સામાજિક સ્થિરતાના આધારે લોકશાહી ટકી રહે છે અને ખીલે છે, જે બદલામાં રાજકીય સ્થિરતા પર સીધી અસર કરે છે. ભારતમાં લોકશાહી મૂલ્યોના સંદર્ભમાં, લોકશાહી વિવિધતા – ધાર્મિક, ભાષાકીય, વંશીય, પ્રાદેશિક, પેટા-પ્રાદેશિક અને વસ્તીવિષયક બાબતોથી પણ મજબૂત બને છે. આ એ શિલા છે જેના પર છેલ્લા સાત દાયકાની લોકશાહી રાજનીતિ દરમિયાન લોકશાહીની સ્થાપના મજબૂત રીતે સ્થાયી થઈ છે અને હવે વર્ષ 2025 આવતાંની સાથે જ હચમચી જવાના ખતરનાક સંકેતો આપી રહી છે.
રાજકીય અને સામાજિક સ્થિરતા 2024 ની મુખ્ય તકરાર બની રહી છે. વિવિધતા એ વ્યાપક સંઘ પરિવારનું મુખ્ય લક્ષ્ય બની ગયું છે, જેમાં ભાજપ છે. 2024 ની સૌથી મોટી ચર્ચા લોકસભા ચૂંટણીનાં પરિણામો હતાં જે નરેન્દ્ર મોદીના નેતૃત્વ હેઠળના બીજેપીના ખ્યાલ મુજબ આવ્યા ન હતા- મોદી-અમિત શાહના “ઇસબાર 400 પાર”અથવા કોંગ્રેસની આગેવાની હેઠળના I.N.D.I.A ના જોડાણના ડ્રમ અપ ઝુંબેશના પ્રકાશમાં આ પરિણામોએ દર્શાવ્યું કે મોદીને હટાવવાનું સપનું સાકાર થઈ શકે છે. ભગવા વિચારધારા દ્વારા ઊભા કરાયેલા ભયાવહ પડકારને પહોંચી વળવાનો પ્રયાસ કરી રહેલા નબળા વિપક્ષો સાથે પ્રચંડ મોદી સરકારના રૂપમાં એક મજબૂત હાથ ધરાવતી રાષ્ટ્રની રાજનીતિ, 2024ની લોકસભા ચૂંટણીનાં પરિણામ પછી સમાપ્ત થઈ.
જો કે ભાજપ 240 સુધી સમેટાઇ ગયા પછી, 272 ના જાદુઈ બહુમતી આંકડાથી થોડો વેગળો રહેવા છતાં- તેલુગુ દેશમ પાર્ટી (ટીડીપી) ના વડા શ્રી ચંદ્રાબાબુ નાયડુ અને જનતા દળ (ટીડીપી) ના સમર્થન સાથે સતત ત્રીજી વખત સત્તામાં આવવામાં સફળ થયા. જનતા દળ(યુ)ના સુપ્રીમો અને બિહારના મુખ્યમંત્રી શ્રી નીતીશકુમાર અને અપૂરતી બહુમતી હાંસલ કરીને, ભાજપ ચોક્કસપણે પોતાને એક સ્ટીકી વિકેટ પર જોવા મળ્યો. દેખીતી રીતે, આ ગઠબંધનને અકબંધ રાખવા માટે, મોદી સરકારના ટકી રહેવા માટે નિર્ણાયક એવા સરકારનાં શસ્ત્રો એન્ફોર્સમેન્ટ ડિરેક્ટોરેટ, સીબીઆઈ અને આવકવેરા વિભાગના રૂપમાં- આ બે મહત્ત્વપૂર્ણ સાથીઓને અંકુશ હેઠળ રાખવા માટે એક વધારાની રમતમાં આવી.
I.N.D.I.A.નું જોડાણ આખું વર્ષ ઉછાળવાળા માર્ગ પર અકબંધ રહેવા અને સંખ્યાત્મક રીતે નબળા મોદી-વ્યવસ્થાને પડકારરૂપ બનવા માટે સંઘર્ષ કરતું રહ્યું હોવા છતાં, વર્ષ આગળ વધતાંની સાથે તે પોતાની જાતને ખૂબ જ સુખી પરિસ્થિતિમાં જોવા મળ્યું નથી. હરિયાણા, મહારાષ્ટ્ર અને જમ્મુ અને કાશ્મીર (તેના ગઢ જમ્મુ પ્રદેશમાં)માં કોંગ્રેસની ચૂંટણીમાં થયેલી હાર તેને વધુ સંવેદનશીલ અને શાસકોના પ્રહારો હેઠળ લાચાર બનાવી દે છે. આશ્ચર્યજનક રીતે તેના સાથી પ્રવાસીઓએ માત્ર કોંગ્રેસને નિશાન બનાવવા માટે ટીમ-મોદીને વધુ તાકાત અને દારૂગોળો આપ્યા છે.
