બિહાર વિધાનસભા ચૂંટણી માટે મતદાન મંગળવારે પૂર્ણ થયું છે. આ મતદાનનો બીજો તબક્કો હતો, જેમાં પ્રથમ તબક્કો ૬ નવેમ્બરે યોજાયો હતો. ચૂંટણીનાં પરિણામો ૧૪ નવેમ્બરે જાહેર કરવામાં આવશે. આ ચૂંટણી બે ગઠબંધન વચ્ચે એક મહત્ત્વપૂર્ણ સ્પર્ધા હતી. શાસક NDA અને મહાગઠબંધન. ત્રીજો પક્ષ જન સૂરજ પણ પહેલી વાર ચૂંટણી લડી રહ્યો છે. બિહારમાં કુલ ૨૪૩ વિધાનસભા બેઠકો છે અને સરકાર બનાવવા માટે કોઈ પણ પક્ષ કે ગઠબંધન પાસે ૧૨૨ બેઠકો હોવી જરૂરી છે. મતદાનના બંને તબક્કા પછી વિવિધ એક્ઝિટ પોલ આવવા લાગ્યા છે અને લગભગ તમામ એક્ઝિટ પોલમાં NDA ગઠબંધનને સંપૂર્ણ બહુમતી આપવામાં આવી છે. આ સંભવિત બહુમતીનું શ્રેય જેટલું નીતીશકુમારને જાય છે, તેટલું મોદીને પણ જાય છે.
એનડીએ ગઠબંધનમાં પાંચ પક્ષોનો સમાવેશ થાય છે. ભાજપ અને જેડીયુ 243 બેઠકોવાળી બિહાર વિધાનસભામાં ૧૦૧-૧૦૧ બેઠકો પર ચૂંટણી લડી રહ્યા છે. જ્યારે લોક જનશક્તિ પાર્ટી (રામ વિલાસ) ૨૯ બેઠકો પર અને રાષ્ટ્રીય લોક મોરચા (RLM) અને હિન્દુસ્તાની અવમ મોરચા (HAM) ૬-૬ બેઠકો પર ચૂંટણી લડી રહી છે. દરમિયાન, રાષ્ટ્રીય જનતા દળ, કોંગ્રેસ, સીપીઆઈ (એમએલ), સીપીઆઈ અને વિકાસશીલ ઇન્સાન પાર્ટી (વીઆઈપી) ના બનેલા મહાગઠબંધમાં આરજેડી ૧૪૩ બેઠકો પર, કોંગ્રેસ ૬૧ બેઠકો પર, સીપીઆઈએમએલ ૨૦ બેઠકો પર, વીઆઈપી ૧૩ બેઠકો પર, સીપીઆઈ(એમ) ૪ બેઠકો પર અને સીપીઆઈ ૯ બેઠકો પર ચૂંટણી લડી રહી છે.
મેટ્રિસીસ-આઈએએનએસ એક્ઝિટ પોલમાં એનડીએને ૧૪૭-૧૬૭ બેઠકો, મહાગઠબંધનને ૭૦-૯૦ બેઠકો અને અન્યને ૨-૬ બેઠકો મળવાની આગાહી કરવામાં આવી છે. આમાં ભાજપને ૬૫-૭૩ બેઠકો, JDU ને ૬૭-૭૫ બેઠકો, LJP (R) ને ૭-૦ બેઠકો, HAM ને ૪-૫ બેઠકો અને RLM ને ૧-૨ બેઠકો આપવામાં આવી છે. મહાગઠબંધનમાં RJD ને ૫૩-૫૮ બેઠકો, કોંગ્રેસને ૧૦-૧૨ બેઠકો, VIP ને ૧-૪ બેઠકો અને ડાબેરી પક્ષોને ૯-૧૪ બેઠકો આપવામાં આવી છે. આ એક્ઝિટ પોલ મુજબ NDA ને ૪૮ ટકા અને મહાગઠબંધનને ૩૭ ટકા મત મળી શકે છે.
ચાણક્ય સ્ટ્રેટેજીના એક્ઝિટ પોલમાં NDA ને ૧૩૦-૧૩૮ બેઠકો, મહાગઠબંધનને ૧૦૦-૧૦૮ બેઠકો અને અન્યને ૩-૫ બેઠકો મળવાની ધારણા છે. પીપલ્સ પલ્સ એક્ઝિટ પોલમાં, NDA ને ૧૩૩-૧૫૯ બેઠકો, ગ્રાન્ડ એલાયન્સને ૭૫-૧૦૧, જન સૂરજને ૦-૫ અને અન્ય પક્ષોને ૨-૮ બેઠકો મળવાનો અંદાજ છે. પીપલ્સ ઇનસાઇટના એક્ઝિટ પોલમાં NDA ગઠબંધનને ૧૩૩-૧૪૮ બેઠકો અને મહાગઠબંધનને ૮૭-૧૦૨ બેઠકો પર વિજય મળવાની આગાહી કરવામાં આવી છે.
