નવી દિલ્હી: ફિલ્મ કભી ખુશી કભી ગમમાં જ્યારે શાહરૂખ ખાને ‘સૂરજ હુઆ મધમ…’ ગીત ગાયું ત્યારે કદાચ આ ગીત બનાવનાર અનિલ પાંડેને ખબર પણ નહીં હોય કે વૈજ્ઞાનિકોએ સૂરજને (Sun) મધમ કરવાની વાતને ગંભીરતાથી લીધી છે. હકીકતમાં, છેલ્લા બે દાયકાથી સમગ્ર વિશ્વમાં ગ્લોબલ વોર્મિંગની (global warming) ચિંતા સતત વધી રહી છે. તેથી પૃથ્વીને (earth) તાત્કાલિક ઠંડુ (cool) કરવાની જરૂર છે, આ માટે તમામ પ્રકારના ઉપાયો પણ શોધવામાં આવી રહ્યા છે. જેમાં અશ્મિભૂત ઈંધણ બર્ન (Burning fossil fuels) કરવાનું બંધ કરવાની અને વૈકલ્પિક ઉર્જા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાની વાત છે. પરંતુ તેનો તાત્કાલિક અમલ કરવો ખૂબ મુશ્કેલ છે. આવી સ્થિતિમાં વૈજ્ઞાનિકોએ પૃથ્વીને ઠંડક આપવા માટે સૂર્યને મધ્યમ કરવા પર વિચાર કરવાનું શરૂ કરી દીધું છે. જેને વૈજ્ઞાનિક ભાષામાં જીઓ-એન્જિનિયરિંગ (Geo-engineering) કહેવામાં આવે છે.
જીઓ-એન્જિનિયરિંગ શું છે
જીઓ-એન્જિનિયરિંગ એ ગ્લોબલ વોર્મિંગનો સામનો કરવા માટે વિશ્વની આબોહવા પ્રણાલીની યાંત્રિક પદ્ધતિ છે. જીઓ-એન્જિનિયરિંગની પ્રક્રિયામાં એક ટેકનિક છે. જેને સ્ટ્રેટોસ્ફેરિક એરોસોલ ઈન્જેક્શન (SAI) કહેવામાં આવે છે. આ પ્રક્રિયામાં એરોપ્લેનનો કાફલો છે, જે એરોસોલના (Aerosol) કણો છોડે છે. જેના કારણે સૂર્યના કિરણો પરાવર્તિત થઈને અંતરિક્ષમાં જાય છે અને આ રીતે પૃથ્વી ઠંડી રહે છે.
શા માટે વૈજ્ઞાનિકો ચિંતિત છે
SAI ના કારણે આકાશ થોડું સફેદ થઈ શકે છે, જો કે વૈજ્ઞાનિકો માટે આ ચિંતાનું કારણ નથી. પરંતુ જો પૃથ્વી ઠંડી થાય છે, તો તેનો અર્થ એ છે કે પૃથ્વીની સપાટી પરથી બાષ્પીભવનનું પ્રમાણ ઓછું થશે અને વરસાદની પેટર્નમાં ફેરફાર થશે. આને કારણે, રિપલ ઈફેક્ટ (એક ઘટના અથવા અસર જે એકવાર બંધ થતી નથી, પરંતુ તે સતત વધ્યા કરે છે અને બીજી ઘટનાઓ પેદા કરતી જાય છે સાથે અન્ય ઘટનાઓની સાંકળ બનતી જાય છે) વિશ્વભરની ઇકોસિસ્ટમ્સમાં તેની અસર થઈ શકે છે. પરંતુ તેની અસરની પ્રકૃતિ SAI નો ઉપયોગ કેવી રીતે કરવામાં આવ્યો છે તેના પર નિર્ભર છે.
ઇકોસિસ્ટમ પર શું અસર થઈ શકે છે
જો એરોસોલના પ્રકાશનનું સંકલન કરવામાં ન આવે તો કેટલીક જગ્યાએ અતિવૃષ્ટિ અને દુષ્કાળની સ્થિતિ સર્જાઈ શકે છે. તેમજ રોગચાળો ફેલાવાનું જોખમ પણ વધી શકે છે. એટલું જ નહીં SAIના કારણે કુદરતી આફતો પણ વધી શકે છે. જો આવું થાય, તો સ્પ્રેડ SAI ને તરત જ એડજસ્ટ કરવું પડશે. જેથી ભારે હવામાન પ્રવૃત્તિઓને રોકી શકાય. આ સિવાય તે ઓઝોન સ્તરને પણ નુકસાન પહોંચાડી શકે છે. આ ઉપરાંત, સૂર્યના કિરણોના નબળા પડવાના કારણે, પ્રકાશસંશ્લેષણ થશે નહીં. જેના કારણે છોડ ઉગશે નહીં અને જંગલોની સાથે ખેતીને પણ નુકસાન થશે. આને રોકવા માટે 60 નિષ્ણાતોના જૂથે ખુલ્લો પત્ર લખ્યો છે. જેમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે આ ટેક્નોલોજી હ્યુમન ક્લોનિંગ અને કેમિકલ વેપન્સ જેટલી ખતરનાક છે, જેની જરૂર નથી.
પ્રકૃતિ સાથે ભયંકર રીતે ચેડાં કરવા જેવી વાત છે : નિષ્ણાતો
નિષ્ણાતોનું કહેવું છે કે જો આ પ્રક્રિયા કરવામાં આવે તો તેને સુધારવામાં ઘણા દાયકાઓ લાગી જશે. તેનો અર્થ એ છે કે પ્રકૃતિ સાથે ભયંકર રીતે ચેડાં કરવા. જેના પરિણામો ખૂબ જ ભયંકર હશે અને જો તેને અચાનક બંધ કરવામાં આવે તો પૃથ્વીને ઠંડુ રાખવા માટે એરોસોલનું રક્ષણાત્મક કવચ બનાવવામાં આવ્યું છે. વાતાવરણમાં ભેગો થયેલો ગ્રીનહાઉસ ગેસ એક જ ઝાટકે પૃથ્વી પર અથડાશે. આ કારણે પૃથ્વીનું તાપમાન વર્તમાન પરિસ્થિતિની સરખામણીમાં અચાનક 4 થી 6 ગણું વધી જશે. તેથી જ નિષ્ણાતોના મતે, સૂર્યનું ગાન કરવું સારું છે, પરંતુ તેની આડઅસર પ્રાયોગિક રીતે જોઈ શકાય છે.
