કેરળ: લિવ-ઈન રિલેશનશિપને (Live In Relationship) લઈને સુપ્રીમ કોર્ટે (Supreme Court) મોટો નિર્ણય સંભળાવ્યો છે. સુપ્રીમ કોર્ટે કહ્યું કે જો કોઈ પુરુષ અને સ્ત્રી વર્ષોથી પતિ-પત્ની તરીકે સાથે રહેતા હોય, તો એવું માનવામાં આવે છે કે બંનેના લગ્ન થયા હશે અને તેના આધારે તેમના બાળકોનો પણ પૈતૃક સંપત્તિ (Ancestral property) પર અધિકાર હશે. આ સમગ્ર મામલો મિલકત વિવાદનો હતો. 2009માં કેરળ હાઈકોર્ટે પૈતૃક સંપત્તિ પર લિવ-ઈન રિલેશનશિપમાં રહેતા પુરુષ-મહિલાના પુત્રને પૈતૃક સંપત્તિ પર અધિકાર આપવાનો ઈન્કાર કરી દીધો હતો. હવે સુપ્રીમ કોર્ટે કેરળ હાઈકોર્ટના તે નિર્ણયને પલટાવ્યો છે અને કહ્યું છે કે પુત્રને પૈતૃક સંપત્તિ પર હક નકારી શકાય નહીં.
શું હતો સમગ્ર મામલો?
આ મામલો કેરળનો છે, જ્યાં મિલકત અંગે કોર્ટમાં કેસ ચાલી રહ્યો હતો તે કટ્ટુકાંડી ઈધાતિલ કરનાલ વૈદ્યરની હતી. કટ્ટુકાંડીને ચાર પુત્રો હતા- દામોદરન, અચ્યુથાન, શેખરન અને નારાયણ. અરજીકર્તા કટ્ટુકાંડી ઈધાતિલ કરનાલ વૈદ્યરએ કહ્યું કે તે દામોદરનનો પુત્ર છે, કરુણાકર અચ્યુથનનો પુત્ર છે. શેખરન અને નારાયણ અપરિણીત હતા ત્યારે મૃત્યુ પામ્યા.
કરુણાકરને કહ્યું કે તે અચ્યુથાનનો એકમાત્ર સંતાન છે, અન્ય ત્રણ ભાઈઓ અપરિણીત હતા. તેમનો આરોપ હતો કે અરજદારની માતાએ દામોદરન સાથે લગ્ન કર્યા નથી, તેથી તે કાયદેસરનું બાળક નથી, તેથી તેને મિલકતમાં હક મળી શક્યો નથી. આ મિલકત અંગેનો વિવાદ ટ્રાયલ કોર્ટમાં ગયો હતો. કોર્ટે કહ્યું કે દામોદરન ચિરુથાકુટ્ટી સાથે લાંબા સમય સુધી રહેતો હતો, તેથી એવું માની શકાય કે બંનેએ લગ્ન કર્યા હતા. ટ્રાયલ કોર્ટે મિલકતને બે ભાગમાં વહેંચવાનો આદેશ આપ્યો હતો. બાદમાં મામલો કેરળ હાઈકોર્ટમાં પહોંચ્યો હતો. કોર્ટે કહ્યું કે દામોદરન અને ચિરુથાકુટ્ટીના લાંબા ગાળા સુધી સાથે રહ્યા હોઈ તેવા કોઈ પુરાવા નથી, પરંતુ દસ્તાવેજો સાબિત કરે છે કે અરજકર્તા જ દામોદરનનો પુત્ર છે, પરંતુ તે કાયદેસરનો બાળક નથી.
હવે સુપ્રીમ કોર્ટે શું કહ્યું?
જ્યારે આ આખો મામલો સુપ્રીમ કોર્ટમાં ગયો ત્યારે કોર્ટે માન્યું કે દામોદરન અને ચિરુથાકુટ્ટી લાંબા સમયથી પતિ-પત્ની તરીકે રહેતા હોવાના પુરાવા છે. જસ્ટિસ એસ અબ્દુલ નઝીર અને જસ્ટિસ વિક્રમ નાથની ખંડપીઠે કહ્યું, ‘જો કોઈ પુરુષ અને સ્ત્રી લાંબા સમયથી પતિ-પત્ની તરીકે સાથે રહે છે, તો બંને પરણિત હોવાનું માની શકાય છે. એવિડન્સ એક્ટની કલમ 114 હેઠળ આવું અનુમાન લગાવી શકાય છે.’ જો કે, કોર્ટે એમ પણ કહ્યું કે આ અનુમાનનું પણ ખંડન કરી શકાય છે, પરંતુ આ માટે એ સાબિત કરવું પડશે કે ભલે બંને લાંબા સમયથી સાથે હતા, પરંતુ લગ્ન નથી થયા.
આ નિર્ણયની શું અસર થશે?
લિવ-ઈન રિલેશનશિપમાં રહેવું એ ભારતમાં ગુનો નથી, પરંતુ લિવ-ઈન રિલેશનશિપમાં રહેતા પુરુષ અને સ્ત્રીને બાળકનો જન્મ થાય તો તેને પૈતૃક સંપત્તિમાં હક નથી મળતો. હવે સુપ્રિમ કોર્ટના નિર્ણયથી લિવ-ઈન રિલેશનશિપમાં રહેતા સ્ત્રી-પુરુષના ઘરે જન્મેલા બાળકોને પણ પૈતૃક સંપત્તિમાં હક મળશે.
મિલકત બે પ્રકારની હોય છે. એક તે છે જે પોતે કમાય છે. અને બીજું જે વારસામાં મળ્યું છે. વારસામાં મળેલી મિલકતને વડીલોપાર્જિત મિલકત કહેવાય છે. પૈતૃક સંપત્તિ પર વારસદારોનો અધિકાર છે. જો કોઈ વ્યક્તિ વસિયતનામું કર્યા વિના મૃત્યુ પામે છે, તો પુત્ર અને પુત્રીઓને પૈતૃક સંપત્તિ પર સમાન અધિકાર મળશે.
આ કિસ્સામાં હિન્દુ ઉત્તરાધિકાર અધિનિયમ અને ભારતીય ઉત્તરાધિકાર અધિનિયમ બંને લાગુ પડે છે. મુસ્લિમોના કિસ્સામાં, તેમનો પોતાનો શરિયા કાયદો લાગુ પડે છે. હિંદુ પુરૂષના વારસદારોને પૈતૃક સંપત્તિ પર સમાન અધિકાર છે. કોઈ પણ વારસદાર પોતાની મરજીથી પૈતૃક મિલકત વેચી શકે નહીં.
હવે પુત્ર અને પુત્રી બંનેને પૈતૃક સંપત્તિમાં સમાન અધિકાર મળે છે. 2005 પહેલા આવું નહોતું. 2005 પહેલા પૈતૃક સંપત્તિમાં માત્ર પુત્ર જ હકદાર હતો, પરંતુ હવે પુત્રીને પણ પૈતૃક સંપત્તિમાં સમાન અધિકાર આપવામાં આવ્યો છે. દાખલા તરીકે, જે મિલકત પર પૌત્રનો અધિકાર છે, તે જ મિલકત પર પૌત્રનો પણ અધિકાર રહેશે
