મહારાષ્ટ્ર એક એવું રાજ્ય છે જ્યાં ભારતમાં ન્યાય સૌથી વધુ સુલભ અને સુગમ છે. નાના રાજ્યોમાં ત્રિપુરા ( TRIPURA) એ આ સિદ્ધી હાંસલ કરી છે. તેમના નાગરિકોને ન્યાય અપાવવા માટે રાજ્યોની ક્ષમતાનું મૂલ્યાંકન કરતાં ટાટા ટ્રસ્ટે ( TATA TRUST) ઈન્ડિયા જસ્ટિસ રિપોર્ટ 2020 જાહેર કર્યો છે. ઇન્ડિયા જસ્ટિસ રિપોર્ટ 2020 માં ન્યાય પ્રક્રિયાના ચાર મુખ્ય અવયવોના આધારે રાજ્યોની સૂચિ બનાવવામાં આવી છે: પોલીસ, કોર્ટ, જેલ અને કાનૂની સહાય.
ગુજરાત રાજયની વાત કરીએ તો અપરાધિક રીતે આ રાજય સુરક્ષિત છે છતાં પણ ન્યાયની દ્રષ્ટિએ આ રાજ્ય હાલ પાછળ છે. આરામદાયક ન્યાય બાબતે મહારાષ્ટ્રએ ગુજરાતને પાછળ મૂકી દીધું છે. આ રેન્કિંગ પ્રમાણે, મહારાષ્ટ્રમાં ભારતની સૌથી સરળ ન્યાય વ્યવસ્થા ઉપલબ્ધ છે. ખાસ વાત એ છે કે 2019 માં પણ મહારાષ્ટ્ર આ રેન્કિંગમાં પ્રથમ નંબરે હતું અને આ વર્ષ પણ પ્રથમ ક્રમે છે.આ અહેવાલો ભારતમાં ન્યાયિક પ્રણાલીના ઘણા પરિમાણો પર પ્રકાશ પાડે છે. ઇન્ડિયા જસ્ટિસ રિપોર્ટ 2020 ( INDIA JUSTICE REPORT 2020) મુજબ, આ એકંદર રેન્કિંગમાં મહારાષ્ટ્ર પ્રથમ ક્રમે રહ્યું છે.
જો આપણે જુદા જુદા ધોરણો પર વાત કરીએ તો કાનૂની સહાય પૂરી પાડવામાં મહારાષ્ટ્ર પ્રથમ ક્રમે છે. તે જ સમયે, તમિલનાડુ ન્યાયતંત્રની સુવિધામાં પ્રથમ ક્રમે છે. કર્ણાટક તેના નાગરિકોને પોલીસ સેવા પૂરી પાડવામાં પ્રથમ ક્રમે છે. વધુ સારી જેલ સુવિધાની બાબતમાં રાજસ્થાન પ્રથમ ક્રમે છે.
જેલ સુધારણા પર ભાર મુકતા ન્યાયાધીશ લોકુરએ આ અહેવાલની પ્રસ્તાવનામાં લખ્યું છે કે કેદીઓને જેલમાં રાખવાને બદલે તેમને સુધારણા કરવા જોઈએ અને કાનૂની સહાયતા અને સેવાઓ ખૂબ જ સરળતાથી મળી રહેવી જોઇએ.
મહારાષ્ટ્ર પછી, તામિલનાડુ, તેલંગાણા, પંજાબ અને કેરળ આ રેન્કિંગમાં અનુક્રમે બીજા, ત્રીજા, ચોથા અને પાંચમા ક્રમે આવે છે. તેલંગણાએ આ રેન્કિંગમાં જબરદસ્ત કૂદકો લગાવ્યો છે. ગયા વર્ષે આ રેન્કિંગમાં તેલંગણા 11 માં સ્થાને હતું, તે આ વર્ષે ત્રીજા નંબરે આવ્યું છે.
ગુજરાત ( GUJRAT) , છત્તીસગઢ, ઝારખંડ, હરિયાણા અને રાજસ્થાન જેવા રાજ્યોએ ન્યાય પહોંચમાં સરેરાશ રેન્કિંગ મેળવ્યું છે. ઈન્ડિયા જસ્ટિસ રિપોર્ટ અનુસાર, ગુજરાત છઠ્ઠા ક્રમે, છત્તીસગઢ, ઝારખંડ 8 માં ક્રમે છે. ગત વર્ષની તુલનામાં ઝારખંડ ( JHARKHAND) રેન્કિંગમાં 8 સ્થાનનો ઉછાળો આવ્યો છે.
આ રેન્કિંગમાં, ઉત્તર પ્રદેશ ફરી એક વખત સૂચિના તળિયે છે. એટલે કે ગયા વર્ષની જેમ 18 મા ક્રમે છે. આ રેન્કિંગ 18 મોટા અને મધ્યમ વર્ગના રાજ્યો માટે કરવામાં આવ્યું છે. ઉત્તરપ્રદેશે 10 માંથી 3.15 બનાવ્યા છે. જ્યારે મહારાષ્ટ્ર 5.77 પોઇન્ટ લાવીને પ્રથમ ક્રમે છે.
બંગાળ વર્ષ 2019 માં આ રેન્કિંગમાં 12 મા ક્રમે હતું, પરંતુ આ વખતે તેનું રેન્કિંગ 5 પોઇન્ટ ઘટીને 17 માં સ્થાને આવી ગયું છે. એ જ રીતે મધ્યપ્રદેશ ગયા વર્ષે 9 મા ક્રમે હતું, પરંતુ આ વખતે તે 7 પોઇન્ટ લપસીને 16 મા સ્થાને છે.
રિપોર્ટમાં એવું કહેવામાં આવ્યું છે કે આગામી સમયમાં ન્યાયિક તંત્રની ભૂમિકા ખૂબ મહત્વની રહેશે. અહેવાલમાં નોંધવામાં આવ્યું છે કે વધતી આવક અસમાનતાઓ, દુર્લભ સંસાધનો માટે એકબીજા સાથે સ્પર્ધા કરવી, સામાજિક એકતાને વિક્ષેપિત કરવી, નાગરિક ભાગીદારીની આવશ્યક તકો ગુમાવવી, વિવિધ સમુદાયો વચ્ચે અધિકારનું અસંતુલન અને ન્યાયપૂર્ણ ન્યાય વ્યવસ્થાની માંગ પણ ઉભી થશે.
