નરેન્દ્ર મોદીની લહેર નથી છતાં સીટોની સંખ્યાના સંદર્ભમાં ભાજપ જે કંઈ પણ મેળવશે તે 180 (જેમ કે કોંગ્રેસના નેતા રાહુલ ગાંધી અને અન્ય ઈન્ડિયા બ્લોકના અન્ય નેતાઓ દ્વારા દાવો કરવામાં આવ્યો છે) અને 272 વચ્ચે બદલાય છે. વિવિધ રાજકીય પંડિતો અને વિશ્લેષકો દ્વારા 272નો દાવો કરાયો છે જે મોદી-3 સરકાર બનાવવા માટેનો જાદુઈ આંકડો છે. જે પણ બેઠકો મળશે તે ફક્ત તેમના નામે જ હશે.
‘ઇસ બાર 400 પાર’નો જાદુઈ સૂત્ર (મોદી દ્વારા આપવામાં આવેલ એનડીએ ગઠબંધન સૂત્ર, અન્ય કંઈ પણ કરતાં મનોવૈજ્ઞાનિક ડોઝ વધુ હતો) ચૂંટણીના શોર વચ્ચે સંપૂર્ણપણે બાષ્પીભવન થઈ ગયું. તે એટલા માટે હતું કારણ કે ટીમ મોદીનો 370નો દાવો (કલમ 370 નાબૂદ કરવા સંબંધિત ઘટનાક્રમને દર્શાવે છે અને જમ્મુ અને કાશ્મીરને બાકીના ભારત સાથે મુખ્ય પ્રવાહમાં લાવવાની ઘોષણા કરે છે) ક્યાંકને ક્યાંક કોઈ આકર્ષણ મેળવી શકયો ન હતો જ્યારે રામ મંદિરના મુદ્દાએ પડઘો પાડ્યો ન હતો.
સાત તબક્કાના થકવી નાખનારી અને ગરમ મોસમ દ્વારા આવરી લેવામાં આવેલા લાંબા ચૂંટણી કાર્યક્રમના અંતે આ ચોક્કસ શોટ ટેક અવેઝ હતા. તુલનાત્મક નીચું મતદાન એ અમુક અન્ય નોંધપાત્ર કારણો સિવાય હવામાનની સ્થિતિનું પરિણામ હોઈ શકે છે. શું તેનો અર્થ એ છે કે વિપક્ષનું નબળું ઈન્ડિયા ગઠબંધન સંયુક્ત રીતે ભાજપના શક્તિશાળી દાવાઓને તોડી પાડવા સક્ષમ હતું, જ્યાં પણ તેઓ ગઠબંધનમાં લડ્યા હતા અથવા અલગથી જ્યાં પ્રાદેશિક પક્ષો મુખ્ય પડકાર હતા?
મુખ્ય વિપક્ષી પાર્ટી કોંગ્રેસના બેંક ખાતાઓ સહિત વિવિધ માધ્યમો દ્વારા શાસક પ્રબંધન દ્વારા મૂકવામાં આવેલા ભારે દબાણને સહન કરીને ગઠબંધન પોતાની હાજરીનો અહેસાસ કરાવવામાં સફળ થયું એવું માનવા માટેના પૂરતા કારણો છે. ભ્રષ્ટાચારના આરોપો લગાવતા વિરોધ પક્ષો અને તેમના નેતાઓને નિશાન બનાવવાની અને એન્ફોર્સમેન્ટ ડિરેક્ટોરેટ, ઇન્કમ ટેક્સ ડિપાર્ટમેન્ટ અને સીબીઆઈ જેવી તપાસ એજન્સીઓને ખુલી છુટ આપીને તેમને દબાવવાની સ્પષ્ટ વ્યૂહરચના હતી. અને વિપક્ષને ભ્રષ્ટાચારી અને અયોગ્ય દેખાડવા અને મોદીને ભ્રષ્ટાચાર સામેના લડવૈયા તરીકે દર્શાવવા માટે શક્ય હોય ત્યાં વિપક્ષના નેતાઓન જેલના સળિયા પાછળ ધકેલી દો.
