જ્યારે ભારતમાં આર્થિક અસમાનતાની (Economic Inequality in India) વાત કરવામાં આવે છે ત્યારે સૌથી પહેલા જે વસ્તુ ધ્યાનમાં આવે છે તે શહેરી અને ગ્રામીણ, સ્ત્રી અને પુરૂષની સ્થિતિ. પરંતુ 2019ના એક રિપોર્ટ અનુસાર ધર્મ અને જાતિના (Religion and Caste) આધારે આર્થિક અસમાનતા પણ મોટા પાયે જોવા મળે છે. ભારતમાં સંપત્તિની માલિકી અને અસમાનતા: એક સામાજિક-ધાર્મિક વિશ્લેષણ’ (Wealth Ownership and Inequality in India: A Socio-Religious Analysis) રિપોર્ટ અનુસાર ઉચ્ચ જાતિના હિંદુઓ દેશની કુલ સંપત્તિના 41 ટકા હિસ્સો ધરાવે છે. રિપોર્ટમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે હિંદુ ધર્મના ઉચ્ચ જાતિના લોકો પાસે સૌથી વધુ સંપત્તિ છે. તે પછી પછાત વર્ગો, પછી અનુસૂચિત જાતિ-અનુસૂચિત જનજાતિ અને મુસ્લિમો છે. એટલું જ નહીં ક્ષેત્રીય રીતે પણ અસમાનતા જોવા મળી છે.
સાવિત્રીબાઈ ફૂલે યુનિવર્સિટી (SPPU), જવાહરલાલ નેહરુ યુનિવર્સિટી અને ઈન્ડિયન ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ દલિત સ્ટડીઝે 2015 અને 2017 વચ્ચે અભ્યાસ કર્યા બાદ આ રિપોર્ટ તૈયાર કર્યો હતો. આ રિપોર્ટ વિવિધ રાજ્યોના 1.10 લાખ પરિવારોના NSSO ડેટા પર આધારિત છે. રિપોર્ટમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે દેશની સંપત્તિનો સૌથી મોટો હિસ્સો જમીન અને ઈમારતોના રૂપમાં છે. ભારતની કુલ સંપત્તિના 90 ટકા જમીન અને ઇમારતો છે.
ભારતમાં કોની પાસે સૌથી વધુ સંપત્તિ છે?
અહેવાલ મુજબ જો આપણે વસ્તીના આંકડાઓ પર નજર કરીએ તો ઉચ્ચ વર્ગના હિંદુઓ, પછાત, એસસી-એસટી અને મુસ્લિમોમાં પછાત વર્ગની વસ્તી સૌથી વધુ છે. તેમની વસ્તી 35.6 ટકા છે. તેમની પાસે દેશની 31 ટકા સંપત્તિ છે. જ્યારે દેશની કુલ વસ્તીમાંથી 22.28 ટકા ઉચ્ચ વર્ગના હિંદુઓ છે અને તેમની પાસે 41 ટકા મિલકત છે. ઉચ્ચ જાતિના લોકોની સંપત્તિનો આંકડો તેમની કુલ વસ્તીથી બમણો છે.
અનુસૂચિત જાતિ અને અનુસૂચિત જનજાતિના લોકો સંપત્તિ અને વસ્તી બંનેની દ્રષ્ટિએ ત્રીજા સ્થાને છે. દેશમાં એસસી-એસટીની વસ્તી 27 ટકા છે પરંતુ મિલકતનો આંકડો વસ્તીનો અડધા પણ નથી. દેશની કુલ વસ્તીમાં તેમનો હિસ્સો માત્ર 11.3 ટકા છે. એ જ રીતે મુસ્લિમો પાસે 8 ટકા હિસ્સો છે જ્યારે વસ્તી 12 ટકા છે.
કયા રાજ્ય પાસે સૌથી વધુ સંપત્તિ છે?
ધાર્મિક અને જ્ઞાતિની અસમાનતાની સાથે સંપત્તિમાં પ્રાદેશિક અસમાનતા પણ જોવા મળી છે. દેશના માત્ર 5 રાજ્યો પાસે 50 ટકા સંપત્તિ છે અને સાત રાજ્યોના માત્ર 20 ટકા પરિવારો પાસે દેશની સંપત્તિમાં 70 ટકા હિસ્સો છે. જો રાજ્ય મુજબ જોવામાં આવે તો સૌથી ધનિક રાજ્યો મહારાષ્ટ્ર, ઉત્તર પ્રદેશ, કેરળ, તમિલનાડુ અને હરિયાણા છે. મહારાષ્ટ્રમાં 17.5 ટકા, યુપી 11.6 ટકા, કેરળ 7.4 ટકા, તમિલનાડુ 7.2 ટકા અને હરિયાણા પાસે દેશની કુલ સંપત્તિના 6 ટકા છે. આ પાંચ રાજ્યોમાં દેશની 50 ટકા સંપત્તિ છે. પંજાબ, હરિયાણા, મહારાષ્ટ્ર, મધ્યપ્રદેશ, પશ્ચિમ બંગાળ, તમિલનાડુ અને આંધ્રપ્રદેશના 20 ટકા પરિવારો પાસે દેશની 70 ટકા સંપત્તિ છે. સૌથી ગરીબ અને સૌથી ઓછા શ્રીમંત રાજ્યો ઝારખંડ, બિહાર, ઓડિશા અને ઉત્તરાખંડ છે જેમાં 0.9 થી 1 ટકા સંપત્તિ છે.
દેશની સંપત્તિમાં 1 ટકા અમીરોનો હિસ્સો સૌથી વધુ છે
પેરિસ સ્કૂલ ઓફ ઈકોનોમિક્સ એન્ડ વર્લ્ડ ઈકવોલિટી લેબના થોમસ પિકેટી, હાર્વર્ડ કેનેડી સ્કૂલ અને વર્લ્ડ ઈકવોલિટી લેબના લુકાસ અને વર્લ્ડ ઈઈનક્વાલિટી લેબના નીતિન કુમાર ભારતીએ એક રિપોર્ટમાં જણાવ્યું છે કે વર્ષ 2022-23માં સૌથી ધનિક એક ટકા દેશની વસ્તી પાસે સૌથી વધુ મિલકત હતી. આવકમાં તેમનો હિસ્સો વધીને 22.26 ટકા અને સંપત્તિમાં 40.1 ટકા થયો છે. આ આંકડો 1922 પછી સૌથી વધુ છે. ફોર્બ્સની અબજોપતિઓની યાદી દર્શાવે છે કે 1991માં 1 અબજ ડોલરથી વધુની સંપત્તિ ધરાવતો માત્ર એક જ ભારતીય હતો અને 2022માં તેમની સંખ્યા વધીને 162 થઈ ગઈ છે.
