નવી દિલ્હી: ઈઝરાયેલના (Israel) ફિલ્મ નિર્માતા નાદવ લેપિડે (Nadav Lapid) ફિલ્મ ‘ધ કાશ્મીર ફાઇલ્સ’ (The Kashmir Files) પર નિવેદન આપતા વિવાદો (Controversy) ઊભા થયા હતા. તેણે ફિલ્મને ‘પ્રોપેગન્ડા’ અને ‘વલ્ગર’ ગણાવી હતી. દેખીતી રીતે આની સામે વાંધો હોવો જરૂરી હતો. ત્યારે ઈઝરાઈલ ભારત સાથે તેની મિત્રતા જાળવવા માટે આ નિવેદનના 24 કલાક બાદ જ ડ્રેમજ કંટ્રોલ કરવાનું શરૂ કરી દીધું છે. નિવેદન આવ્યાના 24 કલાકની અંદર, ઇઝરાયેલના રાજદૂત નાઓર ગિલોને કહ્યું, ‘શેમ ઓન યુ લેપિડ, કહી ભારત પાસે માંગી માફી હતી.
તમને જણાવી દઈએ કે ગોવામાં 53મો ઈન્ટરનેશનલ ફિલ્મ ફેસ્ટિવલ ઓફ ઈન્ડિયા (IFFI) ચાલી રહ્યો છે. ઈઝરાયેલના ફિલ્મમેકર નાદવ લેપિડે અહીં ‘ધ કાશ્મીર ફાઇલ્સ’ને લઈને આ નિવેદન આપ્યું છે. તેણે કહ્યું, ‘કાશ્મીર ફાઈલ્સ જોઈને અમે બધા ચોંકી ગયા અને પરેશાન થઈ ગયા. અમને આ ફિલ્મ પ્રોપેગન્ડ અને વલ્ગર લાગી.
ફિલ્મના નિર્દેશક વિવેક અગ્નિહોત્રી અને અભિનેતા અનુપમ ખેરે પણ લેપિડના નિવેદન પર પ્રતિક્રિયા આપતા કહ્યું કે ‘સત્ય એ સૌથી ખતરનાક વસ્તુ છે, કારણ કે તે લોકોને જૂઠું બોલી શકે છે.’ તે જ સમયે અનુપમ ખેરે કહ્યું, ‘સત્ય હંમેશા અસત્ય પર જીતે છે.’ ‘ધ કાશ્મીર ફાઇલ્સ’ આ વર્ષે 11 માર્ચે રિલીઝ થઈ હતી. ફિલ્મમાં 90ના દાયકામાં કાશ્મીરી હિંદુઓ, ખાસ કરીને પંડિતો પર થતા અત્યાચારો બતાવવામાં આવ્યા હતા. આ ફિલ્મે 340 કરોડથી વધુની કમાણી કરી હતી. આ ફિલ્મ 22 નવેમ્બરે IFFI ખાતે બતાવવામાં આવી હતી.
કોણ છે નાદન લેપિડ?
નાદવ લેપિડ ઇઝરાયેલના સૌથી મોટા ફિલ્મ નિર્માતાઓમાંના એક છે. તેઓ ફિલ્મ ફેસ્ટિવલમાં જ્યુરી હેડ તરીકે જોડાયા હતા. તેમણે સોમવારે ફેસ્ટિવલના સમાપન સમારોહમાં કાશ્મીર ફાઇલો પર આ નિવેદન આપ્યું હતું. તેણે કહ્યું કે ફિલ્મ ફેસ્ટિવલમાં ધ કાશ્મીર ફાઈલ્સનું સ્ક્રીનિંગ જોઈને તે નારાજ અને આશ્ચર્યચકિત થઈ ગયો હતો. લેપિડે કહ્યું, આ ફિલ્મ ફેસ્ટિવલ માટે યોગ્ય ન હતો.
ઈઝરાયેલના રાજદૂતે શું કહ્યું?
લેપિડનું નિવેદન સામે આવતાની સાથે જ તેની ટીકા પણ શરૂ થઈ ગઈ છે. આ નિવેદન સોશિયલ મીડિયા પર પણ વાયરલ થયું હતું. આ પછી, ઇઝરાયેલના રાજદૂત નાઓર ગિલોને ટ્વિટર પર એક લાંબી પોસ્ટ લખી, જેમાં તેણે આ નિવેદન માટે ભારતની માફી માંગી છે. ગિલોને લખ્યું, ‘નાદવ લેપિડને ખુલ્લો પત્ર. હું આ હિબ્રુમાં નથી લખી રહ્યો, કારણ કે હું ઈચ્છું છું કે ભારતીય ભાઈઓ અને બહેનો મારી વાત સમજે. આ પત્ર થોડો લાંબો છે, તેથી સૌથી પહેલા હું આ મુદ્દો કહું – તમને શરમ આવવી જોઈએ.
