નવી દિલ્હી: ઉઝબેકિસ્તાનના સમરકંદમાં 15 સપ્ટેમ્બરથી શરૂ થઈ રહેલા શાંઘાઈ સમિટ કોઓપરેશન ઓર્ગેનાઈઝેશન (SCO સમિટ)માં ભારત(India)ના વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી(Pm Modi), ચીન(China)ના રાષ્ટ્રપતિ શી જિનપિંગ(Xi Jinping), રશિયાના રાષ્ટ્રપતિ વ્લાદિમીર પુતિન અને પાકિસ્તાનના વડાપ્રધાન શાહબાઝ શરીફ મુખ્યત્વે ભાગ લેવા જઈ રહ્યા છે. ભાગ આ દરમિયાન પીએમ મોદી અને શી જિનપિંગ વચ્ચે દ્વિપક્ષીય વાતચીતની અટકળો લગાવવામાં આવી રહી છે. એવું કહેવામાં આવી રહ્યું છે કે બંને દેશોએ શાંતિ પુનઃસ્થાપિત કરવા માટે જ સરહદ(Border)ના વિવાદિત(Controversy) વિસ્તારમાંથી પોતાના સૈનિકોને પાછા ખેંચ્યા છે. આવી સ્થિતિમાં હવે સવાલ એ છે કે જો આ મુલાકાત બંને નેતાઓ વચ્ચે થાય છે તો પણ શું તે 72 વર્ષથી ચાલી રહેલા વિવાદનો અંત આવશે, જેના કારણે ભારત-ચીન સરહદ પર લોહિયાળ સંઘર્ષ ચાલી રહ્યો છે?
- ભારત અને ચીન વચ્ચે પહેલો વિવાદ 1950થી શરૂ થયો હતો
- ચીન 1954માં અક્સાઈ ચીનમાં આવ્યું હતું
- 1962 માં ભારત અને ચીન વચ્ચે યુદ્ધ
આ સવાલ એટલા માટે પણ છે કે જો ચીન સરહદને પુનઃસ્થાપિત કરવા માંગતું હતું તો તેના સૈનિકો વર્ષ 2020માં ફરી ભારતીય સરહદમાં કેમ ઘૂસ્યા, ચીને ભારતનો વિશ્વાસ કેમ તોડ્યો. જવાબ એ છે કે ચીન સૌથી વધુ તકવાદી અને ચાલાક છે. તેના પર ક્યારેય વિશ્વાસ કરી શકાય નહીં. જ્યારે ચીન મિત્રતાનું રૂપ ધારણ કરીને ભારતની પીઠમાં ખંજર મારે છે ત્યારે કશું કહી શકાય તેમ નથી. તેથી ભારતે પણ સાવધાન રહેવું પડશે. પરંતુ આનો અર્થ એ નથી કે ભારતે ચીન સાથે શાંતિ મંત્રણા ન કરવી જોઈએ અથવા પીએમ મોદીએ શી જિનપિંગને ન મળવા જોઈએ. સંરક્ષણ નિષ્ણાતોનું કહેવું છે કે જો ચીન અને શી જિનપિંગ ભારત સાથે મિત્રતાનો હાથ લંબાવે અને શાંતિની પહેલ કરે તો તેમાં કોઈ નુકસાન નથી, પરંતુ તે બંને દેશો માટે ફાયદાકારક છે.
2020માં ચીન અને ભારત કેમ ટકરાયા?
ડીજીએમઓમાં ચાઈના ઓપરેશનના બ્રિગેડિયર રહી ચૂકેલા મેજર જનરલ એસ મેસ્ટનનું કહેવું છે કે ઈસ્ટર્ન લદ્દાખની ગાલવાન વેલીમાં સ્થિત ફિંગર 4 થી 8 ભારતનો વિસ્તાર છે. આ વાસ્તવિક નિયંત્રણ રેખા (LAC) છે. ભારત આંગળી 8 સુધીનો દાવો કરે છે. પરંતુ ચીન ફિંગર 4 સુધી દાવો કરે છે. આથી તે વિવાદના ક્ષેત્રમાં આવે છે. સામાન્ય રીતે ભારતીય સૈનિકો 4 આંગળી સુધી રહે છે, પરંતુ કેટલીકવાર ગુપ્ત રીતે પેટ્રોલિંગ માટે આંગળી 8 સુધી જાય છે. ત્યાં કોઈ ચીની સેના નહોતી. કેટલીકવાર ચીની સૈનિકો પણ આંગળી 8 સુધી પેટ્રોલિંગ કરવા આવે છે. જ્યારે ભારતીય સૈનિકો ત્યાં જાય છે ત્યારે તેઓ ત્યાં કોઈ છાપ છોડી જાય છે અથવા કોઈ બોર્ડ લગાવીને આવે છે કે આ અમારો પ્રદેશ છે. તેવી જ રીતે, જ્યારે ચીની સૈનિકો આવે છે, ત્યારે તેઓ આંગળી 8 ની નજીક એક નિશાન છોડી દે છે અથવા બેનર લગાવે છે કે આ અમારો પ્રદેશ છે.