પોલ ડાયરીના એક્ઝિટ પોલમાં NDA ગઠબંધનને ૧૮૪-૨૦૯ બેઠકો, મહાગઠબંધનને ૩૨-૪૯ બેઠકો અને અન્ય પક્ષોને ૧-૫ બેઠકો મળવાની આગાહી કરવામાં આવી છે. પોલસ્ટ્રેટ એક્ઝિટ પોલમાં, NDA ને ૧૩૩-૧૪૮ બેઠકો અને મહાગઠબંધનને ૮૭-૧૦૨ બેઠકો આપવામાં આવી છે. પી-માર્કના એક્ઝિટ પોલમાં, NDA ગઠબંધનને ૧૪૨-૧૬૨ બેઠકો અને મહાગઠબંધનને ૮૦-૯૮ બેઠકો આપવામાં આવી છે. ડીવી રિસર્ચના એક્ઝિટ પોલમાં, એનડીએ ગઠબંધનને ૧૩૭-૧૫૨ બેઠકો, મહાગઠબંધનને ૮૩-૯૮ બેઠકો અને જન સૂરજને ૨-૪ બેઠકો મળવાની ધારણા છે. JVC એક્ઝિટ પોલમાં NDA ગઠબંધનને ૧૩૫-૧૫૦ બેઠકો, મહાગઠબંધનને ૮૮-૧૦૩ બેઠકો અને અન્ય પક્ષોને ૩-૭ બેઠકો મળવાનો અંદાજ છે.
જ્યારે પણ બિહારની ચૂંટણીઓની ચર્ચા થાય છે, ત્યારે ચર્ચાનો સૌથી સામાન્ય વિષય MY સમીકરણ હોય છે. M એટલે મુસ્લિમ અને Y એટલે યાદવ. આ વખતે, MY સમીકરણ પાછલી ચૂંટણીઓ કરતાં અલગ છે. આ વખતે, M એટલે મહિલાઓ અને Y એટલે યુવા. આ ચૂંટણી આ સમીકરણની આસપાસ ફરશે. બિહારમાં આ વોટબેંક માટે સૌથી ભીષણ લડાઈ ચાલી રહી છે. નિષ્ણાતો માને છે કે આ બિહારની ચૂંટણી ઘણી રીતે પાછલી ચૂંટણીઓ કરતાં અલગ હશે.
સી-વોટરના સ્થાપક અને ચૂંટણીવિશ્લેષક યશવંત દેશમુખ કહે છે કે જ્યારે મુખ્યમંત્રી નીતીશકુમારે મહિલાઓ માટે યોજનાઓ લાગુ કરી, ત્યારે ઘણાં લોકોએ તેમની તુલના અન્ય રાજ્યોની યોજનાઓ સાથે કરવાનો પ્રયાસ કર્યો. જો કે, તેમાં નોંધપાત્ર તફાવત છે. નીતીશકુમાર ભારતના પહેલા નેતા અને મુખ્યમંત્રી છે જેમણે કેન્દ્રમાં મહિલાઓ સાથે યોજનાઓ શરૂ કરી અને અમલમાં મૂકી. મહિલા મતદારો સાથે નીતીશકુમારનું જોડાણ અન્ય તમામ નેતાઓ કરતાં અલગ છે.
૨૦ થી ૨૫ વર્ષ પહેલાં, જ્યારે તેમણે શાળાની છોકરીઓને સાયકલ, ગણવેશ, શિષ્યવૃત્તિનું વિતરણ કર્યું હતું, ત્યારે તેમણે તેમના જીવનમાં મોટો ફેરફાર લાવ્યા હતા. ૨૦ વર્ષ પછી, તે છોકરીઓ સક્રિય મતદાતા છે. તેમના ખાતામાં પૈસા આવતાં ભાવનાત્મક જોડાણ વધુ ગાઢ બન્યું છે. યશવંત દેશમુખ માને છે કે આ યોજનાને કારણે, આ ચૂંટણીમાં મતદાન દરમિયાન જોવા મળતો લિંગ તફાવત પહેલાં કરતાં વધુ મોટો હશે. આનો સામનો કરવા માટે, તેઓ કહે છે કે, તેજસ્વી યાદવે દરેક ઘર માટે સરકારી નોકરીઓનું વચન આપતી યોજના લાવી છે. બિહારના યુવાનો પર આની કેટલી અસર પડશે તે જોવાનું બાકી છે, પરંતુ પાંચ વર્ષ પહેલાં તેની મજબૂત અસર પડી હતી.