ગિલોને આગળ સમજાવ્યું કે શા માટે લેપિડને શરમ આવવી જોઈએ. તેણે લખ્યું, ‘ભારતીય સંસ્કૃતિમાં મહેમાનને ભગવાન માનવામાં આવે છે. તમે ન્યાયાધીશોની પેનલની અધ્યક્ષતા માટેના ભારતીય આમંત્રણનો દુરુપયોગ કર્યો. તમે ભારતના વિશ્વાસ, સન્માન અને આતિથ્યનું અપમાન કર્યું છે. તેમણે લખ્યું, ‘હું તમારા વર્તનને યોગ્ય ઠેરવવા માટે પાછળની તપાસ કરવાની તમારી આદતને સમજી શકું છું, પરંતુ મને સમજાતું નથી કે આ પછી તમે ન્યૂઝ ચેનલને શા માટે કહ્યું કે અમારા બંનેમાં સમાનતા છે અને અમે એક જ દુશ્મન સામે લડી રહ્યા છીએ અને ખરાબ પાડોશી સાથે રહીએ છીએ. ગિલોને લખ્યું છે કે ‘હું ફિલ્મો વિશે વધુ જાણતો નથી, પરંતુ ઐતિહાસિક ઘટનાઓનો ઊંડાણપૂર્વક અભ્યાસ કર્યા વિના બોલવું અભિમાની અને અસંવેદનશીલ છે. આ ભારતનો ખુલ્લો ઘા છે જે આજે પણ તાજો છે અને તેની કિંમત લોકો આજે પણ ચૂકવી રહ્યા છે.
આગળ તેમણે લખ્યું કે ‘મારી તમને એક સલાહ છે. જેમ તમે ભૂતકાળમાં કર્યું છે, ઇઝરાયેલમાં તમને જે ન ગમતું હોય તેની ખુલ્લેઆમ ટીકા કરો, પરંતુ તમારો ગુસ્સો અન્ય દેશો પર ન કાઢો. તમે ‘બોલ્ડ’ છો અને તમે ખુલ્લેઆમ વાત કરી છે એવું વિચારીને તમે ઇઝરાયલ પાછા જશો, પરંતુ અમે ઇઝરાયલના પ્રતિનિધિઓ અહીં જ રહીશું. અમારી ટીમે તમારા ‘બહાદુર’ નિવેદન માટે ચૂકવણી કરવી પડશે.
ગિલોને અંતમાં લખ્યું, ‘ભારત અને ઈઝરાયેલની મિત્રતા ખૂબ જ મજબૂત છે અને તમે જે નુકસાન કર્યું છે તેને અમે ઠીક કરીશું. હું શરમ અનુભવું છું અને તમારી ખરાબ રીતભાત માટે અમે યજમાન ભારતની માફી માંગીએ છીએ, કારણ કે અમે તેમની ઉદારતા અને મિત્રતાનો આ રીતે બદલો લીધો છે.
ઇઝરાયેલી કોન્સ્યુલેટે પણ માફી માંગી
અનુપમ ખેરે મંગળવારે મુંબઈમાં પ્રેસ કોન્ફરન્સ કરી હતી. આ કોન્ફરન્સમાં ઈઝરાયેલના કોન્સ્યુલ જનરલ કોબી શોશાની પણ હાજર હતા. શોશાનીએ કહ્યું, ‘સવારે જાગ્યા પછી મેં મારા મિત્ર અનુપમ ખેરને સૌપ્રથમ ફોન કર્યો હતા અને માફી માંગા હતી. આ એક અંગત અભિપ્રાય હતો જેના માટે મેં માફી માંગી હતી. ઈઝરાયેલને તેની સાથે ઔપચારિક કે અનૌપચારિક રીતે કોઈ લેવાદેવા નથી.
ભારત અને ઈઝરાયેલની ‘મિત્રતા’ કેટલી ખાસ છે?
ભારતને આઝાદી મળ્યાના એક વર્ષ પછી, પેલેસ્ટાઈનની જમીનનું વિભાજન થયું અને 1948માં ઈઝરાયેલનો જન્મ થયો. ભારત તેની વિરુદ્ધ હતું. 1949માં જ્યારે સંયુક્ત રાષ્ટ્રમાં ઈઝરાયેલના સમાવેશને લઈને મતદાન થયું ત્યારે ભારત તેની વિરુદ્ધ હતું. જો કે તેમાં ઈઝરાયેલનો પણ સમાવેશ કરવામાં આવ્યો હતો.
