ભારતની મંદિર સંસ્કૃતિ પૌરાણિક, અદ્ભુત અને અનુપમ રહી છે. આપણા સૌનું આસ્થાકેન્દ્ર મંદિર રહ્યાં છે. ઇસ્કોન અને સ્વામીનારાયણ પંથ દ્વારા નૂતન મંદિરોનું નિર્માણ સતત થતું રહ્યું છે. તાજેતરમાં કાશી વિશ્વનાથ મહાદેવના દર્શનની સરળતા ખાતર વિશાળ કોરીડોર નિર્માણ પામ્યું છે જેથી ગંગાસ્નાન કરી થોડા જ અંતરે બાબા વિશ્વનાથના દર્શન કરવા જઇ શકાય છે. રામલલ્લાની જન્મધરા પર ભવ્ય રામમંદિરનું નિર્માણકાર્ય પણ પૂર્ણવેગે ચાલે છે ત્યારે ખૂબ ચર્ચામાં રહેલું હિન્દુઓનું િતરુવનંતપુરમનું આસ્થાકેન્દ્ર ભગવાન પદ્મનાભસ્વામીના મંદિરને નજીકથી ઓળખવાનો પ્રયાસ કરીએ.
તજજ્ઞોનું એવું કહેવું છે કે ભારતનું અર્થતંત્ર બદલી શકે એટલી સંપત્તિ કેરળના આ પદ્મનાથ સ્વામી મંદિર પાસે છે. આ મંદિરનું પુન:નિર્માણ લગભગ 270 વર્ષ પહેલાં થયું છે પણ મંદિર પૌરાણિક હોવાનો ઉલ્લેખ 9મી સદીના ધર્મગ્રંથોમાં મળે છે તો સ્કંદપુરાણ અને પદ્મપુરાણમાં આ મંદિરના સંદર્ભ મળે છે. અત્યારે જે દર્શનીય છે એ કેરળ અને દ્રવિડ વાસ્તુકલાશૈલી આધારિત મંદિર છે. આ વિષ્ણુ મંદિર છે. શેષનાગ પર શૈયાની મુદ્રામાં ભગવાનની ભવ્યાતિભવ્ય 18 ફૂટ લાંબી પ્રતિમા અહીં પ્રસ્થાપિત છે. જેના દર્શન ત્રણ દરવાજામાં કરીએ ત્યારે પૂર્ણદર્શન કરી શકાય છે. કેરળ એ ટુરિસ્ટ સ્થળ છે, અહીં આવતા લોકો અવશ્ય આ ભવ્ય મંદિરની મુલાકાત લે છે પણ અહીં માત્ર હિન્દુઓને જ પ્રવેશ અપાય છે અને તે પણ પુરુષો ધોતી અને સ્ત્રીઓ સાડી પહેરીને જ દર્શન કરવા જઇ શકે છે.
18મી સદીના ત્રાવણકોરના રાજા માર્તંડ વર્મા તેજસ્વી અને ધાર્મિક રાજા હતા. સદનસીબે તેના રાજય પર કુદરતની ખૂબ મહેર હતી. તેજાના અને ડ્રાયફ્રૂટસના મબલક ઉત્પાદનથી વિદેશથી આવતા વેપારીઓ હીરા -મોતી અને સુવર્ણના બદલામાં તેજાના અને ડ્રાયફ્રૂટસ ખરીદી જતા એટલે રાજા પાસે એટલી બધી સંપત્તિ થઇ ગઇ કે તેને સાચવવાની મોટી ચિંતા હતી. સન-1750 દરમ્યાન રાજા માર્તંડ વર્માએ તિરુવનંતપુરમના પૌરાણિક વિષ્ણુ મંદિરની જગ્યાએ ભવ્ય સાત મજલી દક્ષિણ ભારતની દ્રવિડ શૈલી મુજબ મંદિરનું નિર્માણ કરાવ્યું. અહીં મંદિરની નીચે બનાવેલા ભવ્ય કમરાઓમાં રાજયની સંપત્તિ મૂકી રાખવામાં આવી હતી. નવાઇની વાત તો એ છે કે છેવાડાના આ રાજય પર ના તો કદી મોગલોનું કે ના તો અંગ્રેજોનું ધ્યાન ગયું. જો કે ટીપુ સુલતાને હુમલો કરેલો પણ કોઇ નુકસાન નહોતું કરી શકયો. 1947 ની સ્વતંત્રતા ચળવળ વેળા પણ કેરળના રાજાઓના રાજયનું વિલિનીકરણ થયું ત્યારે પણ આ મંદિરની માલિકી ત્રાવણકોર શાહી-પરિવારને જ સોંપવામાં આવેલ જે આજ પર્યંત તેમના હસ્તક જ છે.
30 જૂન-2011 ના રોજ ભારતીય ગુપ્તચર ખાતાના એક અધિકારી ટી.પી. સુંદરરાજને આ મંદિરના ગુપ્ત કમરાઓની ગુપ્ત સંપત્તિ જાહેર કરવા સુપ્રીમ કોર્ટમાં અરજી કરી જે અંતર્ગત સુપ્રીમ કોર્ટે 31 જુલાઇ-2011 ના રોજ મંજૂરી આપતા એક ટીમે મંદિરના ભોંયતળિયે શોધખોળ અભિયાન આદર્યું જેમાં છ જેટલા કમરાઓમાંથી અધધધ કહી શકાય તેટલો સુવર્ણ ખજાનો હાથ લાગ્યો. જેમાં સુવર્ણ મુદ્રાઓ, સુવર્ણદોરાથી બનેલાં વસ્ત્રો, સુવર્ણ પાત્રો, સાત ફૂટ લાંબા સુવર્ણ હાર અને અનેક સુવર્ણ આભૂષણો સાથે કિંમતી હીરા-મોતી-પન્નાનો ખજાનો મળ્યો. 1000 કિ.ગ્રા.જેટલા આ સુવર્ણનાં આભૂષણો, 12 લાખ કરોડની કિંમતના હોવાનું નકકી કરાયેલું પણ ખરેખર તો પૌરાણિક અલંકારો હોવાને કારણે તેની કિંમત 10 ગણી વધી જતી હોય છે.