પાંચ વર્ષ પહેલાં બેરોજગારી સૌથી મોટો મુદ્દો હતો અને તેજસ્વી યાદવે છેલ્લાં છ અઠવાડિયાંમાં જે રીતે આ મુદ્દા પર પ્રચાર કર્યો તેનાથી તેમનો ગ્રાફ વધ્યો હતો. આ વખતે ચૂંટણીનું વાતાવરણ પણ એવું જ દેખાય છે. એક તરફ મહિલાઓ માટે યોજનાઓ છે અને બીજી તરફ સરકારી નોકરીઓનું વચન છે. આ નવું MY સમીકરણ જૂના MY સમીકરણ કરતાં વધુ વજન ધરાવશે. બિહાર ચૂંટણીમાં જાતિ સમીકરણો એક મુખ્ય મુદ્દો છે, તેથી જ મહાગઠબંધન અને એનડીએ બંને આ સમીકરણને સંતુલિત કરવા માટે કામ કરી રહ્યાં છે.
ગઠબંધનમાં બેઠકોને લઈને ચાલી રહેલી ખેંચતાણ વચ્ચે નિષ્ણાતો તેના પર નજર રાખી રહ્યા છે કે કયું ગઠબંધન જાતિ સમીકરણને વધુ સારી રીતે સંતુલિત કરવામાં સક્ષમ છે. પહેલાં નીતીશકુમારે ઘણાં વર્ષોમાં યોજનાઓ અને રાજકીય ભાગીદારી દ્વારા અત્યંત પછાત વર્ગોમાં પોતાનો પ્રભાવ બનાવ્યો છે. બીજું, કુશવાહા અને દલિત સહિત કેટલાક અન્ય સમુદાયો જે NDA સાથે હતા તેઓ પણ ડગમગી રહ્યા છે. રાહુલ અને તેજસ્વીના જોડાવાથી મુસ્લિમ-યાદવ સમીકરણ ફરી મજબૂત બન્યું છે.
આ વખતે બિહાર ચૂંટણીમાં મહિલાઓ અને યુવાનો મુખ્ય પરિબળો બની શકે છે. મહિલાઓ નીતિશકુમાર તરફ ઝુકાવ ધરાવતી દેખાય છે. તેજસ્વી યાદવ અને પ્રશાંત કિશોર આ ચૂંટણીને નીતિશકુમારની છેલ્લી ચૂંટણી કહી રહ્યા છે. હવે પ્રશ્ન એ છે કે NDAનું સમીકરણ શું સૂચવે છે? યશવંત દેશમુખ કહે છે કે નીતીશકુમારના સ્વાસ્થ્ય અને ઉંમરને ધ્યાનમાં રાખીને, જો કોઈ કહે કે આ તેમની છેલ્લી ચૂંટણી છે, તો તેમાં કંઈ અસામાન્ય નથી. અમારા ડેટા મુજબ, નીતિશકુમારના લાંબા શાસનથી કંટાળાની લાગણી ચોક્કસપણે છે, પરંતુ જનતા તેમનાથી નારાજ નથી. જંગલરાજના મુદ્દા પર લાંબા સમય સુધી રાજનીતિ કરવામાં આવી હતી, પરંતુ હવે બે તૃતીયાંશ મતદારો તે સમયગાળા પછી જન્મ્યા છે. આવી સ્થિતિમાં, યુવાનોને તે યુગ યાદ નથી, પરંતુ વૃદ્ધો અને મહિલાઓને હજુ પણ તે સમય યાદ છે. આ જૂની વાર્તા છોડીને એક નવું બનાવવા માટેની લડાઈ છે.
પ્રશાંત કિશોર આમાં પોતાની ભૂમિકા ભજવી રહ્યા છે. તે કેટલી બેઠકો જીતશે અને કેટલા મત મેળવશે તે કહેવું મુશ્કેલ છે, પરંતુ અમારા ટ્રેકરે ચોક્કસપણે શોધી કાઢ્યું છે કે છેલ્લા છ મહિનામાં પ્રશાંત કિશોરે જબરદસ્ત ધ્યાન ખેંચ્યું છે. એક સમયે, તેઓ ૨૦ ટકાથી વધુ વસ્તી માટે મુખ્યમંત્રી પદ માટે ટોચની પસંદગી હતા. તેમણે મેળવેલું ધ્યાન મતો અને બેઠકોમાં કેટલું પરિવર્તિત થશે તે જોવાનું બાકી છે. નીતીશકુમાર વિશે કોઈ ગમે તે કહે, બિહારનાં લોકોમાં તેમના પ્રત્યેનો આદર ઓછો થયો નથી. આ તેમની છેલ્લી ચૂંટણી માનવામાં આવે કે ન આવે, તે પ્રચારનો ભાગ હોઈ શકે છે. જ્યારે દ્વિધ્રુવીય લડાઈની વાત આવે છે, ત્યારે નીતીશકુમારનાં ખાતાંમાં ઘણી વસ્તુઓ ઉમેરવામાં આવે છે, પરંતુ તેજસ્વી સાથે આવું થતું હોય તેવું લાગતું નથી.
– આ લેખમાં પ્રગટ થયેલાં વિચારો લેખકનાં પોતાના છે.
