બાંગ્લાદેશની અદાલતે 2024ના વિદ્યાર્થીઓના વિરોધ પ્રદર્શન દરમિયાન કરાયેલા માનવતા વિરુદ્ધના ગુનાઓ માટે પદભ્રષ્ટ વડા પ્રધાન શેખ હસીનાને મૃત્યુદંડની સજા ફટકારીને કોઈ નેતા સામે તેનો અત્યાર સુધીનો સૌથી કઠોર ચુકાદો આપ્યો છે. પરંતુ ત્યાંના શાસકો એક મોટી ગૂંચવણ ધરાવે છે: હસીના બાંગ્લાદેશમાં નથી. તેણી એક વર્ષથી ભારતમાં સુરક્ષિત રીતે રહે છે, તેણીની સજા કરનાર ટ્રિબ્યુનલની પહોંચની બહાર. ઢાકાએ તેના પ્રત્યાર્પણની કરેલી માંગણી સાથે અને ભારત મૌન રહેવાની સાથે, હવે પ્રશ્ન હવામાં ઘૂમરાઇ રહ્યો છે: શેખ હસીના માટે આગળ શું? પદભ્રષ્ટ થયા પછી ભારત ભાગી આવેલા શેખ હસીના હજી અહીં જ છે.
ડિસેમ્બર 2024માં, બાંગ્લાદેશે હસીનાનું પ્રત્યાર્પણ કરવા માટે ભારતને ઔપચારિક વિનંતી કરી હતી. ભારતના વિદેશ સચિવે બાંગ્લાદેશની મુલાકાત લીધાના બે અઠવાડિયા પછી આ વિનંતી આવી છે અને બંને દેશોએ કહ્યું છે કે તેઓ વાદળોને સાફ કરવા અને રચનાત્મક સંબંધોને આગળ વધારવાની આશા રાખે છે. જુલાઈમાં બાંગ્લાદેશની વચગાળાની સરકારે હસીનાનુ પ્રત્યાર્પણ કરાવવાના પ્રયાસો ઔપચારિક રીતે શરૂ કર્યા એમ સમાચાર એજન્સી ANIએ અહેવાલ આપ્યો છે.
વચગાળાના વહીવટીતંત્રના વિદેશી બાબતોના સલાહકારે પુષ્ટિ કરી કે ભારતીય સત્તાવાળાઓને ઔપચારિક વિનંતી મોકલવામાં આવી હતી. જાન્યુઆરી, 2013માં જ્યારે શેખ હસીના સત્તામાં હતા ત્યારે ભારત અને બાંગ્લાદેશે પ્રત્યાર્પણ સંધિ પર હસ્તાક્ષર કર્યા હતા. સંધિ સ્પષ્ટપણે જણાવે છે કે જો અરજી “રાજકીય રીતે પ્રેરિત” હોય તો પ્રત્યાર્પણની વિનંતીને નકારી શકાય છે, હસીના આ શબ્દનો ઉપયોગ તમામ આરોપોને નકારવા માટે કરી રહી છે.
જો કે, આ જ સંધિમાં ગુનાઓની યાદીનો પણ ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે જેને રાજકીય પાત્રના ગુના તરીકે ગણવામાં આવશે નહીં. સંધિ મુજબ ઇનકાર માટેની જોગવાઈઓ: જો ગુનો “રાજકીય પ્રકૃતિ”નો હોય તો પ્રત્યાર્પણનો ઇનકાર કરી શકાય છે. ઇનકાર માટેના કારણોમાં “ન્યાયના હિતમાં સદ્ભાવનાથી” ન કરવામાં આવેલા આરોપો અથવા સામાન્ય ફોજદારી કાયદાનું ઉલ્લંઘન ન ગણાતા લશ્કરી ગુનાઓનો પણ સમાવેશ થાય છે. ચુકાદા પછી તરત જ બાંગ્લાદેશે શું કહ્યું હતું તે મહત્વનું છે. ચુકાદાના થોડા સમય પછી, બાંગ્લાદેશે ભારતને પત્ર લખીને હસીનાને તાત્કાલિક પરત કરવાની માંગ કરી હતી અને કહ્યું હતું કે નવી દિલ્હી દ્વિપક્ષીય પ્રત્યાર્પણ સંધિ હેઠળ આવું કરવા માટે બંધાયેલ છે.
ભારતે મૃત્યુદંડ પર પ્રતિક્રિયા આપતા કહ્યું કે તે બાંગ્લાદેશના લોકોના શ્રેષ્ઠ હિતો માટે પ્રતિબદ્ધ છે અને તે તમામ હિતધારકો સાથે જોડાશે. “નજીકના પાડોશી તરીકે, ભારત તે દેશમાં શાંતિ, લોકશાહી, સમાવેશ અને સ્થિરતા સહિત બાંગ્લાદેશના લોકોના શ્રેષ્ઠ હિત માટે પ્રતિબદ્ધ છે. અમે હંમેશા તે માટે તમામ હિતધારકો સાથે રચનાત્મક રીતે જોડાઈશું,” એમ વિદેશ મંત્રાલયે સોમવારે એક નિવેદનમાં જણાવ્યું હતું.
શેખ હસીના માટે, હવે પછીનું પ્રકરણ લગભગ સંપૂર્ણ રીતે નવી દિલ્હીના પ્રતિભાવ પર આધારિત છે. બાંગ્લાદેશની પ્રત્યાર્પણની વિનંતીને મંજૂર કરવા માટે ભારત પાસે કાનૂની અને રાજદ્વારી સાધનો છે – પરંતુ તેની પાસે નકારવા માટે સ્પષ્ટ અને વજનદાર આધારો પણ છે. નવી દિલ્હી એનું વજન કરશે કે શું ટ્રિબ્યુનલનો ચુકાદો સાચા અર્થમાં, નિષ્પક્ષ ન્યાયિક પ્રક્રિયાને પ્રતિબિંબિત કરે છે અને શું સરકારના ભૂતપૂર્વ વડાને પરત કરવાથી તેણીને દુર્વ્યવહાર, અપીલ પર અન્યાયી ટ્રાયલ અથવા અન્ય માનવ-અધિકાર જોખમોનો સામનો કરવો પડશે.
ભારત પાસે વિકલ્પોનો સ્પેક્ટ્રમ છે: તે વિનંતી સ્વીકારી શકે છે અને પ્રત્યાર્પણ સાથે આગળ વધી શકે છે જો તે સંતુષ્ટ હોય કે બાંગ્લાદેશમાં ન્યાયિક પ્રક્રિયા સ્વીકૃત ધોરણોને પૂર્ણ કરે છે; તે કાનૂની આધારો પર ઇનકાર કરી શકે છે, ઉદાહરણ તરીકે, સતાવણી અથવા યોગ્ય પ્રક્રિયાના ઇનકારના વાજબી ભયને ટાંકીને, અથવા તે નિર્ણયમાં વિલંબ કરી શકે છે, ઢાકા પાસેથી ન્યાયી સારવાર, સુરક્ષા અને આંતરરાષ્ટ્રીય ધોરણોનું પાલન કરવા અંગે રાજદ્વારી ખાતરી માંગી શકે છે. તેથી તેણીનું તાત્કાલિક ભાગ્ય હવે ભારત કેવો અભિગમ અપનાવે છે તેના પર આધારિત છે.