બે વર્તમાન મુખ્યમંત્રીઓની ધરપકડ કરીને તેમની સરકારો તોડવાના પ્રયાસો કેવી રીતે કરવામાં આવ્યા? અને ભ્રષ્ટાચારના મોટા આરોપોનો સામનો કરી રહેલા તમામ લોકો જ્યારે ભાજપમાં આવ્યા ત્યારે તેમના ગુનાને ભૂલીને તેમને ભેટવામાં કેવી રીતે આવ્યા અને કેવી રીતે ચૂંટણી લડવા માટે તેમને મંત્રીપદ અને લોકસભાની ટિકિટોથી નવાજવામાં આવ્યા લાંબી ચૂંટણી પ્રક્રિયામાં અનેક રીતે ખાસ ભ્રષ્ટાચાર વિરોધી ઝુંબેશ ચર્ચાનો મુદ્દો બની ગઈ હતી. તે મુખ્યત્વે વિરોધ પક્ષો અને વિવિધ એનજીઓ અને જાહેર હિતના સંગઠનો દ્વારા સતત ઝુંબેશને કારણે બન્યું હતું. સૌથી વધુ આકર્ષક કોંગ્રેસે ભાજપને “વોશિંગ મશીન” તરીકે દર્શાવ્યું હતું જે ભ્રષ્ટાચારના આરોપો સહિત તમામ પાપોને શુદ્ધ કરે છે.
જો 2014 અને 2019 ની લોકસભાની ચૂંટણીમાં, બ્રાન્ડ મોદી સાથેનો વન-વે ટ્રાફિક હતો જે અન્યો કરતાં સર્વોચ્ચ હતો (બે ચૂંટણીઓમાં અનુક્રમે 31 અને 37 ટકા મતો મેળવવા છતાં). બ્રાંડ મોદી પરના પ્રચાર અને ચરમસીમાને કારણે ભાજપ (મોદી વાંચો) સ્પષ્ટ વિજેતા છે તે અંગે શંકાનો અંશ પણ નહોતો. બાકી, ફર્સ્ટ-પાસ્ટ-ધ-પોસ્ટ સિસ્ટમ જે આપણે હાલમાં અનુસરીએ છીએ, તેણે યુક્તિ કરી.
અગાઉની બે ચૂંટણીઓ અને સમયાંતરે થયેલી વિધાનસભાની ચૂંટણીઓમાં પણ નોંધપાત્ર તફાવત એ હતો કે “અસંબંધિત” વિપક્ષ હજુ પણ તેના કાર્યને એકસાથે મૂકી શકે છે અને ભાજપની પ્રચંડ રાજકીય પ્રતિસ્પર્ધાનો સામનો કરવા માટે વધુ સારી રીતે વ્યૂહરચના બનાવી શકે છે. મોદીએ કમાન્ડ સંભાળી હોવા છતાં અને દેશભરમાં જિલ્લા-જિલ્લા સુધી દોડી રહ્યા હોવા છતાં અને વાર્તા સેટ કરવાનો પ્રયાસ કર્યો હોવા છતાં, તે કોંગ્રેસની આગેવાની હેઠળનો વિપક્ષ હતો જે શ્રેષ્ઠ હતો.
છેલ્લા એક દાયકામાં પ્રથમ વખત એવું બન્યું કે મોદીએ રાજકીય દ્રશ્ય પર પ્રભુત્વ જમાવ્યું છે, જ્યારે આ પહેલ કોંગ્રેસ દ્વારા કરવામાં આવી હતી. 2014 અને 2019ની ચૂંટણીના દ્રશ્યોથી વિપરીત, કોંગ્રેસની આગેવાની હેઠળના વિપક્ષો પ્રથમ વખત વાર્તા સેટ કરવામાં સક્ષમ હતા, અને ટીમ મોદીને અનુસરવાની ફરજ પડી હતી. અગાઉ, તેનાથી વિપરીત હતું. હકીકત એ છે કે બેરોજગારી (સશસ્ત્ર દળોની અગ્નિવીર ભરતી યોજનાના સંદર્ભમાં), મોંઘવારી (એલપીજી સિલિન્ડરની વધતી કિંમત અને અન્ય આવશ્યક ચીજવસ્તુઓ) જેવા કેટલાક મુદ્દાઓ અને સૌથી ઉપર મિસ્ટર મોદીના ‘અબ કી બાર 400 પાર’ પાછળનો ઈરાદો બંધારણ બદલવાનો છે (એસસી અને એસટી માટે આરક્ષણની જોગવાઈ દૂર કરવાના સંદર્ભમાં), ખરેખર આ મુદ્દઆઓએ ભાજપની ઊંઘ હરામ કરી દીધી હતી.
