વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી એપ્રિલ-મેમાં થનારી 18મી લોકસભાની ચૂંટણીમાં સતત ત્રીજી મુદત માટે પ્રયાસ કરી રહ્યા છે. તમામ સંકેતો મોદીની સતત લોકપ્રિયતાના છે. જોકે, તે સમગ્ર દેશમાં પણ નથી. કોંગ્રેસની આગેવાની હેઠળના વિરોધ પક્ષો ભારતીય રાષ્ટ્રીય વિકાસલક્ષી ગઠબંધન- ઇન્ડિયા તરીકે એકસાથે આવ્યા છે, પરંતુ તમામ ભાજપ વિરોધી મતોને એકીકૃત કરવાની તેની ક્ષમતાને અનેક પરિબળો દ્વારા પડકારવામાં આવી છે.
કેટલાક પ્રદેશોમાં ઘટકો એકબીજાના વિરોધી છે; તેમાંથી મોટા ભાગના લોકો ચોક્કસ પ્રદેશ અથવા સામાજિક જૂથ સુધી મર્યાદિત છે અને સાથી પક્ષોને મત ટ્રાન્સફર કરવામાં અસમર્થ છે. તેમની પાર્ટી પર મોદીની પકડ મજબૂત છે, જ્યારે વિપક્ષ તેના નેતૃત્વ અને વાતચીતના મુદ્દાઓ વિશે અનિશ્ચિત છે. ઇન્ડિયા ગઠબંધનની છેલ્લી બેઠકમાં ડિસેમ્બરની શરૂઆતમાં દિલ્હીનો સૌથી મહત્ત્વપૂર્ણ નિર્ણય મહિનાના અંત સુધીમાં તેના વિવિધ ઘટકો વચ્ચે બેઠકોની વહેંચણીની વ્યવસ્થા પૂર્ણ કરવાનો હતો. તે સમયે પણ તે નિર્દેશ કરવામાં આવ્યો હતો કે, આટલા ઓછા સમયમાં આવા મુશ્કેલ કાર્યને પૂર્ણ કરવું મુશ્કેલ સાબિત થશે.
સમયમર્યાદા આવી અને ગઈ પણ વિપક્ષી પાર્ટીઓ 543 લોકસભા બેઠકો પરના તેમના દાવા અને વળતા દાવાઓને ઉકેલવાની નજીક ક્યાંય નથી. વાસ્તવમાં, એકબીજાના દાવાઓને પડકારવા માટે ઘણા ઘટકોના નેતાઓ વચ્ચે શબ્દ યુદ્ધ છેડાયું છે. તે પશ્ચિમ બંગાળની તુલનામાં વધુ સ્પષ્ટ છે. સત્તાધારી તૃણમૂલ કોંગ્રેસ અને વિપક્ષ કોંગ્રેસ પાર્ટી અને સીપીઆઈ(એમ)ના નેતાઓ ખુલ્લેઆમ શબ્દોના યુદ્ધમાં વ્યસ્ત છે, વ્યક્તિગત બેઠકો પરના એકબીજાના દાવા પર જોરદાર સવાલો ઉઠાવી રહ્યા છે.
ખરેખર, તૃણમૂલ કોંગ્રેસના વડા અને પશ્ચિમ બંગાળના મુખ્યમંત્રી મમતા બેનર્જી જાહેરમાં સીટ-શેરિંગની કોઈપણ વાતને નકારે છે. ગયા અઠવાડિયે તેણીએ ખૂબ જ ચુસ્તપણે કહ્યું હતું કે, ‘’ભારતભરમાં ઇન્ડિયા ગઠબંધન હશે અને બંગાળમાં તે તૃણમૂલ કોંગ્રેસ હશે, જે સારી લડાઈ લડશે.’’ તેણીએ રાજ્ય કોંગ્રેસના નેતાઓ પર ઘમંડનો આરોપ લગાવ્યો હતો અને જમીન પર તેમની તાકાતથી વધુ સીટો પર તેમનો દાવો કર્યો. દેખીતી રીતે, કોંગ્રેસે ‘ન્યૂનતમ’ નવ બેઠકો પર દાવો કર્યો છે, જ્યારે તૃણમૂલ કોંગ્રેસ બે બેઠકો કરતાં વધુ બેઠક આપવા તૈયાર નથી.
