ભારતમાં નાની બચત યોજનાઓની લોકપ્રિયતાનો અંદાજ એ હકીકત પરથી લગાવી શકાય છે કે તે લોકોને 1.5 લાખ પોસ્ટ ઓફિસમાં ઉપલબ્ધ છે, જે આ યોજના દેશભરમાં આપે છે. વર્ષોથી, યોજનાની લોકપ્રિયતા તેની સરળતા, વ્યાજ દરો પર સરકારી બાંયધરી, થાપણોની સુરક્ષા અને કેટલાક કિસ્સાઓમાં કર બચતને કારણે વધારે છે. એક રીતે પોસ્ટ ઓફિસ ડિપોઝિટ, પબ્લિક પ્રોવિડન્ટ ફંડ (પીપીએફ), નેશનલ સેવિંગ સર્ટિફિકેટ (એનએસસી), કિસાન વિકાસ પત્ર (કેવીપી) જેવી યોજનાઓએ આ યોજનાઓમાં ઓછામાં ઓછા પાંચ રૂપિયા બચાવવા માટે મર્યાદિત માધ્યમવાળા લોકોને જુદી જુદી રીત આપી છે. ભારત સરકારને આ માધ્યમ દ્વારા વિશાળ માત્રામાં એકત્રિત કરવાની ક્ષમતાનો અહેસાસ થયો છે, જેથી પોસ્ટ ઓફિસ નેટવર્ક દ્વારા તેનો લાભ મળી શકે. સરકાર પાસે આ યોજનાઓ હેઠળ નાણાં એકત્રિત કરવાનાં કારણો છે, કેમ કે એકત્રિત કરેલા ભંડોળ બનાવે છે, જેને નેશનલ સ્મોલ સેવિંગ ફંડ (એનએસએસએફ) તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. એનએસએસએફની સ્થાપના 1999 માં ભારતના સાર્વજનિક ખાતામાં કરવામાં આવી હતી અને સંવિધાનની કલમ 283 (1) ને કારણે નેશનલ સ્મોલ સેવિંગ ફંડ (મોનીટરીંગ અને રોકાણ) નિયમો, 2001 હેઠળ નાણાં મંત્રાલય દ્વારા સંચાલિત કરવામાં આવે છે.
એનએસએસએફ હેઠળના ભંડોળનો ઉપયોગ કેન્દ્ર અને રાજ્યો તેમના નાણાકીય ખાધને પહોંચી વળવા માટે કરે છે, જ્યારે બાકીની રકમ કેન્દ્ર અને રાજ્ય સરકારની સિક્યોરિટીઝમાં રોકાણ કરવામાં આવે છે. તેથી તે તેની નાણાકીય આવશ્યકતાઓને પહોંચી વળવા માટે ભંડોળના સ્થાનાંતરણમાં સરકારને મદદ કરે છે. 14મા નાણાપંચની ભલામણો મુજબ, કેરળ, દિલ્હી, અરુણાચલ પ્રદેશ, અને મધ્યપ્રદેશ સિવાય ભારતના તમામ રાજ્યો એનએસએસએફ ભંડોળનો ઉપયોગ તેમની ધિરાણની જરૂરિયાતો માટે કરે છે, કેરળ, દિલ્હી, અરુણાચલ પ્રદેશ અને મધ્યપ્રદેશ લોન્સ પર રસ છે. ફૂડ કોર્પોરેશન ઓફ ઇન્ડિયા લિમિટેડ (એફસીઆઈ) નું ઉદાહરણ લો, જેણે તેની વેબસાઇટ પરના ડેટા અનુસાર, 2018-19માં એનએસએસએફ પાસેથી તેની આર્થિક જરૂરિયાતોના બે તૃતીયાંશ કરતા વધારે ઉધાર લીધા છે. એફસીઆઈએ નાણાકીય વર્ષ 2019 માં એનએસએસએફ પાસેથી 1.86 લાખ કરોડ રૂપિયા, નાણાકીય વર્ષ 2018 માં 1.21 લાખ કરોડ અને તે અગાઉના વર્ષ માટે નાણાકીય વર્ષ 2017 માં 70,000 કરોડ રૂપિયા ઉધાર લીધા હતા.