તેનો શ્રેય કોંગ્રેસ નેતા રાહુલ ગાંધીના આ મુદ્દાઓના સંદર્ભમાં મોદી સરકાર પર સતત કરાયેલા હુમલાને જાય છે જેણે લોકોનું ધ્યાન ખેંચ્યું હતું. આ વાત એટલી જ વધુ મહત્વપૂર્ણ છે કે તેમણે આ મુદ્દાઓને સંપૂર્ણ પ્રતિકૂળ અને અસ્વીકાર્ય ઈલેક્ટ્રોનિક/પ્રિન્ટ મીડિયાની હાજરીમાં પણ ફેલાવવામાં સફળ થયા હતા. આ કોંગ્રેસ પ્રેરિત મુદ્દાઓની અસર કેટલી ગંભીર હતી જેણે લોકોની કલ્પનાને જકડી રાખી હતી? શું ગાંધીની ભારત જોડો યાત્રા અને ભારત ન્યાય યાત્રાએ તેમને અને સમગ્ર વિપક્ષને લોકોની નજીક લઈ જવા માટે મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવી હતી જેથી લોકોનું ધ્યાન આકર્ષિત કરી શકાય?
પહેલા બીજા પ્રશ્નનો જવાબ. રાહુલ ગાંધીની પદયાત્રાએ તેમની છબીને બદલી હતી, જેને ભાજપે જૂઠાણા ફેલાવીને અને તમામ માધ્યમોનો ઉપયોગ કરીને સફળતાપૂર્વક કલંકિત કરી હતી, અને તેમને લોકો સાથે સીધો સંબંધ બાંધવામાં મદદ કરી. તેમણે જાહેર મહત્વના મુદ્દાઓ ઉઠાવીને ચૂંટણી પ્રચાર શરૂ કર્યો ત્યારે, લોકોને મૂળભૂત અધિકારો અને દેશના લોકતાંત્રિક સેટઅપને ચલાવવા માટેના માળખાને મૂર્ત સ્વરૂપ આપતા પુસ્તકને બચાવવાની જરૂરિયાત વિશે ચેતવણી આપવા માટે બંધારણની નકલને દેખાડી હતી, આ યુક્તિ કામ કરી ગઈ હતી.
તે ઈન્ડિયાના ગઠબંધનની તકોમાં કેટલો વધારો કરશે અથવા મોદીના સતત ત્રીજી વખત સરકાર બનાવવાના પ્રયાસોને અસર કરશે, તે છેલ્લા મતની ગણતરી પછી જ જાણી શકાશે. જો કે, તે સ્પષ્ટ છે કે ચૂંટણીની હરીફાઈએ રસપ્રદ પરિમાણ ધારણ કર્યું છે. ચૂંટણી તબક્કાથી બીજા તબક્કામાં આગળ વધતી વખતે મોદીએ જે રીતે વારંવાર ગોલ-પોસ્ટ બદલ્યા તેના પરથી આનો અંદાજ લગાવી શકાય છે જ્યારે વિપક્ષ (રાહુલ ગાંધી વાંચો) એવા મુદ્દાઓ ઉઠાવી રહ્યા હતા જે લોકોનું આકર્ષણ મેળવી રહ્યા હતા. મોદીએ દરેક તબક્કા પહેલા મુદ્દાઓ બદલી નાખ્યા. કાશી અને મથુરાના સંદર્ભો સાથે ‘અબ કી બાર 400 પાર’, કલમ 370 નાબૂદ અને અયોધ્યામાં રામ મંદિરના નિર્માણ સહિતના મોટાભાગના મુદ્દાઓ લોકોમાં કોઈ પ્રતિસાદ જગાડી શક્યા નથી.