એ નોંધવું જોઈએ કે સીપીઆઈ(એમ) પહેલેથી તૃણમૂલ કોંગ્રેસ સાથે બેઠકોની વહેંચણીની કોઈપણ સંભાવનાને નકારી ચૂક્યું છે. પાર્ટી એકલા હાથે ચૂંટણી લડશે. વધુમાં વધુ કોંગ્રેસ સાથે ગઠબંધન કરશે. સીપીઆઈ(એમ) અને તૃણમૂલ કોંગ્રેસ વચ્ચે પરસ્પર વૈમનસ્ય છે, જે લોકસભાની ચૂંટણીમાં ભાજપને હરાવવા માટે દરેક પક્ષની પ્રતિબદ્ધતાથી વધુ છે. અન્ય મુખ્ય રાજ્યોમાં સીટની વહેંચણી ઓછી જોખમી સાબિત થઈ રહી નથી. દાખલા તરીકે, મહારાષ્ટ્રમાં મહા વિકાસ અઘાડીનો સૌથી મોટો ઘટક હોવાનો દાવો કરતી ઉદ્ધવ શિવસેનાએ 23 બેઠકો પર દાવો કર્યો છે, બાકીની 25 બેઠકો કોંગ્રેસ અને એનસીપી વચ્ચે વહેંચવામાં આવશે.
કોંગ્રેસના એક નેતા તરત જ ઉદ્ધવ સેનાના દાવાને ફગાવી દેતાં કહ્યું કે, પાર્ટી આટલી ઓછી બેઠકો પર સમાધાન નહીં કરે. ગઠબંધન ભાગીદારો વચ્ચે ઉગ્ર શાબ્દિક યુદ્ધ ભાજપના કાનમાં સંગીત તરીકે આવી શકે છે. ઉત્તર પ્રદેશમાં, સમાજવાદી પાર્ટીએ જાહેર કર્યું છે કે તે રાજ્યની તમામ 80 બેઠકો પર ચૂંટણી લડશે. તે ઇન્ડિયા જૂથમાં કોંગ્રેસ પાર્ટી અને અન્ય જૂથોને ક્યાં છોડી દેશે તેની સરળતાથી કલ્પના કરી શકાય છે. જોકે, 28-સદસ્યોના ગઠબંધનમાં સીટ વહેંચણીની વ્યવસ્થા તેના વડા પ્રધાનપદના ઉમેદવારની પસંદગી અંગેની સમજૂતી કરતાં પણ વધુ મુશ્કેલ છે.
આથી, એ ખાતરી કરવી કે એકલા ભાજપ સામેની હરીફાઈ લોકસભાની ચૂંટણીમાં વિક્રમી ત્રીજી જીતની તેમની કોશિશને મુશ્કેલીમાં નાખી શકે છે, પરંતુ કોઈ પણ પક્ષ તેના દાવાઓને નકારશે નહીં અને પછીથી ચૂંટણી વિસ્મૃતિના ડરથી બલિદાન આપવા માટે તૈયાર થશે. ભાજપ નબળા ગઠબંધનની ગતિવિધિઓ પર નજર રાખી શકે છે, જેઓ સીટ વહેંચણી મુદ્દે પણ સહમત ન થઈ શકે તેઓને સજા કરવાનું મતદારો પર છોડી શકે છે.
