8848 મીટરની ઊંચાઈ સાથે માઉન્ટ એવરેસ્ટ એ પૃથ્વી પરનું સૌથી ઊંચું શિખર છે પરંતુ તેની ઊંચાઈ તેને ગરમ વાતાવરણની અસરોથી બચાવી શકતી નથી. 1990 ના દાયકાના અંતથી એવરેસ્ટનો સૌથી ઊંચો ગ્લેશિયર સાઉથ કોલ 54 મીટરથી વધુ સંકોચાઈ ગયો છે.
તાજેતરના અભ્યાસો દર્શાવે છે કે હિમાલયના હિમનદીઓ ઝડપથી પીગળી રહ્યા છે. આ વાત ઇન્ટરનેશનલ સેન્ટર ફોર ઇન્ટિગ્રેટેડ માઉન્ટેન ડેવલપમેન્ટ (ICIMOD) ના ક્રાયોસ્ફિયર નિષ્ણાત શરદ જોશીએ કહી હતી. તેમણે કહ્યું કે હિમનદીઓ પીગળવાથી દરિયાની સપાટીમાં વધારો થઈ શકે છે અને જળ સંસાધનો પર અસર પડી શકે છે.
હિન્દુ કુશ હિમાલયમાં હિમનદીઓ પીગળી રહી છે
હિન્દુ કુશ હિમાલય (HKH) ક્ષેત્ર આઠ દેશોમાં ફેલાયેલો છે. વધતા વૈશ્વિક તાપમાન અને સ્થાનિક હવામાન પરિસ્થિતિઓ (સૂકા અને ઠંડા પવનો સાથે) ને કારણે આ હિમનદીઓ પીગળી રહી છે. વરસાદની પેટર્ન બદલાઈ રહી છે. ઊંચાઈવાળા વિસ્તારોમાં પણ વરસાદ વધુ અને બરફવર્ષા ઓછી હોય છે.
ICIMOD ના એક અભ્યાસ મુજબ 2011 અને 2020 ની વચ્ચે હિન્દુ કુશ હિમાલયમાં લગભગ 56,000 હિમનદીઓ પાછલા દાયકા કરતા 65% વધુ ઝડપથી પીગળી ગયા. આ સદીના અંત સુધીમાં તેઓ તેમના જથ્થાના 80% સુધી ગુમાવી શકે છે. નેપાળની લેંગટાંગ ખીણમાં સ્થિત યાલા ગ્લેશિયર દેશના સૌથી વધુ અભ્યાસ કરાયેલા હિમનદીઓમાંનો એક છે.
1974 થી 2021 સુધીમાં યાલા ગ્લેશિયરનો એક તૃતીયાંશ ભાગ પીગળ્યો
તે ICIMOD દ્વારા દેખરેખ હેઠળના હિમનદીઓમાંનો એક છે. તે હિમાલય ક્ષેત્રનો એકમાત્ર ગ્લેશિયર છે જેનો સમાવેશ ગ્લોબલ ગ્લેશિયર કેઝ્યુઅલ્ટી લિસ્ટમાં થાય છે જે તાજેતરમાં લુપ્ત થયેલા અથવા અત્યંત જોખમમાં મુકાયેલા ગ્લેશિયર્સના વર્લ્ડ એટલાસ છે.
1974 અને 2021ની વચ્ચે યાલા ગ્લેશિયરનો વિસ્તાર ત્રીજા ભાગથી વધુ સંકોચાઈ ગયો. આ ગ્લેશિયર આગામી 20 થી 25 વર્ષમાં અદૃશ્ય થઈ શકે છે. શરદ જોશી કહે છે કે જ્યારે પણ હું ગ્લેશિયરની મુલાકાત લઉં છું ત્યારે તેના મોટા નુકસાનને જોઈને મને ખૂબ જ દુઃખ થાય છે.
