વિશ્વના સૌથી પ્રતિષ્ઠિત અને ખૂબ જ અપેક્ષિત નોબેલ પુરસ્કારોની જાહેરાત આવતા અઠવાડિયે કરવામાં આવશે. આ પુરસ્કારો દવા, ભૌતિકશાસ્ત્ર, રસાયણશાસ્ત્ર, સાહિત્ય, અર્થશાસ્ત્ર અને શાંતિના ક્ષેત્રોમાં ઉત્કૃષ્ટ સિદ્ધિઓ માટે આપવામાં આવે છે અને વિશ્વના સૌથી પ્રતિષ્ઠિત સન્માનોમાં ગણવામાં આવે છે. આવતા અઠવાડિયે વિજેતાઓની જાહેરાત પહેલા દુનિયાની નજર યુએસ પ્રમુખ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પ પર ટકેલી છે. ટ્રમ્પે પોતાને નોબેલ પુરસ્કાર માટે મજબૂત દાવેદાર જાહેર કર્યા છે અને દાવો કર્યો છે કે તેમણે અનેક દેશો વચ્ચેના સંઘર્ષોને અટકાવ્યા છે.
પાકિસ્તાન અને આર્મેનિયા જેવા દેશો દ્વારા યુએસ પ્રમુખ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પને 2025 ના નોબેલ પુરસ્કાર માટે નામાંકિત કરવામાં આવ્યા છે. ટ્રમ્પને આ પુરસ્કાર માટે પહેલા પણ ઘણી વખત નામાંકિત કરવામાં આવ્યા છે પરંતુ હજુ સુધી તેમને પુરસ્કાર પ્રાપ્ત થયો નથી. 2018 થી ટ્રમ્પને ઘણી વખત નોબેલ શાંતિ પુરસ્કાર માટે નામાંકિત કરવામાં આવ્યા છે. ડિસેમ્બરમાં એક રિપબ્લિકન કાયદા નિર્માતાએ તેમને ઇઝરાયલ અને કેટલાક આરબ દેશો વચ્ચેના સંબંધોને સામાન્ય બનાવનારા અબ્રાહમ કરારના મધ્યસ્થી તરીકે પણ પ્રસ્તાવ મૂક્યો હતો.
નોબેલ પુરસ્કારોનો ઇતિહાસ
નોબેલ પુરસ્કારોની શરૂઆત ૧૯મી સદીના સ્વીડિશ ઉદ્યોગપતિ અને વૈજ્ઞાનિક આલ્ફ્રેડ નોબેલ દ્વારા કરવામાં આવી હતી. તેમની પાસે ૩૦૦ થી વધુ પેટન્ટ હતા પરંતુ તેમની ખ્યાતિ ડાયનામાઈટની શોધથી થઈ હતી, જે તેમણે નાઈટ્રોગ્લિસરિનને સ્થિર સંયોજન સાથે જોડીને બનાવી હતી. આ વિસ્ફોટક ખાણકામ, બાંધકામ અને શસ્ત્ર ઉદ્યોગોમાં લોકપ્રિય બન્યો અને નોબેલને ખૂબ જ ધનવાન બનાવ્યો. તેમના જીવનના અંતિમ વર્ષોમાં નોબેલે માનવતામાં યોગદાન માટે વાર્ષિક પુરસ્કારોને ભંડોળ પૂરું પાડવા માટે તેમની સંપત્તિનું દાન કરવાનું નક્કી કર્યું. પ્રથમ નોબેલ પુરસ્કાર ૧૯૦૧ માં દવા, ભૌતિકશાસ્ત્ર, રસાયણશાસ્ત્ર, સાહિત્ય અને શાંતિ ક્ષેત્રોમાં એનાયત કરવામાં આવ્યા હતા. ૧૯૬૮ માં સ્વીડનની સેન્ટ્રલ બેંકે અર્થશાસ્ત્ર માટે છઠ્ઠા પુરસ્કારની સ્થાપના કરી જેને તકનીકી રીતે નોબેલ પુરસ્કાર માનવામાં આવતો નથી પરંતુ અન્ય પુરસ્કારો સાથે એનાયત કરવામાં આવે છે.
નોબેલ પુરસ્કાર નામાંકન કેવી રીતે કાર્ય કરે છે
નોબેલ પુરસ્કાર સમિતિઓ નામાંકનોની જાહેરાત કરતી નથી અને નિર્ણયો ૫૦ વર્ષ સુધી ગુપ્ત રાખવામાં આવે છે. વ્યક્તિઓ પોતાને નામાંકિત કરી શકતા નથી પરંતુ અન્ય લોકો તેમને ઘણી વખત નામાંકિત કરી શકે છે. દરેક પુરસ્કાર સમિતિ અલગ રીતે કાર્ય કરે છે પરંતુ બધા નોબેલની ઇચ્છાઓનો આદર કરવાનો હેતુ ધરાવે છે, એટલે કે માનવતાને સૌથી વધુ લાભ પહોંચાડનારા વિજેતાઓને પસંદ કરવા. શાંતિ પુરસ્કાર સમિતિ નિયમિતપણે પાછલા વર્ષની સિદ્ધિઓને પુરસ્કાર આપે છે અને તે નોર્વેના ઓસ્લોમાં એનાયત કરવામાં આવે છે. અન્ય વિજ્ઞાન પુરસ્કારો સ્ટોકહોમમાં એનાયત કરવામાં આવે છે જ્યાં વિજેતાઓને માન્યતા આપવામાં ઘણીવાર દાયકાઓ લાગે છે, જે વિશ્વસનીયતા સુનિશ્ચિત કરે છે.
આ વર્ષનો કાર્યક્રમ
આ વર્ષના નોબેલ પુરસ્કાર સમારોહ સોમવારથી શરૂ થાય છે. મેડિસિન પુરસ્કારની જાહેરાત સ્ટોકહોમમાં કેરોલિન્સ્કા ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ખાતે કરવામાં આવશે. આ પછી ભૌતિકશાસ્ત્ર (મંગળવાર), રસાયણશાસ્ત્ર (બુધવાર), સાહિત્ય (ગુરુવાર), શાંતિ પુરસ્કાર (શુક્રવાર) અને આર્થિક વિજ્ઞાન પુરસ્કાર (ઓક્ટોબર 13) ની જાહેરાતો કરવામાં આવશે. વિજેતાઓની જાહેરાત ઓક્ટોબરમાં કરવામાં આવશે. ત્યારબાદ પુરસ્કારો 10 ડિસેમ્બર, આલ્ફ્રેડ નોબેલની મૃત્યુ વર્ષગાંઠના રોજ રજૂ કરવામાં આવશે. દરેક પુરસ્કારમાં આશરે 11 મિલિયન સ્વીડિશ ક્રોનર (આશરે US$1.2 મિલિયન) નું રોકડ ઇનામ, 18-કેરેટ ગોલ્ડ મેડલ અને એક પ્રશસ્તિપત્ર છે. દરેક પુરસ્કાર ત્રણ વિજેતાઓ વચ્ચે વહેંચી શકાય છે.