મંદિરના છ કમરામાંથી આટલું સુવર્ણ મળ્યા બાદ સાતમા કમરાનો દરવાજો ખોલવાની કોઇની હિંમત ના ચાલી કારણ કે ખૂબ જ રહસ્યમયી સાપના શિલ્પ અને ચિત્રવાળા દરવાજાને નકુચો કે તાળું કશું હતું નહિ અને વિદ્વાન પંડિતોના કહેવાનુસાર નાગ પાશમ કે ગરૂડ મંત્રોનો સચોટ મંત્રોચ્ચાર કરી શકે તો જ દરવાજો ખૂલે નહિ તો મોત પણ થઇ શકે. જો કે એ દરમ્યાન ટી.પી. સુંદરરાજનનું પણ અવસાન થતાં લોકો મંદિરના કમરા ખોલવા માટે શંકા-કુશંકાભરી વાતો પર વધુ વિશ્વાસ કરવા લાગ્યા અને સાતમો કમરો ખોલશે તો દુનિયા પર ભારે વિપદા આવી પડશે તેવા ભયે લોકોની લાગણીને ધ્યાનમાં રાખી સુપ્રીમ કોર્ટે સાતમો કમરો ખોલવા પર પ્રતિબંધ લગાવેલ છે. આજે પણ અનેક રહસ્યો વચ્ચે મંદિરની નીચેનો આ કમરો બંધ જ છે. આ બંધ સાતમા કમરા વિશે અનેક કથાઓ અને રહસ્યમયી વાતો આજે પણ ચર્ચામાં છે.
એ સાતમા કમરાની કથા સિવાય પણ મંદિરની ભવ્યતા વિશેષ રહી છે. વિશાળ પરિસરની ચોતરફના શિલ્પ-સ્થાપત્ય અવર્ણનીય છે. પ્રવેશથી ગર્ભગૃહ સુધીના પરિસરમાં 365 જેટલા પથ્થરોને તરાશી અદ્ભુત કોતરણીવાળા સ્થંભ મંદિરની શોભા વધારે છે અને પૂર્વ બાજુના પ્રવેશદ્વારની નીચે ભોંયતળિયે નાટયશાળા એટલે કે રંગભવન છે જયાં મલયાલમ મહિના મીનમ અને તુલમ દરમ્યાન દસ દિવસનો વાર્ષિક ઉત્સવ મનાવાય છે. ખાસ કરીને કેરળની શાસ્ત્રીય નૃત્યશૈલી કથકલી વિવિધ સ્વરૂપે પ્રદર્શિત કરાય છે. આ વાર્ષિક ઉત્સવ ઇંગ્લીશ મહિના મુજબ માર્ચ-એપ્રિલ અને ઓકટોબર-નવેમ્બર દરમ્યાન આવતા હોય છે અને જેમાં લાખો શ્રધ્ધાળુઓ ભાગ લેવા આવતા હોય છે. મંદિર પરિસરમાં ધ્વજસ્થંભ છે જેની ઊંચાઇ 80 ફૂટ છે. સુવર્ણ કોટીંગવાળા તાંબાના પતરાથી ઢાંકેલ સ્થંભ પરિસરની શાન છે. આજુબાજુના સ્થાપત્યોમાં વાલી પીડા મંડપમ્, મુખ મંડપમ્ અને નવગ્રહ અંકિત કરાયેલ નવગ્રહ મંડપમ્ જેવાં કેટલાંક ઉત્તમ સ્થાપત્યો નજરે પડે છે.
અહીં દર છ વર્ષે મુરજપમ અને લક્ષદીપમ પર્વનું આયોજન થાય છે. 270 વર્ષ પહેલાં રાજા માર્તંડ વર્માના સમયથી પ્રારંભ થયેલ આ ઉત્સવ પ્રણાલી ચાલી આવે છે. સતત 56 દિવસ સુધી ચાલતા આ ઉત્સવોમાં પણ દૂર દૂરથી લોકો આવતા હોય છે. મુરજપમનો અર્થ એવો થાય છે કે વૈદિક મંત્રોના જાપ કરવા સાથે પરિક્રમા કરવી અને એના માટે વિદ્વાન પંડિતો દ્વારા ચારેય વેદોના મંત્રોચ્ચાર સાથેનું અનુષ્ઠાન થતું હોય છે. જે આઠ રાઉન્ડમાં કરાય છે. એક રાઉન્ડની અવધિ સાત દિવસની હોય છે. આમ સતત 56 દિવસના ઉત્સવમાં કાંચી કામકોટી પીઠ, અજવનચેરી મઠ જેવાં વિવિધ સ્થળોથી આવેલા 200 થી વધુ વિદ્વાનો દ્વારા મંત્રોચ્ચારના જાપ સાથે આઠ ચક્ર પૂર્ણ કરાય છે. અંતિમ દિવસોમાં 1,00,000 દીવાઓ પ્રગટાવીને ઉત્સવની પૂર્ણાહુતિ થતી હોય છે. ઉત્સવ દરમ્યાન મંદિરને સોનાના પતરા દ્વારા મઢવામાં આવે છે. જે એક લાખ દીેવાઓના પ્રકાશમાં ઝળહળી ઊઠે છે અને એ દર્શન અલૌકિક હોય છે.