ઘણી વખત ભારત-ચીનના સૈનિકો સામસામે આવે છે
પેટ્રોલિંગ કરવા માટે આંગળી 8 સુધી એકસાથે આવે છે. આને ફેસ ઓફ કહેવામાં આવે છે. આ દરમિયાન બંને પક્ષો વચ્ચે બોલાચાલી થાય તો અથડામણ થાય છે. પરંતુ સામસામે ગોળીબાર થતો નથી. જ્યારે તે વધુ પડતું હોય છે, ત્યારે તે કેઝ્યુઅલ બની જાય છે. વર્ષ 2020માં પણ આવું જ બન્યું હતું. અહીં તેનો સામનો ભારતીય સૈનિકો સાથે થયો હતો. એક કરાર હેઠળ નિઃશસ્ત્ર પેટ્રોલિંગ હાથ ધરવામાં આવે છે. જ્યારે ભારતના સૈનિકોએ તેમને આગળ વધતા રોક્યા તો અહીં અથડામણ થઈ, જેમાં લગભગ 20 ભારતીય જવાનો શહીદ થયા. લગભગ 40 ચીની સૈનિકો પણ માર્યા ગયા હતા, જોકે ચીને આ અંગે કોઈ સત્તાવાર જાહેરાત કરી નથી.
ચીન સરહદ સુધીના રસ્તાનો વિરોધ કરી
રહ્યું હતું.ગાલવાન ખીણમાં ભારત અને ચીન વચ્ચે લોહિયાળ સંઘર્ષનું એક કારણ એ હતું કે તે દરમિયાન ભારત એલએસી સુધીના બંને વિસ્તારોને જોડવા માટે રોડ બનાવી રહ્યું હતું. ચીન તેનો વિરોધ કરી રહ્યું હતું. જેના કારણે ચીનના સૈનિકો ભારત સાથે અથડામણ કરી હતી.
ચીને તેના નકશામાં અરુણાચલ પ્રદેશ બતાવ્યું
અરુણાચલ પ્રદેશ ભારતનું છે, પરંતુ ચીને તેને તેના નકશામાં બતાવ્યું છે. આને લઈને ભારત અને ચીન વચ્ચે પણ વિવાદ ચાલી રહ્યો છે. સ્થિતિ એવી છે કે અરુણાચલના ઘણા ભાગોમાં ભારતના રાષ્ટ્રપતિને પણ વિઝા લઈને જવું પડે છે.
અક્સાઈ ચીનને લઈને ભારત અને ચીન વચ્ચેનો મુખ્ય વિવાદ
મેજર જનરલ મેસ્ટનનું કહેવું છે કે સમગ્ર અક્સાઈ ચીન ભારતનું છે, પરંતુ ચીને તેના પર કબજો જમાવ્યો છે. આ વિવાદનું મુખ્ય કારણ છે. તેના પર ચીનનો કબજો છે. જે રીતે PoK ભારતનું છે, પરંતુ તેના પર પાકિસ્તાનનો કબજો છે. અક્સાઈ ચીન પર ભારતના દાવાને નકારી કાઢે છે. તે તેને શિનજિયાંગ પ્રાંતનો ભાગ માને છે. અક્સાઈ ચીન વિવાદનું મુખ્ય કારણ છે. અક્સાઈ ચીનનો વિસ્તાર લગભગ 40 હજાર ચોરસ કિલોમીટર છે.
પીઓકેની શાક્સગામ ખીણ પણ વિવાદિત
પાકિસ્તાન અધિકૃત કાશ્મીર (પીઓકે) ભારતની છે. પરંતુ તે પાકિસ્તાનના કબજામાં છે. તેમાંથી પાકિસ્તાને ચીનને જે શક્સગામ વેલી આપી છે તે પણ આપણી છે. આ ખૂબ જ સુંદર ખીણ છે. આને લઈને ભારત અને ચીન વચ્ચે પણ વિવાદ ચાલી રહ્યો છે.