જેમ જેમ વર્ષ આગળ વધવાનું હતું, તૃણમૂલ કોંગ્રેસના સુપ્રિમો અને પશ્ચિમ બંગાળના મુખ્ય પ્રધાને આશ્ચર્યજનક રીતે કટ્ટર હરીફ ભાજપને નહીં પરંતુ કોંગ્રેસને નિશાન બનાવ્યું, જે સમગ્ર ભારતમાં હાજરી સાથે વિપક્ષી છાવણીમાં એકમાત્ર પક્ષ છે. રસપ્રદ વાત એ છે કે, તેણીએ પોતાના માટે I.N.D.I.A.ના નેતૃત્વની માંગણી કરવા માટે આ જૂના પક્ષની તાજેતરની ચૂંટણીની હારને એક હથિયાર બનાવ્યું હતું, જેનો તેણીએ દાવો કર્યો હતો કે તેણીએ ગઠબંધનની સ્થાપના કરી હતી. તેણીના સૂચનને શ્રી શરદ પવાર (NCP- શરદ પવાર), શ્રી ઉદ્ધવ ઠાકરે (શિવસેના- UBT), શ્રી લાલુ યાદવ (રાષ્ટ્રીય જનતા દળ) અને કેટલાક અન્ય વિપક્ષી જૂથનાં ઘટકો દ્વારા સમર્થન આપવામાં આવ્યું હતું. તેના ઉપર, આમાંના મોટા ભાગના પક્ષો ઉદ્યોગપતિ-વ્યાપારી ટાયકૂન શ્રી ગૌતમ અદાણી સામે કોંગ્રેસની આગેવાની હેઠળના તિરસ્કારથી દૂર રહ્યા હતા. એવું લાગતું હતું કે, ખરાબ ચૂંટણી પ્રદર્શનના આધારે શ્રી રાહુલ ગાંધીના વિપક્ષી છાવણીના નેતૃત્વ માટેના દાવાને નબળો પાડવાનો તેમનો હેતુ હતો.
આ પરિસ્થિતિ ભાજપ માટે અનુકૂળ સાબિત થઈ અને ટીમ મોદીએ વિકાસનો આનંદ માણ્યો કારણ કે આના કારણે ભાજપની નબળી પડેલી સ્થિતિ અને કેન્દ્રમાં ટકી રહેવા માટે ગઠબંધન ભાગીદારો પર ભારે નિર્ભરતાથી ધ્યાન અને દબાણ દૂર થઈ ગયું. વિશ્વ નવા વર્ષમાં પ્રવેશવાની તૈયારીમાં હોવાથી તે ભાજપનો ફાયદો હતો. ભારતીય રાજનીતિમાં ક્યારેય આશ્ચર્ય, વળાંકો અને વળાંકોની કમી રહી નથી ખાસ કરીને શ્રી મોદીના નેતૃત્વ હેઠળની ભાજપ દેશના રાજકીય ક્ષિતિજ પર આવ્યા પછી. શાસક વ્યવસ્થાની વ્યૂહરચનાનાં મુખ્ય ઘટકો- કોઈ પણ કિંમતે સ્ટેટક્રાફ્ટ અને પાવરપ્લે, સમગ્ર વર્ષ દરમિયાન મુખ્ય રહ્યા.
તેથી, જ્યારે ગૃહપ્રધાન શ્રી અમિત શાહે ભારતીય બંધારણના સ્થાપક ડૉ. બી. આર. આંબેડકરનો ઉલ્લેખ બિન-ગંભીર રીતે કર્યો, ત્યારે તેના કારણે ઘણાં લોકોનાં ભવાં તંગ થયાં. તેણે રાજકીય વિશ્લેષકો, નિરીક્ષકો અને સામાન્ય લોકોને પણ આશ્ચર્યચકિત કરી દીધા. તેણે એક પ્રશ્ન ઉઠાવ્યો કે શું મિસ્ટર શાહે તેમના પક્ષ અને સરકારની નબળાઈઓથી ધ્યાન હટાવવા માટે રાજકીય કલાના ભાગરૂપે કર્યું હતું કે પછી આની પાછળ વિવિધ જ્ઞાતિઓ અને પેટા-જ્ઞાતિઓનાં જૂથોની તુલનામાં વ્યાપક હિંદુ સમાજનું વધુ ધ્રુવીકરણ કરવાનું ષડયંત્ર હતું? પણ કોના ફાયદા માટે?
કોંગ્રેસની આગેવાની હેઠળના વિપક્ષોએ તેનો સ્વીકાર કર્યો અને લોકસભામાં વિપક્ષના નેતા શ્રી રાહુલ ગાંધી, જેમણે મોદીને નિશાન બનાવવાની પાર્ટીની વ્યૂહરચનાનો મુખ્ય મુદ્દો બંધારણના રક્ષણને બનાવ્યો છે, તે વાદળી ટી-શર્ટમાં સજ્જ થઈને બહાર આવ્યા, જે રંગનો દલિત સશક્તિકરણનો સૂચક છે. બીજી ઘટના કે જેણે વર્ષને વિપક્ષ માટે વધુ એક કડવી સ્થિતિ ઊભી તે આવતા વર્ષની શરૂઆતમાં દિલ્હી વિધાનસભાની ચૂંટણી સાથે સંબંધિત હતી.
આમ આદમી પાર્ટી (તેના સુપ્રીમો શ્રી અરવિંદ કેજરીવાલને વાંચો કે તેઓ કાયમી વડાપ્રધાનપદની આશા રાખે છે અને મોદીની સરખામણીમાં સમાંતર નવી બ્રાન્ડની રાજનીતિને અનુસરે છે), તેણે સત્તા જાળવી રાખવા માટે કોંગ્રેસ સામે પણ મોરચો માંડ્યો છે અને કહ્યું છે કે તે તેની સાથે જોડાણ નહીં કરે. કોંગ્રેસના વરિષ્ઠ નેતા અને AICCના ખજાનચી શ્રી અજય માકને AAP સરકાર સામે ચાર્જશીટ બહાર પાડતી વખતે કેજરીવાલ સામે આકરા પ્રહારો કર્યા પછી આ વિવાદ વધુ તીક્ષ્ણ બન્યો. તેણે ત્રિ-પાંખીય ચૂંટણી સ્પર્ધાને એક નવા રસપ્રદ તબક્કામાં પ્રવેશ આપ્યો છે.
– આ લેખમાં પ્રગટ થયેલાં વિચારો લેખકનાં પોતાના છે.