બીજા વર્ષે 17 સપ્ટેમ્બર 1950ના રોજ ભારતે ઈઝરાયેલને માન્યતા આપી. ઇઝરાયેલે બીજા જ વર્ષે મુંબઈમાં તેનું કોન્સ્યુલેટ ખોલ્યું. 42 વર્ષ પછી એટલે કે 1992માં ભારત અને ઈઝરાયેલ વચ્ચે ઔપચારિક રીતે રાજદ્વારી સંબંધોની રચના થઈ અને બંને દેશોના દૂતાવાસ પણ ખોલવામાં આવ્યા. જોકે, બંને દેશો વચ્ચે મિત્રતા 60ના દાયકાથી જ શરૂ થઈ હતી.
એવું કહેવાય છે કે ઈઝરાયેલે 1962, 1965 અને 1971માં ભારતને સૈન્ય મદદ કરી હતી. આટલું જ નહીં, 1971માં જ્યારે બાંગ્લાદેશની રચના થઈ ત્યારે ઈઝરાયેલ તેને માન્યતા આપનારો પહેલો દેશ હતો. જોકે ભારતના આરબ દેશો સાથે પણ સંબંધો હતા તેથી તે ખુલ્લેઆમ ઈઝરાયેલ સાથે મિત્રતા વ્યક્ત કરી શક્યું ન હતું. પહેલા જવાહરલાલ નેહરુ અને બાદમાં તેમની પુત્રી ઈન્દિરા ગાંધી, જેઓ વડાપ્રધાન બન્યા હતા, તેઓ પેલેસ્ટાઈનની નજીક રહ્યા હતા. રાજીવ ગાંધી 1985માં સંયુક્ત રાષ્ટ્રમાં ઈઝરાયેલના વડા પ્રધાનને મળ્યા ત્યારે બંને દેશો વચ્ચેના સંબંધોમાં ગરમાવો આવ્યો.
ઇઝરાયેલના વડાપ્રધાન સાથે ભારતીય વડાપ્રધાનની આ પ્રથમ મુલાકાત હતી. 1992માં રાજદ્વારી સંબંધો સ્થાપિત કર્યા બાદ વર્ષ 2000માં લાલકૃષ્ણ અડવાણીએ વરિષ્ઠ મંત્રી તરીકે ઈઝરાયેલની મુલાકાત લીધી હતી. તેમના પહેલા ઈઝરાયેલના રાષ્ટ્રપતિ એઝર વેઈઝમેન 1997માં અને વડાપ્રધાન એરિયલ શેરોન 2003માં ભારતની મુલાકાતે આવ્યા હતા. ઓક્ટોબર 2015માં તત્કાલિન રાષ્ટ્રપતિ પ્રણવ મુખર્જી પણ ઈઝરાયેલની મુલાકાતે ગયા હતા. જુલાઈ 2017માં વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી ઈઝરાયેલની મુલાકાતે ગયા હતા. કોઈ ભારતીય વડાપ્રધાનની ઈઝરાયેલની આ પ્રથમ મુલાકાત હતી.
ભારત-ઈઝરાયેલ વચ્ચે વ્યાપારી સંબંધો બન્યા ગાઢ
ભારત અને ઈઝરાયેલ વચ્ચે વ્યાપારી સંબંધો પણ છે. ઇઝરાયેલમાં ભારતીય દૂતાવાસની વેબસાઇટ પરની માહિતી જણાવે છે કે ઇઝરાયેલ એશિયામાં ભારતનું બીજું સૌથી મોટું વેપારી ભાગીદાર છે અને વિશ્વમાં નવમું સૌથી મોટું છે. 1992થી બંને દેશો વચ્ચે વેપાર થઈ રહ્યો છે. 1992માં ભારત અને ઈઝરાયેલ વચ્ચે $200 મિલિયનનો વેપાર થયો હતો, જ્યારે 2021માં $7.86 બિલિયનથી વધુનો વેપાર થયો હતો. આમાં સંરક્ષણ સોદા સામેલ નથી. શરૂઆતમાં ભારત અને ઈઝરાયેલ વચ્ચે હીરા અને કેમિકલનો વેપાર થતો હતો.
જો કે, તાજેતરના વર્ષોમાં, ઈલેક્ટ્રોનિક મશીનરી, હાઈ-ટેક પ્રોડક્ટ્સ, કોમ્યુનિકેશન સિસ્ટમ્સ અને મેડિકલ સિસ્ટમ્સ જેવી વસ્તુઓનો પણ વેપાર થઈ રહ્યો છે. જૂન 2022 સુધીમાં, ભારતે ઇઝરાયેલમાં લગભગ $132 મિલિયનનું રોકાણ કર્યું છે. જ્યારે, એપ્રિલ 200 થી માર્ચ 2022 સુધીમાં ઇઝરાયેલે ભારતમાં 271 મિલિયન ડોલરનું રોકાણ કર્યું છે.