ભારત અને ચીન વચ્ચે પ્રથમ વિવાદ 1950માં શરૂ થયો હતો
ભારત અને ચીન વચ્ચે પ્રથમ વિવાદ વર્ષ 1950થી શરૂ થયો હતો. ત્યારપછી ચીને તિબેટને પોતાનો વિસ્તાર કહેવાનું શરૂ કર્યું જે ભારતનો ભાગ છે. આ પછી, ચીને તિબેટમાં હોવાના બહાને તેની કેટલીક ઐતિહાસિક વિરાસતો પર કબજો કર્યો. ભારતના તત્કાલીન વડાપ્રધાન પંડિત જવાહરલાલ નેહરુએ તેનો વિરોધ કર્યો હતો. વિરોધ પત્ર લખીને ભારતે ચીનને આ મુદ્દે વાટાઘાટો કરવા કહ્યું હતું, પરંતુ ચીન આ માટે સહમત નહોતું. આને લઈને બંને દેશો વચ્ચે વિવાદ થયો હતો. બાદમાં 1954માં પંચશીલ કરાર હેઠળ પંડિત નહેરુએ તિબેટને ચીનને સોંપી દીધું અને નેહરુએ ત્યારબાદ હિન્દી-ચીની ભાઈ-ભાઈનું સૂત્ર આપ્યું.
1954માં ચીન અક્સાઈ ચીનમાં આવ્યું
ભારતે વિચાર્યું કે ચીનને તિબેટ આપ્યા બાદ આ વિવાદ કાયમ માટે ખતમ થઈ જશે, પરંતુ તેના ઈરાદા સારા ન હતા. 1954માં ચીને અક્સાઈ ચીન દ્વારા તિબેટને શિનજિયાંગ સાથે જોડવા માટે રોડ બનાવ્યો હતો. આ પછી 1958માં ચીને પોતાના નકશામાં અરુણાચલ પ્રદેશને પણ બતાવ્યું. આ સમય દરમિયાન તિબેટે ચીનનો વિરોધ કર્યો. ભારતને 1959માં પાંચ વર્ષ પછી અક્સાઈ ચીનમાં રોડ બનાવવાની જાણ થઈ. દલાઈ લામા એ જ વર્ષે ભારત આવ્યા હતા. ત્યારે ચીનને લાગ્યું કે તિબેટનો વિરોધ ભારતના કારણે છે. ચીને તિબેટને શાંત કરવા માટે બળપ્રયોગ કર્યો. આ પછી ચીને અક્સાઈ ચીન અને અરુણાચલના કેટલાક વિસ્તારો સહિત લગભગ 40 હજાર વર્ગ કિલોમીટર ભારતીય જમીન પર દાવો કર્યો. 1960માં, ચીની પ્રીમિયર ઝોઉ એનાલિસે અક્સાઈ ચીનને ભારત પરનો દાવો છોડી દેવા કહ્યું. આ દરમિયાન તેમણે ભારતને અક્સાઈ ચીન પરનો પોતાનો દાવો છોડી દેવા કહ્યું હતું. પરંતુ પંડિત જવાહરલાલ નેહરુ આ માટે સંમત ન હતા.
ફોરવર્ડ પોલિસી વિવાદ
ચીન સતત એક પછી એક પોતાના ભારતીય વિસ્તાર પર દાવો કરી રહ્યું હતું. દરમિયાન, 1960 માં, ઇન્ટેલિજન્સ બ્યુરોની ભલામણ પર, ભારતે ફોરવર્ડ પોલિસી બનાવી. આ સાથે જ ભારતીય સેનાને મેકમોહન લાઇન અને ઓક્સાઇચિનનો સરહદી વિસ્તાર કબજે કરવા માટે કહેવામાં આવ્યું હતું. ચીને તેનો વિરોધ કર્યો હતો. આ પછી ભારત અને ચીન વચ્ચે એક વર્ષ સુધી હિંસક અથડામણ ચાલી હતી. ચીન અવારનવાર ભારતીય સૈનિકો અને ચોકીઓને નિશાન બનાવે છે.
1962માં અક્સાઈ ચીનને લઈને ભારત અને ચીન વચ્ચે યુદ્ધ
થયું, વર્ષ 1962માં 20 ઓક્ટોબરે ચીને ભારત પર હુમલો કર્યો. તે દરમિયાન ચીન પાસે 80 હજાર સૈનિકો હતા અને ભારત પાસે માત્ર 22 હજાર સૈનિક હતા. આ દરમિયાન ચીની સેના ચાર દિવસમાં અરુણાચલ, અક્સાઈ ચીન અને આસામ પહોંચી હતી. પરંતુ આ દરમિયાન ત્રણ અઠવાડિયા સુધી કોઈ લડાઈ થઈ ન હતી. ત્યારબાદ ચીને ભારતીય સૈનિકોને 20 કિમી પાછળ હટી જવા કહ્યું. પરંતુ ભારતે કહ્યું કે ચીની સૈનિકો ભારતીય સરહદમાં 60 કિલોમીટર સુધી ઘૂસી ગયા છે. હવે આપણે 20 કિમી પાછળ નહીં જઈ શકીએ. આ પછી, 14 નવેમ્બરથી ચીને ફરીથી યુદ્ધ શરૂ કર્યું હતું.
