમોની વસ્તી વધુ છે. ડોડા, રાજૌરી, પૂંચ, રામબન, કિશ્તવાડ આવા જિલ્લાઓની યાદીમાં સામેલ છે. રિયાસી જિલ્લામાં હિંદુ અને મુસ્લિમ વસ્તી લગભગ સમાન છે.
જમ્મુ અને કાશ્મીર વિધાનસભા ચૂંટણીનાં પરિણામો બધાને આશ્ચર્યચકિત કરી શકે છે. ભાજપના ટોચના નેતાઓનું મૂલ્યાંકન છે કે કોંગ્રેસ સહિતના સ્થાપિત પક્ષોની જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં સરકારની રચનામાં કોઈ ભૂમિકા રહેશે નહીં. ભાજપના ટોચના નેતાઓ દાવો કરે છે કે સાત સ્થાનિક પક્ષો અને ૩૨ અપક્ષ ઉમેદવારોની સ્થિતિ મજબૂત છે. પરિણામો બાદ આ ધારાસભ્યો રાજ્યમાં સત્તાની દિશા નક્કી કરશે. અપક્ષો અને સ્થાનિક પક્ષો સરકારની રચના માટે ચાવીરૂપ બનશે, જ્યારે ભાજપનું ટોચનું નેતૃત્વ જમ્મુ ક્ષેત્રમાં પોતાનું વર્ચસ્વ જાળવી રાખવા માંગે છે. ભાજપનો પ્રયાસ જમ્મુ-કાશ્મીરમાં સૌથી મોટી પાર્ટી તરીકે ઉભરવાનો છે. ત્યાર બાદ સ્થાનિક પક્ષો તથા અપક્ષોના સહયોગથી ભાજપના મોરચાની સરકાર બનાવવાની યોજના છે.
સૌથી મોટી પાર્ટી બન્યા બાદ ભાજપનું લક્ષ જમ્મુ-કાશ્મીરમાં બીજી વખત સરકાર બનાવવાનું છે. પક્ષના સૂત્રે એવી અટકળોને નકારી કાઢી હતી કે એન્જિનિયર રશીદ સાથે કોઈ મૌનકરાર થયો હતો. એન્જિનિયર રાશિદ પર ભાજપની બી ટીમ હોવાનો આરોપ લગાવવામાં આવી રહ્યો છે. કાશ્મીરના સ્થાનિક પક્ષોનો વન પોઇન્ટ એજન્ડા ભાજપને સત્તામાં આવતાં રોકવાનો છે, જ્યારે ભાજપે વિકાસની સાથે સાથે વંશવાદી રાજનીતિને જડમૂળથી ઉખેડવા માટે તમામ શક્તિનો ઉપયોગ કરવાની તૈયારીઓ કરી છે. જમ્મુ-કાશ્મીરમાં છેલ્લી ચૂંટણી ૨૦૧૪માં થઈ હતી. ૨૦૧૫માં પીડીપી-ભાજપની ગઠબંધન સરકાર બની હતી, જે જૂન ૨૦૧૮ સુધી ચાલી હતી.
આ દરમિયાન કલમ ૩૭૦ અને ૩૫-એ હટાવી દેવામાં આવી હતી. ત્યાર બાદ મતવિસ્તારોનું સીમાંકન થયું હતું. બેઠકોની સંખ્યા વધીને ૯૦ થઈ ગઈ. જમ્મુ-કાશ્મીર વચ્ચે સંતુલન બનાવવાનો પ્રયાસ કરવામાં આવ્યો હતો. ઘણી બેઠકો રદ થઈ ગઈ અને ઘણી નવી બેઠકો ઊભી થઈ. પીડીપી-એનસી વચ્ચે ઝઘડો થયો. જમ્મુ અને કાશ્મીર અપની પાર્ટી, ડેમોક્રેટિક પ્રોગ્રેસિવ આઝાદ પાર્ટી (DPAP) જેવી કેટલીક નવી પાર્ટીઓ અસ્તિત્વમાં આવી. અલગતાવાદીઓનો ચહેરો બદલાઈ ગયો. લોકશાહીમાં તેમનો વિશ્વાસ વધ્યો અને તેઓ મતદાનની પ્રક્રિયાનો હિસ્સો બન્યા.
પહેલી વાર લોકસભાની ચૂંટણી દરમિયાન ન તો બહિષ્કારનું આહ્વાન થયું કે ન તો હિંસાની કોઈ ઘટના બની. કલમ ૩૭૦ હટાવવાના નિર્ણય પછી કાશ્મીર કેન્દ્રિત પક્ષોએ કેન્દ્રના નિર્ણયનો વિરોધ કરવા માટે ગુપ્ત રીતે ગઠબંધન કર્યું હતું. લોકસભા ચૂંટણી દરમિયાન આ ગઠબંધન પણ અલગ પડી ગયું હતું. દરમિયાન પીપલ્સ કોન્ફરન્સ અને અપની પાર્ટી ભાજપની નજીક આવી હતી, પરંતુ હવે તેમાં પણ તિરાડો દેખાઈ રહી છે. આ ચૂંટણીનાં પરિણામો સાથે જમ્મુ-કાશ્મીરમાં એક નવા જ યુગનો ઉદય થશે, એટલું તો નક્કી જણાય છે.
