પૂર્વ કેન્દ્રીય મંત્રી અને દક્ષિણ મુંબઈના સાંસદ મિલિંદ દેવરાનું કોંગ્રેસમાંથી રાજીનામું મુંબઈમાં પાર્ટીના લોકસભા પ્રચારને વિક્ષેપિત કરવા માટે તૈયાર છે. નિઃશંકપણે, કોંગ્રેસે એક અગ્રણી નેતા ગુમાવ્યા છે જે મારવાડી અને ગુજરાતી બંને સમુદાયોના વેપારી વર્ગની ખૂબ નજીક છે. મુંબઈ જેવા કોસ્મોપોલિટન અને બહુસાંસ્કૃતિક શહેરમાં તેમની વ્યાપક સ્વીકૃતિ છે. પરંતુ, કોંગ્રેસના વરિષ્ઠ નેતા કરતાં દેવરા એક સમયે રાહુલ ગાંધીની નજીક હતા. તેઓ એવા કેટલાક નેતાઓમાં સામેલ હતા જે હંમેશા રાહુલના સંપર્કમાં હતા. તેઓ “બ્લેકબેરી” મિત્રો તરીકે જાણીતા હતા. તેમના પિતા મુરલી દેવરા સોનિયા ગાંધી પરિવારના ખૂબ નજીક હતા. તેમણે પાર્ટીને ઘણું ફંડ આપ્યું છે. મિલિંદ દેવરાએ પણ આવું જ કર્યું હતું. તેમણે ઓછામાં ઓછા દક્ષિણ મુંબઈ વિસ્તારમાં પાર્ટીને આર્થિક મદદ કરી. વ્યવસાયો અને કોર્પોરેટ્સમાં તેમના જોડાણો લોકસભા ચૂંટણી પહેલા પાર્ટી માટે સતત ભંડોળની ખાતરી કરી શક્યા હોત.
ડિસેમ્બર 2023 માં, તેમને ઓલ ઈન્ડિયા કોંગ્રેસ કમિટી (AICC)ના સંયુક્ત ખજાનચી તરીકે પણ નિયુક્ત કરવામાં આવ્યા હતા. હવે, કોંગ્રેસમાંથી તેમની બહાર નીકળવાથી મોટા સંકેતો મળે છે કે કોંગ્રેસમાં સતત શું ખોટું થઈ રહ્યું છે? વળી, રાહુલ એક પછી એક પોતાના નજીકના મિત્રોને કેમ ગુમાવી રહ્યા છે? પહેલા જ્યોતિરાદિત્ય સિંધિયા અને પછી જિતિન પ્રસાદ પક્ષ છોડીને ગયા હતા. સિંધિયા મોદીની કેબિનેટમાં મંત્રી છે. પ્રસાદ ઉત્તર પ્રદેશમાં યોગી સરકારમાં મંત્રી છે. દેવરાએ કોંગ્રેસ છોડીને એકનાથ શિંદેના નેતૃત્વવાળી શિવસેનામાં જોડાવાના નિર્ણયને યોગ્ય ઠેરવ્યો છે. કોંગ્રેસ તેના વૈચારિક અને સંગઠનાત્મક મૂળથી ભટકી ગઈ છે.
કોંગ્રેસ માત્ર જ્ઞાતિના વિભાજનને ‘પ્રોત્સાહિત’ કરી રહી છે અને મોટી કંપનીઓને નિશાન બનાવી રહી છે. દેવરાના જણાવ્યા મુજબ, ફક્ત તે જ લોકો જેઓ વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીનો આંધળો વિરોધ કરે છે અને અર્થતંત્ર સામે 99 ટકા નકારાત્મકતા પેદા કરી શકે છે, તેમને રાહુલ દ્વારા પ્રોત્સાહિત કરવામાં આવે છે. દેવરા, જો કે જન નેતા નથી, કોંગ્રેસમાં ખાસ કરીને દક્ષિણ મુંબઈમાં નોંધપાત્ર પ્રભાવ ધરાવે છે. આ પ્રદેશના ઘણા કોર્પોરેટરો, ધારાસભ્યો અને નેતાઓએ દેવરા પ્રત્યે વફાદારી દર્શાવી છે, જેમાં મિલિંદના પિતા મુરલીનો સમાવેશ થાય છે, જેઓ પેઢીઓથી મુંબઈના મેયર અને બાદમાં કેન્દ્રીય કેબિનેટ મંત્રી હતા.