આવી પરિસ્થિતિ, દેખીતી રીતે, ભાજપને, ખાસ કરીને મોદી અને અમિત શાહને ધાર્મિક ધ્રુવીકરણની તેમની મનપસંદ યુક્તિઓનો આશરો લેવાની ફરજ પડી. જ્યારે તેઓ આદર્શ આચાર સંહિતાના ઉલ્લંઘનમાં હિન્દુ-મુસ્લિમ કાર્ડને સંપૂર્ણ રીતે રમી રહ્યા હતા, ત્યારે આશ્ચર્યજનક રીતે અને કોંગ્રેસ દ્વારા તેનું ધ્યાન દોરવામાં આવ્યું હોવા છતાં ભારતના ચૂંટણી પંચના સત્તાવાળાઓએ તેને બીજા સંદર્ભમાં જોયું. કદાચ, આ પહેલી લોકસભા ચૂંટણી છે જ્યારે પોલ પેનલના નિષ્પક્ષ સ્વભાવ અંગે ગંભીર પ્રશ્નો ઉભા થયા હતા.
તેનાથી વિપરિત, તેણે વિરોધ પક્ષોને અને શાસક વહીવટના નેતાઓ સામે ફરિયાદ કરવા ઈચ્છતા તમામ લોકોને સાંભળવાનું ટાળવા અથવા વિલંબ કરીને શંકા અને ઉપહાસનું કારણ બની હતી. ઉત્તર પ્રદેશ, બિહાર, ઓડિશા, પશ્ચિમ બંગાળ, મહારાષ્ટ્રમાં 231 બેઠકો ધરાવતા પાંચ મુખ્ય રાજ્યોમાં ભાજપનું ભાવિ તેના પ્રદર્શન પર નિર્ભર છે. ભાજપે છેલ્લી ચૂંટણીઓમાં આ રાજ્યોમાં અને અન્ય રાજ્યોમાં પણ ખૂબ સારો દેખાવ કર્યો હતો જ્યાં તેની સીધી સ્પર્ધા કોંગ્રેસ સાથે હતી. જો પાર્ટીએ ત્રીજી વખત સરકાર બનાવવાનું લક્ષ્ય હાંસલ કરવું હોય, તો તેણે માત્ર તેની વર્તમાન સંખ્યા જાળવી રાખવી પડશે નહીં પરંતુ તેમાં નોંધપાત્ર સુધારો કરવો પડશે.
ભાજપ માટે બીજી એક સમસ્યા છે જે પંજાબ (13 બેઠકો), હરિયાણા (10 બેઠકો), હિમાચલ પ્રદેશ (ચાર બેઠકો) અને જમ્મુ અને કાશ્મીર અને લડાખ (છ બેઠકો) જેવા અન્ય રાજ્યોમાં તેના પ્રદર્શનના સ્વરૂપમાં આવે છે. ખેડૂતોના આંદોલન અને કેન્દ્ર દ્વારા ગેરવહીવટની પૃષ્ઠભૂમિમાં, ખેડૂત પ્રભુત્વ ધરાવતા રાજ્યો, હરિયાણા અને પંજાબમાં પાર્ટી વિપરીત હવામાનનો સામનો કરી રહી છે. તે ખાસ કરીને હરિયાણામાં મુશ્કેલ બની શકે છે, જ્યાં ભાજપે છેલ્લી વખત તમામ 10 બેઠકો જીતી હતી. એ જ રીતે, તેના સાથી શિરોમણી અકાલી દળ સાથે મળીને જીતેલી ચાર બેઠકો જાળવી રાખવી એટલી સરળ ન હોઈ શકે, જ્યારે આ વખતે બંને અલગ-અલગ ચૂંટણી લડી રહ્યા છે અને હિમાચલ પ્રદેશમાં એટલી જ સંખ્યા બેઠક લાવવી અઘરું કામ છે જ્યાં કોંગ્રેસનું શાસન છે.
– આ લેખમાં પ્રગટ થયેલાં વિચારો લેખકનાં પોતાના છે.