નેપાળમાં હિમનદીઓ પીગળી જશે, ભારતને પણ અસર થશે
શરદ જોશી સમજાવે છે કે નેપાળમાં પીગળતા હિમનદીઓ સ્થાનિક અને વૈશ્વિક સ્તરે સમુદાયો અને ઇકોસિસ્ટમ પર બહુવિધ અસરો ધરાવે છે. હિમનદીઓના પીછેહઠથી પ્રોગ્લેશિયલ તળાવો રચાય છે. આ તળાવો બરફ અથવા કાટમાળથી બનેલા કુદરતી બંધોથી ઘેરાયેલા છે, જેને મોરેન કહેવાય છે.
ભૂસ્ખલન અથવા ભૂકંપને કારણે આ બંધોમાં અચાનક ભંગાણ થવાથી પૂર (ગ્લેશિયલ લેક આઉટબર્સ્ટ ફ્લડ્સ અથવા GLOFs) આવી શકે છે અને ગામડાઓ, રસ્તાઓ, પુલો, હાઇડ્રોપાવર પ્લાન્ટ અને અન્ય માળખાગત સુવિધાઓ પર વિનાશક અસર પડી શકે છે. તેની અસર ભારતમાં પણ જોવા મળી શકે છે.
ઓક્ટોબર 2023 માં સિક્કિમની ઘટના
ઓક્ટોબર 2023 માં હિમાલય પ્રદેશમાં દક્ષિણ લોનક તળાવ પર ભૂસ્ખલન થવાથી 20 મીટર સુધીની ઉંચાઈ સાથે સુનામી જેવા મોજા ઉછળ્યા હતા. આ પૂરને કારણે 386 કિલોમીટર લાંબી ખીણમાં વ્યાપક નુકસાન થયું હતું. લગભગ 55 લોકો માર્યા ગયા અને 70 અન્ય ગુમ થયા.
ઝુરિચ યુનિવર્સિટીમાં પર્યાવરણ અને આબોહવાના પ્રોફેસર ક્રિશ્ચિયન હ્યુગલ કહે છે કે આ ઘટના પ્રભાવશાળી રીતે દર્શાવે છે કે ઊંચા પર્વતીય પ્રદેશો આબોહવા પરિવર્તનની અસરો માટે કેટલા સંવેદનશીલ છે. દક્ષિણ લોનક તળાવ એ સિક્કિમના ઉત્તરપશ્ચિમ ક્ષેત્રમાં સ્થિત એક હિમનદી-મોરેન તળાવ છે. આ તળાવ સિક્કિમ હિમાલય ક્ષેત્રમાં સૌથી ઝડપથી વિસ્તરતા તળાવોમાંનું એક છે. GLOFs માટે સંવેદનશીલ માનવામાં આવે છે.
હિમનદીઓના પીછેહઠની અસરો
પીગળતા હિમનદીઓની અસરો પ્રાદેશિક અને વૈશ્વિક સ્તરે સમાન રીતે ગંભીર છે. નેપાળી અને હિમાલયના હિમનદીઓ ગંગા અને પીળી નદી સહિત વિશ્વના કેટલાક સૌથી મહત્વપૂર્ણ નદી તટપ્રદેશોને પાણી પૂરું પાડે છે. લગભગ બે અબજ લોકો હિમાલયના હિમનદીઓ અને બરફના પાણી પર આધાર રાખે છે.
હિમનદીઓના પીછેહઠથી નદીઓનો પ્રવાહ ઓછો થાય છે, જેના કારણે મોસમી પાણીની અછત સર્જાય છે જે ખેતીને નુકસાન પહોંચાડે છે. પીવાના પાણીની ઉપલબ્ધતાને મર્યાદિત કરે છે. જોશી સમજાવે છે કે પાણીનો ઘટતો પુરવઠો માત્ર ખેતી અને જળવિદ્યુત ઉત્પાદનને જ જોખમમાં મૂકતો નથી. તે સ્થાનિક ઇકોસિસ્ટમમાં પણ ફેરફાર કરે છે, જેના કારણે ઠંડા વાતાવરણમાં અનુકૂળ થતી પ્રજાતિઓ માટે જોખમ ઊભું થાય છે.