તે સ્પષ્ટ છે કે એનએસએસએફ સંગ્રહ, જેમાં નાના બચાવ કરનારાઓ ફાળો આપે છે, તે સરકારના બચાવમાં આવે છે અને તેના બજેટની ખામીને દૂર કરવાની જરૂર છે. નાની બચત પરના વ્યાજ દર વર્ષ 2016 સુધી અસ્પૃશ્ય રહ્યા હતા, જ્યારે નાના બચત યોજનાના નવા વ્યાજ દરો બજારોમાં ભળી ગયા હતા અને વાર્ષિક બદલે ત્રિમાસિક સમીક્ષા કરવામાં આવી હતી. આ પગલાનો અર્થ એ છે કે નાની બચત પરના વ્યાજના દરો હવે 10 વર્ષના બોન્ડ પર પ્રવર્તતા સરકારી સિક્યોરિટીઝ દરો સાથે મેળ ખાય છે અને ત્રિમાસિક સમીક્ષા કરવામાં આવી છે. પરિણામે, છેલ્લા દાયકામાં નાની બચત પરના વ્યાજ દરમાં સતત ઘટાડો થયો છે. આ સમયગાળા દરમિયાન, કેટલાક નાના બચત બંધારણોમાં કેટલાક ફેરફારો કરવામાં આવ્યા છે, જે નાના સેવર્સને જરૂરી નથી. દાખલા તરીકે, કલમ સીની મર્યાદા હેઠળ આવકવેરા બચત મર્યાદા એક લાખથી વધારીને દો 1.5 લાખ કરવામાં આવી છે; પી.પી.એફ. માટે ફાળો આપવાની ઉપલી મર્યાદા સમય જતાં રૂ .60,000 થી વધારીને 1.5 લાખ કરવામાં આવી હતી.
તેવી જ રીતે, નવી બચત યોજનાઓ, જેમ કે સિનિયર સિટિઝન સેવિંગ્સ સ્કીમ (એસસીએસએસ), જે 2004 માં શરૂ કરવામાં આવી હતી અને સુકન્યા સમાધિ યોજના, જે 2015 માં શરૂ કરવામાં આવી હતી, તે નાની બચતનાં કાર્યક્ષેત્ર હેઠળ છે, તેમ છતાં તેમને કેટલીક બેન્કો દ્વારા નાણાં આપવામાં આવી રહ્યા છે. પણ ઓફર કરે છે. એ જ રીતે, પી.પી.એફ. હવે ફક્ત પોસ્ટ ઓફિસની એકાધિકાર નથી, તે જાહેર અને ખાનગી ક્ષેત્રની બેંકો, જેમ કે એસબીઆઈ, આઈસીઆઈસીઆઈ, વગેરે દ્વારા પણ ઉપલબ્ધ કરાઈ છે. સ્વીકૃત નાની બચત યોજનાઓ પર કર બચતનો અર્થ એ છે કે ઘણા મોટા બચત કર કર છૂટ માટે નાની બચત યોજનાઓ તેમજ યોજનાઓ દ્વારા આપવામાં આવતા ખાતરીપૂર્વક લાભ (વળતર) ની તરફેણ કરે છે.
આ પૃષ્ઠભૂમિની સામે, નાની બચત પરના વ્યાજ દરમાં કોઈપણ ઘટાડો, નાના બચતકર્તાઓને સૌથી મોટું નુકસાનનું કારણ બને છે; ખાસ કરીને જેઓ મોટાભાગના સંગઠિત ક્ષેત્રના રોજગારનો ભાગ નથી. બીજો વિભાગ, જે નાની બચત પરના વ્યાજના દરમાં ઘટાડાથી પ્રભાવિત છે, તે નિવૃત્ત વર્ગ છે, જેઓ આ યોજનાઓમાંથી ખાતરીપૂર્વકના વળતરના આધારે તેમની નિવૃત્તિ આવકની યોજનાઓ બનાવે છે.
હાલમાં જે ઊંચી મર્યાદાના ઘેરામાં આવે છે તેઓ પી.પી.એફ., એસ.સી.એસ.એસ., સુકન્યા સમૃદ્ધિ અને પાંચ વર્ષની ટેક્સ બચત થાપણ યોજના જેવી નાની બચતથી સતત કર છૂટનો લાભ મેળવે છે, કારણ કે તે આ યોજનાઓમાં રોકાણ કરવા પર ટેક્સ છૂટ આપે છે. હકીકત એ છે કે આમાંની મોટાભાગની યોજનાઓ પૈસા પાછા ખેંચવા પર કર લાદતી નથી, તેથી મોટા આવકવેરા ભરનારામાં તે પસંદગીનો વિકલ્પ બની ગયો છે. જ્યારે, નાના બચતકારીઓ કે જેઓ આ યોજનાઓથી થતી આવક પર આધારીત છે, તેમના જીવન બચત પરના વ્યાજ દરમાં ઘટાડો થતાં તે દુ:ખી થાય છે અને આ સરળ નાણાકીય સાધનો પર આધાર રાખે છે. આવી સ્થિતિમાં, સમય આવી ગયો છે કે સરકારે આ બચત યોજનાઓ પરના વ્યાજ દરમાં ઘટાડો કરવાનો સખત નિર્ણય લેતા પહેલા ફરી એકવાર નાની બચતનાં ઉદ્દેશો પર ધ્યાન આપવું જોઈએ.