નરેન્દ્ર મોદીની લહેર નથી છતાં સીટોની સંખ્યાના સંદર્ભમાં ભાજપ જે કંઈ પણ મેળવશે તે 180 (જેમ કે કોંગ્રેસના નેતા રાહુલ ગાંધી અને અન્ય ઈન્ડિયા બ્લોકના અન્ય નેતાઓ દ્વારા દાવો કરવામાં આવ્યો છે) અને 272 વચ્ચે બદલાય છે. વિવિધ રાજકીય પંડિતો અને વિશ્લેષકો દ્વારા 272નો દાવો કરાયો છે જે મોદી-3 સરકાર બનાવવા માટેનો જાદુઈ આંકડો છે. જે પણ બેઠકો મળશે તે ફક્ત તેમના નામે જ હશે.
‘ઇસ બાર 400 પાર’નો જાદુઈ સૂત્ર (મોદી દ્વારા આપવામાં આવેલ એનડીએ ગઠબંધન સૂત્ર, અન્ય કંઈ પણ કરતાં મનોવૈજ્ઞાનિક ડોઝ વધુ હતો) ચૂંટણીના શોર વચ્ચે સંપૂર્ણપણે બાષ્પીભવન થઈ ગયું. તે એટલા માટે હતું કારણ કે ટીમ મોદીનો 370નો દાવો (કલમ 370 નાબૂદ કરવા સંબંધિત ઘટનાક્રમને દર્શાવે છે અને જમ્મુ અને કાશ્મીરને બાકીના ભારત સાથે મુખ્ય પ્રવાહમાં લાવવાની ઘોષણા કરે છે) ક્યાંકને ક્યાંક કોઈ આકર્ષણ મેળવી શકયો ન હતો જ્યારે રામ મંદિરના મુદ્દાએ પડઘો પાડ્યો ન હતો.
સાત તબક્કાના થકવી નાખનારી અને ગરમ મોસમ દ્વારા આવરી લેવામાં આવેલા લાંબા ચૂંટણી કાર્યક્રમના અંતે આ ચોક્કસ શોટ ટેક અવેઝ હતા. તુલનાત્મક નીચું મતદાન એ અમુક અન્ય નોંધપાત્ર કારણો સિવાય હવામાનની સ્થિતિનું પરિણામ હોઈ શકે છે. શું તેનો અર્થ એ છે કે વિપક્ષનું નબળું ઈન્ડિયા ગઠબંધન સંયુક્ત રીતે ભાજપના શક્તિશાળી દાવાઓને તોડી પાડવા સક્ષમ હતું, જ્યાં પણ તેઓ ગઠબંધનમાં લડ્યા હતા અથવા અલગથી જ્યાં પ્રાદેશિક પક્ષો મુખ્ય પડકાર હતા?
મુખ્ય વિપક્ષી પાર્ટી કોંગ્રેસના બેંક ખાતાઓ સહિત વિવિધ માધ્યમો દ્વારા શાસક પ્રબંધન દ્વારા મૂકવામાં આવેલા ભારે દબાણને સહન કરીને ગઠબંધન પોતાની હાજરીનો અહેસાસ કરાવવામાં સફળ થયું એવું માનવા માટેના પૂરતા કારણો છે. ભ્રષ્ટાચારના આરોપો લગાવતા વિરોધ પક્ષો અને તેમના નેતાઓને નિશાન બનાવવાની અને એન્ફોર્સમેન્ટ ડિરેક્ટોરેટ, ઇન્કમ ટેક્સ ડિપાર્ટમેન્ટ અને સીબીઆઈ જેવી તપાસ એજન્સીઓને ખુલી છુટ આપીને તેમને દબાવવાની સ્પષ્ટ વ્યૂહરચના હતી. અને વિપક્ષને ભ્રષ્ટાચારી અને અયોગ્ય દેખાડવા અને મોદીને ભ્રષ્ટાચાર સામેના લડવૈયા તરીકે દર્શાવવા માટે શક્ય હોય ત્યાં વિપક્ષના નેતાઓન જેલના સળિયા પાછળ ધકેલી દો.