પક્ષમાંથી તેમની વિદાયથી પક્ષાંતર થઈ શકે છે જે પક્ષને ઘણું નુકસાન પહોંચાડશે. મુંબઈના ઓછામાં ઓછા 10 ભૂતપૂર્વ કોર્પોરેટર અને દક્ષિણ મુંબઈના નેતાઓ તેમને સત્તાધારી પક્ષમાં અનુસરશે તેવું માનવામાં આવે છે. દક્ષિણ મુંબઈએ છેલ્લી બે ચૂંટણીઓમાં તે સમયે અવિભાજિત શિવસેનાને મત આપ્યો હતો. તેમાં મરાઠી, મારવાડી, ગુજરાતી અને મુસ્લિમ મતદારોનું મિશ્રણ છે. તેના પર ભાજપના રાહુલ નાર્વેકર અને મંગલ પ્રભાત લોઢાની નજર છે. કોંગ્રેસ, જે તેના સાથી પક્ષો સાથે બેઠક વહેંચણીની વાટાઘાટો વચ્ચે પહેલેથી જ મુશ્કેલ સ્થિતિમાં છે, તેને દેવરાની બહાર નીકળવાથી ભારે ફટકો પડ્યો છે.
અલબત્ત, રાહુલ માને છે કે દેવરાના જવા પાછળ મોદીનો હાથ છે. તેમણે દેવરાને થોડા સમય માટે કોઈ નિમણૂક આપી ન હતી, જોકે તેઓ તેમને મળવા અને તમામ મુદ્દાઓ પર ચર્ચા કરવા માંગતા હતા. કોંગ્રેસે દાવો કર્યો છે કે ભાજપ દ્વારા ‘ભારત ન્યાય યાત્રા’ને પાટા પરથી ઉતારવા માટે બહાર નીકળવાનો સમય ગોઠવવામાં આવ્યો હતો અને દેવરા ‘માત્ર એક કઠપૂતળી’ હતા. કોંગ્રેસના વરિષ્ઠ નેતા જયરામ રમેશના જણાવ્યા અનુસાર, ‘તેમણે (દેવરા) કહ્યું કે તેઓ ચિંતિત છે કે તે શિવસેનાની બેઠક છે, તેઓ રાહુલ ગાંધીને મળવા માંગતા હતા અને તેમને બેઠક વિશે સમજાવવા માંગતા હતા અને તે પણ ઇચ્છતા હતા કે હું આ વિશે રાહુલ ગાંધી સાથે વાત કરું. દેખીતી રીતે આ બધું એક પ્રહસન હતું અને તેણે વિદાય લેવાનું મન બનાવી લીધું હતું. તેમની વિદાયની જાહેરાતનો સમય સ્પષ્ટપણે વડા પ્રધાન દ્વારા નક્કી કરવામાં આવ્યો હતો.’
જો કે, દેવરાના પગલાને કારણે પાર્ટીમાં અન્ય કેટલાય નારાજ નેતાઓ તેમના પગલે ચાલતા જોવા મળી શકે છે. દેવરા મુખ્યમંત્રી એકનાથ શિંદેના નેતૃત્વવાળી શિવસેનામાં જોડાયા છે. દેવરા, જો કે જન નેતા નથી, કોંગ્રેસમાં ખાસ કરીને દક્ષિણ મુંબઈમાં નોંધપાત્ર પ્રભાવ ધરાવે છે. ઘણા કોંગ્રેસી નેતાઓ દેવરસ પ્રત્યે નિષ્ઠા ધરાવે છે, જેમાં મિલિંદના પિતા મુરલીનો સમાવેશ થાય છે, જેઓ પેઢીઓથી મુંબઈના મેયર અને બાદમાં કેન્દ્રીય કેબિનેટ મંત્રી હતા. અમે જાણીએ છીએ કે મુંબઈના ઓછામાં ઓછા 10 ભૂતપૂર્વ કોર્પોરેટર અને દક્ષિણ મુંબઈના નેતાઓ શાસક પક્ષમાં તેમને અનુસરવા માટે તૈયાર હોવાનું માનવામાં આવે છે.