બેઠકો, વડા પ્રધાન પદના ઉમેદવારની વાત તો છોડો. મોદી સતત ત્રણ વખત પીએમઓમાં પાછા ફરવાના જવાહરલાલ નેહરુના રેકોર્ડની બરોબરી કરવાની આશા રાખતા હોવાથી નવા વર્ષને દેશના વિપક્ષો માટે સૌથી મુશ્કેલ સમય તરીકે પણ જોવામાં આવે છે. ચૂંટણી વિશ્લેષકો માને છે કે, કોંગ્રેસ માટે 2024ની લોકસભાની ચૂંટણી મહત્ત્વપૂર્ણ છે. કારણ કે, તે બે સામાન્ય ચૂંટણીઓ ખરાબ રીતે હારી ગઈ છે. પાર્ટી માટે હવે મેક-ઓર-બ્રેકની સ્થિતિ છે. 2019માં ભાજપે પોતાના દમ પર 303 બેઠકો સાથે બહુમતી મેળવી હતી, જે 2014માં 282થી વધી હતી. તે સમયે પક્ષે હિન્દી પટ્ટા પર વિજય મેળવ્યો હતો અને ઉત્તરપૂર્વમાં મોટા ભાગની બેઠકો મેળવી હતી. જોકે, તે દક્ષિણમાં કર્ણાટક સુધી મર્યાદિત હતી. દરમિયાન, કોંગ્રેસે માત્ર 52 બેઠકો જીતી હતી. 2019માં ભાજપના નેતૃત્વ હેઠળના એનડીએ પાસે 332 સાંસદો હતા અને ઇન્ડિયા ગઠબંધનના વર્તમાન 28 સભ્યોએ 144 બેઠકો જીતી હતી.
પરંતુ 2019 બાદ એનડીએની રચનામાં મોટા ફેરફારો થયા છે. કારણ કે, તેણે પ્રાદેશિક પક્ષો ગુમાવ્યા છે. જેમ કે, એઆઈએડીએમકે, જેડી(યુ) અને અકાલી દળ. 543 સભ્યોની લોકસભાની વર્તમાન રચના દરેક જોડાણ જૂથના વર્તમાન સભ્યો સાથે દર્શાવે છે કે, એનડીએ 319 સાંસદો સાથે ઇન્ડિયા ગઠબંધન કરતાં આરામથી આગળ છે. જેના 139 સાંસદો છે. વર્તમાન એનડીએ સભ્યોને 2019માં લગભગ 40%નો સંયુક્ત વોટ શેર મળ્યો હતો, જ્યારે ઇન્ડિયા જૂથોને 35% વોટ મળ્યા હતા.
– આ લેખમાં પ્રગટ થયેલા વિચારો લેખકના પોતાના છે.
વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી એપ્રિલ-મેમાં થનારી 18મી લોકસભાની ચૂંટણીમાં સતત ત્રીજી મુદત માટે પ્રયાસ કરી રહ્યા છે. તમામ સંકેતો મોદીની સતત લોકપ્રિયતાના છે. જોકે, તે સમગ્ર દેશમાં પણ નથી. કોંગ્રેસની આગેવાની હેઠળના વિરોધ પક્ષો ભારતીય રાષ્ટ્રીય વિકાસલક્ષી ગઠબંધન- ઇન્ડિયા તરીકે એકસાથે આવ્યા છે, પરંતુ તમામ ભાજપ વિરોધી મતોને એકીકૃત કરવાની તેની ક્ષમતાને અનેક પરિબળો દ્વારા પડકારવામાં આવી છે.
કેટલાક પ્રદેશોમાં ઘટકો એકબીજાના વિરોધી છે; તેમાંથી મોટા ભાગના લોકો ચોક્કસ પ્રદેશ અથવા સામાજિક જૂથ સુધી મર્યાદિત છે અને સાથી પક્ષોને મત ટ્રાન્સફર કરવામાં અસમર્થ છે. તેમની પાર્ટી પર મોદીની પકડ મજબૂત છે, જ્યારે વિપક્ષ તેના નેતૃત્વ અને વાતચીતના મુદ્દાઓ વિશે અનિશ્ચિત છે. ઇન્ડિયા ગઠબંધનની છેલ્લી બેઠકમાં ડિસેમ્બરની શરૂઆતમાં દિલ્હીનો સૌથી મહત્ત્વપૂર્ણ નિર્ણય મહિનાના અંત સુધીમાં તેના વિવિધ ઘટકો વચ્ચે બેઠકોની વહેંચણીની વ્યવસ્થા પૂર્ણ કરવાનો હતો. તે સમયે પણ તે નિર્દેશ કરવામાં આવ્યો હતો કે, આટલા ઓછા સમયમાં આવા મુશ્કેલ કાર્યને પૂર્ણ કરવું મુશ્કેલ સાબિત થશે.