બે વર્તમાન મુખ્યમંત્રીઓની ધરપકડ કરીને તેમની સરકારો તોડવાના પ્રયાસો કેવી રીતે કરવામાં આવ્યા? અને ભ્રષ્ટાચારના મોટા આરોપોનો સામનો કરી રહેલા તમામ લોકો જ્યારે ભાજપમાં આવ્યા ત્યારે તેમના ગુનાને ભૂલીને તેમને ભેટવામાં કેવી રીતે આવ્યા અને કેવી રીતે ચૂંટણી લડવા માટે તેમને મંત્રીપદ અને લોકસભાની ટિકિટોથી નવાજવામાં આવ્યા લાંબી ચૂંટણી પ્રક્રિયામાં અનેક રીતે ખાસ ભ્રષ્ટાચાર વિરોધી ઝુંબેશ ચર્ચાનો મુદ્દો બની ગઈ હતી. તે મુખ્યત્વે વિરોધ પક્ષો અને વિવિધ એનજીઓ અને જાહેર હિતના સંગઠનો દ્વારા સતત ઝુંબેશને કારણે બન્યું હતું. સૌથી વધુ આકર્ષક કોંગ્રેસે ભાજપને “વોશિંગ મશીન” તરીકે દર્શાવ્યું હતું જે ભ્રષ્ટાચારના આરોપો સહિત તમામ પાપોને શુદ્ધ કરે છે.
જો 2014 અને 2019 ની લોકસભાની ચૂંટણીમાં, બ્રાન્ડ મોદી સાથેનો વન-વે ટ્રાફિક હતો જે અન્યો કરતાં સર્વોચ્ચ હતો (બે ચૂંટણીઓમાં અનુક્રમે 31 અને 37 ટકા મતો મેળવવા છતાં). બ્રાંડ મોદી પરના પ્રચાર અને ચરમસીમાને કારણે ભાજપ (મોદી વાંચો) સ્પષ્ટ વિજેતા છે તે અંગે શંકાનો અંશ પણ નહોતો. બાકી, ફર્સ્ટ-પાસ્ટ-ધ-પોસ્ટ સિસ્ટમ જે આપણે હાલમાં અનુસરીએ છીએ, તેણે યુક્તિ કરી.
અગાઉની બે ચૂંટણીઓ અને સમયાંતરે થયેલી વિધાનસભાની ચૂંટણીઓમાં પણ નોંધપાત્ર તફાવત એ હતો કે “અસંબંધિત” વિપક્ષ હજુ પણ તેના કાર્યને એકસાથે મૂકી શકે છે અને ભાજપની પ્રચંડ રાજકીય પ્રતિસ્પર્ધાનો સામનો કરવા માટે વધુ સારી રીતે વ્યૂહરચના બનાવી શકે છે. મોદીએ કમાન્ડ સંભાળી હોવા છતાં અને દેશભરમાં જિલ્લા-જિલ્લા સુધી દોડી રહ્યા હોવા છતાં અને વાર્તા સેટ કરવાનો પ્રયાસ કર્યો હોવા છતાં, તે કોંગ્રેસની આગેવાની હેઠળનો વિપક્ષ હતો જે શ્રેષ્ઠ હતો.
છેલ્લા એક દાયકામાં પ્રથમ વખત એવું બન્યું કે મોદીએ રાજકીય દ્રશ્ય પર પ્રભુત્વ જમાવ્યું છે, જ્યારે આ પહેલ કોંગ્રેસ દ્વારા કરવામાં આવી હતી. 2014 અને 2019ની ચૂંટણીના દ્રશ્યોથી વિપરીત, કોંગ્રેસની આગેવાની હેઠળના વિપક્ષો પ્રથમ વખત વાર્તા સેટ કરવામાં સક્ષમ હતા, અને ટીમ મોદીને અનુસરવાની ફરજ પડી હતી. અગાઉ, તેનાથી વિપરીત હતું. હકીકત એ છે કે બેરોજગારી (સશસ્ત્ર દળોની અગ્નિવીર ભરતી યોજનાના સંદર્ભમાં), મોંઘવારી (એલપીજી સિલિન્ડરની વધતી કિંમત અને અન્ય આવશ્યક ચીજવસ્તુઓ) જેવા કેટલાક મુદ્દાઓ અને સૌથી ઉપર મિસ્ટર મોદીના ‘અબ કી બાર 400 પાર’ પાછળનો ઈરાદો બંધારણ બદલવાનો છે (એસસી અને એસટી માટે આરક્ષણની જોગવાઈ દૂર કરવાના સંદર્ભમાં), ખરેખર આ મુદ્દઆઓએ ભાજપની ઊંઘ હરામ કરી દીધી હતી.