દેવરાના કોંગ્રેસ છોડવાનું ભાજપ દ્વારા સ્વાગત કરવામાં આવ્યું છે કારણ કે શિવસેનાના એકનાથ શિંદેના જૂથને એક અગ્રણી ચહેરો મળ્યો છે. તે જાણીતું છે કે દેવરા એ હકીકતથી નાખુશ હતા કે મુંબઈ દક્ષિણ બેઠક, જેનું તેમણે 2004 અને 2009માં પ્રતિનિધિત્વ કર્યું હતું અને હાલમાં શિવસેના (ઉદ્ધવ બાળાસાહેબ ઠાકરે-યુબીટી) સાંસદ અરવિંદ સાવંત પાસે છે. કોંગ્રેસ, શિવસેના (યુબીટી) અને રાષ્ટ્રવાદી કોંગ્રેસ પાર્ટી (શરદ પવાર)ની બનેલી મહા વિકાસ અઘાડીની બેઠક-વહેંચણીની ગોઠવણમાં આ બેઠક તે પક્ષને જ જઈ શકે છે.
એ પણ સાચું છે કે ચાર વખત ધારાવીના ધારાસભ્ય વર્ષા ગાયકવાડને પક્ષના મુંબઈ એકમના પ્રમુખ બનાવવામાં આવ્યા ત્યારથી મુંબઈ કૉંગ્રેસનું એક જૂથ નારાજ છે. માર્ચ 2019માં, મુંબઈ કોંગ્રેસમાં આંતરકલહ વચ્ચે, દેવરાને મુંબઈ પ્રાદેશિક કોંગ્રેસ સમિતિના (એમઆરસીસી) પ્રમુખ તરીકે નિયુક્ત કરવામાં આવ્યા હતા. તે વર્ષે ફેબ્રુઆરીમાં, દેવરાએ, ભૂતપૂર્વ શહેર એકમના પ્રમુખ સંજય નિરુપમનું નામ લીધા વિના, આક્ષેપ કર્યો હતો કે મુંબઈ કોંગ્રેસ ‘સાંપ્રદાયિક રાજકારણની ક્રિકેટ પીચ બની ગઈ છે, જેમાં નેતાઓ એક બીજાની વિરુદ્ધ છે’ અને જો લોકસભાની ચૂંટણીમાંથી બહાર નીકળવાનો સંકેત પણ આપ્યો હતો. પરિસ્થિતિ બદલાઈ નથી.
પરંતુ માત્ર ત્રણ મહિના પછી, સતત બીજી વખત મુંબઈ દક્ષિણ લોકસભા બેઠક ગુમાવ્યા બાદ, દેવરાએ પદ પરથી રાજીનામું આપી દીધું, અને કહ્યું કે તેઓ લોકસભાની હાર બાદ પક્ષને સ્થિર કરવામાં મદદ કરવા માટે રાષ્ટ્રીય સ્તરે ભૂમિકા ભજવવા આતુર છે. દેવરાને ગુમાવીને, કોંગ્રેસે તેનો એકમાત્ર ઉપલબ્ધ ઉમેદવાર ગુમાવ્યો જે મુંબઈ દક્ષિણ લોકસભા બેઠક પર ચૂંટણી લડી શક્યો હોત. જો બેઠક વહેંચણીની વાટાઘાટો બાદ કોંગ્રેસને આ બેઠક મળે તો તેના સ્થાને ચૂંટણી લડી શકે તેવો હવે તેની પાસે કોઈ નેતા નથી. તે અગાઉની બે સામાન્ય ચૂંટણીઓમાં મુંબઈ દક્ષિણ લોકસભા મતવિસ્તાર ઉદ્ધવ ઠાકરેની શિવસેના સામે હારી ગયું હતું. શું રાહુલે પોતાને પૂછવું ન જોઈએ કે શા માટે તેમના સારા મિત્રો તેમના નેતૃત્વથી મોહભંગ છે?
– આ લેખમાં પ્રગટ થયેલા વિચારો લેખકના પોતાના છે.