છેલ્લાં દસ વર્ષમાં થયેલા આ તમામ ફેરફારોની અસર વર્તમાન ચૂંટણીઓ પર પણ દેખાઈ રહી છે. લોકસભાની ચૂંટણીની જેમ વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં પણ કાશ્મીર કેન્દ્રિત પક્ષોના સૂત્રોચ્ચાર ભાજપ સામે છે. કાશ્મીરના લોકોનાં દિલ જીતવા માટે નેશનલ કોન્ફરન્સ પાર્ટીએ તેના મેનિફેસ્ટોમાં કલમ ૩૭૦ અને રાજ્યનો દરજ્જો પુનઃસ્થાપિત કરવા માટેના સંઘર્ષનો સમાવેશ કર્યો છે. પીડીપી પહેલાંથી જ ૩૭૦ની સામે છે.
ભાજપને રોકવા માટે નેશનલ કોન્ફરન્સે અને કોંગ્રેસે પણ હાથ મિલાવ્યા છે. જો કે કોંગ્રેસ કલમ ૩૭૦ના પ્રશ્ન પર તે મૌન છે. નિષ્ણાતોનું કહેવું છે કે જો તે આ અંગે કંઈ કહે તો તેની અસર સમગ્ર દેશમાં પડી શકે છે. આ કારણોસર તેણે મૌન ધારણ કર્યું છે. ભાજપનો ચૂંટણીપ્રચાર અનુચ્છેદ ૩૭૦ હટાવ્યા પછી જમ્મુ-કાશ્મીરના વાતાવરણમાં આવેલા પરિવર્તન, વિકાસની ગાથા અને પરિવાર આધારિત રાજકારણના અંત પર આધારિત છે.
છેલ્લાં પાંચ વર્ષમાં જે પરિવર્તનો આવ્યાં છે તેનું ચિત્ર જનતા સમક્ષ રજૂ કરીને ભાજપ તેમને વિકાસ કે વિનાશનો વિકલ્પ પસંદ કરવાનું કહી રહ્યું છે. પાર્ટીના રાજ્ય પ્રભારી તરુણ ચુગનું કહેવું છે કે ભાજપ પાસે જનતા સમક્ષ જવાનાં ઘણાં કારણો છે. જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં તેણે છેલ્લાં પાંચ વર્ષમાં જે વિકાસ કાર્યો કર્યાં છે, યુવાનોને રોજગારીની તકો પૂરી પાડી છે, હિંસામાં એક પણ જીવ ગયો નથી તે ભાજપનો આધાર છે. આ મુદ્દાઓની સાથે રાજ્યમાં વંશવાદી રાજનીતિ દરમિયાન શું થયું હતું અને હવે કેટલું બદલાયું છે, તે મુદ્દાઓને લઈને તેઓ ચૂંટણી લડી રહ્યા છે.
કેન્દ્રીય મંત્રી રામદાસ આઠવલેએ વિશ્વાસ વ્યક્ત કર્યો કે તેમની પાર્ટી જમ્મુ અને કાશ્મીર વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં પૂર્ણ બહુમતી સાથે જીતશે અને સરકાર બનાવશે. હું માનું છું કે મતદાનની ઊંચી ટકાવારી એ ખૂબ જ સારો સંકેત છે. વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી અને કેન્દ્રીય મંત્રી અમિત શાહના પ્રયાસોને કારણે જમ્મુ-કાશ્મીરમાં આતંકવાદમાં ઘટાડો થયો છે અને મને વિશ્વાસ છે કે ભાજપનો વિજય થશે. જમ્મુ-કાશ્મીર વિકાસ તરફ આગળ વધી રહ્યું છે અને મને પૂરો વિશ્વાસ છે કે ત્યાં ભાજપની સરકાર બનશે.
તેમણે એમ પણ કહ્યું કે ચૂંટણીમાં ભાગ લેવા માટે મોટી સંખ્યામાં લોકો તેમનાં ઘરોની બહાર આવ્યાં હતાં અને વધુ મતદાનથી તેઓ ઉત્સાહિત છે. તેમણે એમ પણ કહ્યું કે અહેવાલો દ્વારા દૃશ્યો દર્શાવે છે કે આ વખતે મહિલાઓ પણ જમ્મુ અને કાશ્મીર વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં ઉત્સાહપૂર્વક ભાગ લઈ રહી છે, જે ભાજપ માટે હકારાત્મક છે. રાજકીય વિશ્લેષક અમિતાભ તિવારીના મતે જમ્મુમાં ૩૫ બેઠકો જીતવાના ભાજપના લક્ષ્યમાં સૌથી મોટો અવરોધ આ પ્રદેશના મુસ્લિમ પ્રભુત્વ ધરાવતા જિલ્લાઓની બેઠકો છે, જ્યાં પીડીપી અને નેશનલ કોન્ફરન્સ સારો દેખાવ કરી રહી છે. ભાજપ માટે આ ચૂંટણી પ્રતિષ્ઠાના જંગ સમાન છે.
– આ લેખમાં પ્રગટ થયેલાં વિચારો લેખકનાં પોતાના છે.