સમયમર્યાદા આવી અને ગઈ પણ વિપક્ષી પાર્ટીઓ 543 લોકસભા બેઠકો પરના તેમના દાવા અને વળતા દાવાઓને ઉકેલવાની નજીક ક્યાંય નથી. વાસ્તવમાં, એકબીજાના દાવાઓને પડકારવા માટે ઘણા ઘટકોના નેતાઓ વચ્ચે શબ્દ યુદ્ધ છેડાયું છે. તે પશ્ચિમ બંગાળની તુલનામાં વધુ સ્પષ્ટ છે. સત્તાધારી તૃણમૂલ કોંગ્રેસ અને વિપક્ષ કોંગ્રેસ પાર્ટી અને સીપીઆઈ(એમ)ના નેતાઓ ખુલ્લેઆમ શબ્દોના યુદ્ધમાં વ્યસ્ત છે, વ્યક્તિગત બેઠકો પરના એકબીજાના દાવા પર જોરદાર સવાલો ઉઠાવી રહ્યા છે.
ખરેખર, તૃણમૂલ કોંગ્રેસના વડા અને પશ્ચિમ બંગાળના મુખ્યમંત્રી મમતા બેનર્જી જાહેરમાં સીટ-શેરિંગની કોઈપણ વાતને નકારે છે. ગયા અઠવાડિયે તેણીએ ખૂબ જ ચુસ્તપણે કહ્યું હતું કે, ‘’ભારતભરમાં ઇન્ડિયા ગઠબંધન હશે અને બંગાળમાં તે તૃણમૂલ કોંગ્રેસ હશે, જે સારી લડાઈ લડશે.’’ તેણીએ રાજ્ય કોંગ્રેસના નેતાઓ પર ઘમંડનો આરોપ લગાવ્યો હતો અને જમીન પર તેમની તાકાતથી વધુ સીટો પર તેમનો દાવો કર્યો. દેખીતી રીતે, કોંગ્રેસે ‘ન્યૂનતમ’ નવ બેઠકો પર દાવો કર્યો છે, જ્યારે તૃણમૂલ કોંગ્રેસ બે બેઠકો કરતાં વધુ બેઠક આપવા તૈયાર નથી.
એ નોંધવું જોઈએ કે સીપીઆઈ(એમ) પહેલેથી તૃણમૂલ કોંગ્રેસ સાથે બેઠકોની વહેંચણીની કોઈપણ સંભાવનાને નકારી ચૂક્યું છે. પાર્ટી એકલા હાથે ચૂંટણી લડશે. વધુમાં વધુ કોંગ્રેસ સાથે ગઠબંધન કરશે. સીપીઆઈ(એમ) અને તૃણમૂલ કોંગ્રેસ વચ્ચે પરસ્પર વૈમનસ્ય છે, જે લોકસભાની ચૂંટણીમાં ભાજપને હરાવવા માટે દરેક પક્ષની પ્રતિબદ્ધતાથી વધુ છે. અન્ય મુખ્ય રાજ્યોમાં સીટની વહેંચણી ઓછી જોખમી સાબિત થઈ રહી નથી. દાખલા તરીકે, મહારાષ્ટ્રમાં મહા વિકાસ અઘાડીનો સૌથી મોટો ઘટક હોવાનો દાવો કરતી ઉદ્ધવ શિવસેનાએ 23 બેઠકો પર દાવો કર્યો છે, બાકીની 25 બેઠકો કોંગ્રેસ અને એનસીપી વચ્ચે વહેંચવામાં આવશે.