તેનો શ્રેય કોંગ્રેસ નેતા રાહુલ ગાંધીના આ મુદ્દાઓના સંદર્ભમાં મોદી સરકાર પર સતત કરાયેલા હુમલાને જાય છે જેણે લોકોનું ધ્યાન ખેંચ્યું હતું. આ વાત એટલી જ વધુ મહત્વપૂર્ણ છે કે તેમણે આ મુદ્દાઓને સંપૂર્ણ પ્રતિકૂળ અને અસ્વીકાર્ય ઈલેક્ટ્રોનિક/પ્રિન્ટ મીડિયાની હાજરીમાં પણ ફેલાવવામાં સફળ થયા હતા. આ કોંગ્રેસ પ્રેરિત મુદ્દાઓની અસર કેટલી ગંભીર હતી જેણે લોકોની કલ્પનાને જકડી રાખી હતી? શું ગાંધીની ભારત જોડો યાત્રા અને ભારત ન્યાય યાત્રાએ તેમને અને સમગ્ર વિપક્ષને લોકોની નજીક લઈ જવા માટે મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવી હતી જેથી લોકોનું ધ્યાન આકર્ષિત કરી શકાય?
પહેલા બીજા પ્રશ્નનો જવાબ. રાહુલ ગાંધીની પદયાત્રાએ તેમની છબીને બદલી હતી, જેને ભાજપે જૂઠાણા ફેલાવીને અને તમામ માધ્યમોનો ઉપયોગ કરીને સફળતાપૂર્વક કલંકિત કરી હતી, અને તેમને લોકો સાથે સીધો સંબંધ બાંધવામાં મદદ કરી. તેમણે જાહેર મહત્વના મુદ્દાઓ ઉઠાવીને ચૂંટણી પ્રચાર શરૂ કર્યો ત્યારે, લોકોને મૂળભૂત અધિકારો અને દેશના લોકતાંત્રિક સેટઅપને ચલાવવા માટેના માળખાને મૂર્ત સ્વરૂપ આપતા પુસ્તકને બચાવવાની જરૂરિયાત વિશે ચેતવણી આપવા માટે બંધારણની નકલને દેખાડી હતી, આ યુક્તિ કામ કરી ગઈ હતી.
તે ઈન્ડિયાના ગઠબંધનની તકોમાં કેટલો વધારો કરશે અથવા મોદીના સતત ત્રીજી વખત સરકાર બનાવવાના પ્રયાસોને અસર કરશે, તે છેલ્લા મતની ગણતરી પછી જ જાણી શકાશે. જો કે, તે સ્પષ્ટ છે કે ચૂંટણીની હરીફાઈએ રસપ્રદ પરિમાણ ધારણ કર્યું છે. ચૂંટણી તબક્કાથી બીજા તબક્કામાં આગળ વધતી વખતે મોદીએ જે રીતે વારંવાર ગોલ-પોસ્ટ બદલ્યા તેના પરથી આનો અંદાજ લગાવી શકાય છે જ્યારે વિપક્ષ (રાહુલ ગાંધી વાંચો) એવા મુદ્દાઓ ઉઠાવી રહ્યા હતા જે લોકોનું આકર્ષણ મેળવી રહ્યા હતા. મોદીએ દરેક તબક્કા પહેલા મુદ્દાઓ બદલી નાખ્યા. કાશી અને મથુરાના સંદર્ભો સાથે ‘અબ કી બાર 400 પાર’, કલમ 370 નાબૂદ અને અયોધ્યામાં રામ મંદિરના નિર્માણ સહિતના મોટાભાગના મુદ્દાઓ લોકોમાં કોઈ પ્રતિસાદ જગાડી શક્યા નથી.