કોંગ્રેસના એક નેતા તરત જ ઉદ્ધવ સેનાના દાવાને ફગાવી દેતાં કહ્યું કે, પાર્ટી આટલી ઓછી બેઠકો પર સમાધાન નહીં કરે. ગઠબંધન ભાગીદારો વચ્ચે ઉગ્ર શાબ્દિક યુદ્ધ ભાજપના કાનમાં સંગીત તરીકે આવી શકે છે. ઉત્તર પ્રદેશમાં, સમાજવાદી પાર્ટીએ જાહેર કર્યું છે કે તે રાજ્યની તમામ 80 બેઠકો પર ચૂંટણી લડશે. તે ઇન્ડિયા જૂથમાં કોંગ્રેસ પાર્ટી અને અન્ય જૂથોને ક્યાં છોડી દેશે તેની સરળતાથી કલ્પના કરી શકાય છે. જોકે, 28-સદસ્યોના ગઠબંધનમાં સીટ વહેંચણીની વ્યવસ્થા તેના વડા પ્રધાનપદના ઉમેદવારની પસંદગી અંગેની સમજૂતી કરતાં પણ વધુ મુશ્કેલ છે.
આથી, એ ખાતરી કરવી કે એકલા ભાજપ સામેની હરીફાઈ લોકસભાની ચૂંટણીમાં વિક્રમી ત્રીજી જીતની તેમની કોશિશને મુશ્કેલીમાં નાખી શકે છે, પરંતુ કોઈ પણ પક્ષ તેના દાવાઓને નકારશે નહીં અને પછીથી ચૂંટણી વિસ્મૃતિના ડરથી બલિદાન આપવા માટે તૈયાર થશે. ભાજપ નબળા ગઠબંધનની ગતિવિધિઓ પર નજર રાખી શકે છે, જેઓ સીટ વહેંચણી મુદ્દે પણ સહમત ન થઈ શકે તેઓને સજા કરવાનું મતદારો પર છોડી શકે છે.
બેઠકો, વડા પ્રધાન પદના ઉમેદવારની વાત તો છોડો. મોદી સતત ત્રણ વખત પીએમઓમાં પાછા ફરવાના જવાહરલાલ નેહરુના રેકોર્ડની બરોબરી કરવાની આશા રાખતા હોવાથી નવા વર્ષને દેશના વિપક્ષો માટે સૌથી મુશ્કેલ સમય તરીકે પણ જોવામાં આવે છે. ચૂંટણી વિશ્લેષકો માને છે કે, કોંગ્રેસ માટે 2024ની લોકસભાની ચૂંટણી મહત્ત્વપૂર્ણ છે. કારણ કે, તે બે સામાન્ય ચૂંટણીઓ ખરાબ રીતે હારી ગઈ છે. પાર્ટી માટે હવે મેક-ઓર-બ્રેકની સ્થિતિ છે. 2019માં ભાજપે પોતાના દમ પર 303 બેઠકો સાથે બહુમતી મેળવી હતી, જે 2014માં 282થી વધી હતી. તે સમયે પક્ષે હિન્દી પટ્ટા પર વિજય મેળવ્યો હતો અને ઉત્તરપૂર્વમાં મોટા ભાગની બેઠકો મેળવી હતી. જોકે, તે દક્ષિણમાં કર્ણાટક સુધી મર્યાદિત હતી. દરમિયાન, કોંગ્રેસે માત્ર 52 બેઠકો જીતી હતી. 2019માં ભાજપના નેતૃત્વ હેઠળના એનડીએ પાસે 332 સાંસદો હતા અને ઇન્ડિયા ગઠબંધનના વર્તમાન 28 સભ્યોએ 144 બેઠકો જીતી હતી.
પરંતુ 2019 બાદ એનડીએની રચનામાં મોટા ફેરફારો થયા છે. કારણ કે, તેણે પ્રાદેશિક પક્ષો ગુમાવ્યા છે. જેમ કે, એઆઈએડીએમકે, જેડી(યુ) અને અકાલી દળ. 543 સભ્યોની લોકસભાની વર્તમાન રચના દરેક જોડાણ જૂથના વર્તમાન સભ્યો સાથે દર્શાવે છે કે, એનડીએ 319 સાંસદો સાથે ઇન્ડિયા ગઠબંધન કરતાં આરામથી આગળ છે. જેના 139 સાંસદો છે. વર્તમાન એનડીએ સભ્યોને 2019માં લગભગ 40%નો સંયુક્ત વોટ શેર મળ્યો હતો, જ્યારે ઇન્ડિયા જૂથોને 35% વોટ મળ્યા હતા.
– આ લેખમાં પ્રગટ થયેલા વિચારો લેખકના પોતાના છે.