આવી પરિસ્થિતિ, દેખીતી રીતે, ભાજપને, ખાસ કરીને મોદી અને અમિત શાહને ધાર્મિક ધ્રુવીકરણની તેમની મનપસંદ યુક્તિઓનો આશરો લેવાની ફરજ પડી. જ્યારે તેઓ આદર્શ આચાર સંહિતાના ઉલ્લંઘનમાં હિન્દુ-મુસ્લિમ કાર્ડને સંપૂર્ણ રીતે રમી રહ્યા હતા, ત્યારે આશ્ચર્યજનક રીતે અને કોંગ્રેસ દ્વારા તેનું ધ્યાન દોરવામાં આવ્યું હોવા છતાં ભારતના ચૂંટણી પંચના સત્તાવાળાઓએ તેને બીજા સંદર્ભમાં જોયું. કદાચ, આ પહેલી લોકસભા ચૂંટણી છે જ્યારે પોલ પેનલના નિષ્પક્ષ સ્વભાવ અંગે ગંભીર પ્રશ્નો ઉભા થયા હતા.
તેનાથી વિપરિત, તેણે વિરોધ પક્ષોને અને શાસક વહીવટના નેતાઓ સામે ફરિયાદ કરવા ઈચ્છતા તમામ લોકોને સાંભળવાનું ટાળવા અથવા વિલંબ કરીને શંકા અને ઉપહાસનું કારણ બની હતી. ઉત્તર પ્રદેશ, બિહાર, ઓડિશા, પશ્ચિમ બંગાળ, મહારાષ્ટ્રમાં 231 બેઠકો ધરાવતા પાંચ મુખ્ય રાજ્યોમાં ભાજપનું ભાવિ તેના પ્રદર્શન પર નિર્ભર છે. ભાજપે છેલ્લી ચૂંટણીઓમાં આ રાજ્યોમાં અને અન્ય રાજ્યોમાં પણ ખૂબ સારો દેખાવ કર્યો હતો જ્યાં તેની સીધી સ્પર્ધા કોંગ્રેસ સાથે હતી. જો પાર્ટીએ ત્રીજી વખત સરકાર બનાવવાનું લક્ષ્ય હાંસલ કરવું હોય, તો તેણે માત્ર તેની વર્તમાન સંખ્યા જાળવી રાખવી પડશે નહીં પરંતુ તેમાં નોંધપાત્ર સુધારો કરવો પડશે.
ભાજપ માટે બીજી એક સમસ્યા છે જે પંજાબ (13 બેઠકો), હરિયાણા (10 બેઠકો), હિમાચલ પ્રદેશ (ચાર બેઠકો) અને જમ્મુ અને કાશ્મીર અને લડાખ (છ બેઠકો) જેવા અન્ય રાજ્યોમાં તેના પ્રદર્શનના સ્વરૂપમાં આવે છે. ખેડૂતોના આંદોલન અને કેન્દ્ર દ્વારા ગેરવહીવટની પૃષ્ઠભૂમિમાં, ખેડૂત પ્રભુત્વ ધરાવતા રાજ્યો, હરિયાણા અને પંજાબમાં પાર્ટી વિપરીત હવામાનનો સામનો કરી રહી છે. તે ખાસ કરીને હરિયાણામાં મુશ્કેલ બની શકે છે, જ્યાં ભાજપે છેલ્લી વખત તમામ 10 બેઠકો જીતી હતી. એ જ રીતે, તેના સાથી શિરોમણી અકાલી દળ સાથે મળીને જીતેલી ચાર બેઠકો જાળવી રાખવી એટલી સરળ ન હોઈ શકે, જ્યારે આ વખતે બંને અલગ-અલગ ચૂંટણી લડી રહ્યા છે અને હિમાચલ પ્રદેશમાં એટલી જ સંખ્યા બેઠક લાવવી અઘરું કામ છે જ્યાં કોંગ્રેસનું શાસન છે.
– આ લેખમાં પ્રગટ થયેલાં વિચારો લેખકનાં પોતાના છે.