ઉંમરમાં જો ૪૦-૫૦ વર્ષ વધારીને ઉંમરની ખાધ ખાધી ના ખાધી હોત તો, આજે હું ૨૦-૨૧ નો ફૂટડો યુવાન હોત! નવરાત્રી આવે એટલે આવું બધું યાદ આવે દાદૂ! આવી ઉંમરમાં એકાદ ગરબો તો ઠીક, બંદાએ આખી નવરાત્રી ખેંચી નાંખી હોત! હવે આજે તો વીમાની પોલીસીઓ પાકી ગઈ ને ઢીંચણ પણ પાકી ગયા. અડધો ગરબો ‘ઉખ્ખડ’ બોલીને છોડી દેવો પડે. હઠીલા રોગના હવાલે ગયા પછી, ગરબીનું કાર્યક્ષેત્ર પણ પૃથ્વીના પટ કરતાં લાંબુ લાગે! લાંબા થઇ જવાય યાર.
બાકી લટકાં તો આજે પણ ફેઈઇણ તો કાઢે, પણ કરીએ શું? સુગર, બ્લડપ્રેશર ને કોલેસ્ટ્રોલ સાથે સાલા સંબંધો જ એવા બંધાઈ ગયેલા કે છોડાય એમ નથી. આડા જ આવીને ઊભા રહી જાય! એમાં શ્રી રામ જાણે લગનની લાલચમાં મને કોણે ફસાવીને ઘોડે ચઢાવેલો, તે નોટબંધી તો આવી ને ચાલી પણ ગઈ, પણ ‘હાસ્યબંધી’ હજી ઘરમાં અકબંધ છે! ફીક્ષ ડીપોઝીટની માફક પાકે તો ખરી, પણ ઈચ્છા ના હોય તો પણ રીન્યુ થયા કરે! પીળું પાન છે, જાય પણ ક્યાં? એટલે તો આવા હાસ્યલેખ લખીને વાલિયામાંથી વાલ્મિકી થવાના વ્યાયામ કરું છું બોસ! ખૂણેખાંચરેથી વિષયો ગોતીગોતીને લોકોને હસાવવાને રવાડે ચઢાવું!
આજે પણ, ગરબા ગવાતા હોય ત્યાં પારોળી ભક્ત બનીને પારોળી ઉપર ઠુંઠવાઈને બેસી જ રહેવાનું ને ઢીંચણ ઉપર તાલી ઠોકી થાપ આપતા રહેવાનું ને લોલ બોલતા રહેવાનું. બાકી ગરબા ગાવાનો હોંશલો તો કયા ગુજરાતીને નહિ હોય? ધરમપુરના ધોધની માફક અંદર ને અંદર ઉછળે તો બહુ, પણ ગરબાનો એક જ આંટો લઈએ એમાં તો છાતી ધમણની માફક ફૂલવા માંડે ને ટાંટિયા હરી-ઓમ કરવા માંડે ત્યારે અમારા શ્રી શ્રી ભગા ઉપર સઘળી માતાની એવી અસીમ કૃપા કે, મહિને-મહિને નવરાત્રી આવે તો પણ બિંદાસ ખેંચી નાંખે. ગરબાનો અઠંગ નશીડો ખેલાડી! ગરબાની હીંચ એક વાર ગમે ત્યાંથી સંભળાવી જ જોઈએ, ધોતિયાંમાં પણ ફેરફુદરડી ફરી આવે.
આ માટે કઈ માતાજી એને શક્તિ આપે, એની ખુદને જ ખબર નહિ. નિત નવા નવરંગી રળિયામણા પરિવેશમાં ગરબે ઘૂમતા યૌવનધનમાં જ્યારે એ ધોતિયાના વેશમાં ગરબો ખેંચવા જાય ત્યારે તો, મોરના ટોળામાં વાંદરું ઘૂસી ગયું હોય એવું લાગે! ‘યૌવન વીંઝે પાંખને બદલે, ડોહો વીંઝે આંખ’ જેવું લાગે! ગરબો એટલે દિનચર્યાની માફક, વર્ષચર્યાને અંતે આસો માસે જીવનના સરવૈયાનું કાઢેલું સાંસ્કૃતિક સૌભાગ્ય. શબ્દસંગીત-ગાયકી અને પગના ઠુમકાની અનોખી શૈલી દ્વારા માતાજીની આરાધના કરવાની રીતિનીતિ! ગરબો જોઇને ગરબામાં જોડાવાનું ગમે, જોવાનું પણ ગમે, ને સાંભળવાનું પણ ગમે, ને વીતેલાં વરસોને યાદ કરીને ઝૂરવાનું પણ ગમે! નવરાત્રીમાં હોસ્પીટલના ખાટલે બાટલા ચઢાવીને સૂતા હોય ને કોઈનો ખાટલો હલવા માંડે તો એવું નહિ માની લેવાનું કે, ભાઈને ટાઢીયા તાવની ધ્રુજારી ચઢી છે!
બનવાજોગ છે કે, ભાઈમાં ગરબાનો પવન પણ ભરાયો હોય! પરવારી ગયેલા પગના ઢીંચણમાં આપોઆપ ‘ઈમ્યુનીટી’ આવી જાય! ઓન લાઈન શિક્ષણની માફક, ઓન લાઈન ગરબાની ‘ફોર્મ્યુલા’ આવી ગરબામાં આવી નથી, એ માતાજીની કૃપા છે. નહિ તો કંઈ કેટલાના બેડરૂમ-ડ્રોઈંગરૂમ કે રસોડા ‘ચાચર-ચોક’ માં ફેરવાઈ જાત. કાનમાં ભૂંગળા નાંખીને ખેલૈયાઓએ ઘરમાં જ ગરબાને ગોટે ચઢાવ્યો હોત! એક વાર ગરબાની ખુમારી ચઢે પછી, મહામારીને ગાંઠે કોણ? શ્રદ્ધાનો ટાવર પકડાવો જોઈએ, પછી ભલે ‘હેન્ડ ગ્લોવ્ઝ’ પહેરવા પડે કે પીપી કીટ્સ પહેરવી પડે!
કોરોનાનો ગરબો ગાઈને પણ ખેલૈયાઓ ઝૂમી તો નાંખે! એનું જ નામ છેલછબીલો ગુજરાતી! ખખડી ગયેલા ઘૂંટણમાં પણ પતંજલિનો પાવર આવી જાય! બાકી ઢીંચણની પીડા કેવી હોય એ તો ‘ઘાયલકી ગત ઘાયલ જાણે’ એના જેવું છે. ઢીંચણ ઉપર માતાજીનું નાળિયેર વધેરો કે સાત વારની ચૂંદડી બાંધો, તો પણ ઢીંચણું ભાનમાં નહિ આવે! ઢીંચણમાંથી જ જીવ ગતિ કરવાનો હોય, એમ એવું ફફડ…ફફડ થાય કે, ઢીંચણ ચીસ પડાવી નાંખે. એમાં પાછાં એક નહિ, બબ્બે ઢીંચણ આવેલાં. એક ઉપર એક ફ્રી! એકને સાચવવા જાવ તો બીજું આડું ફાટે. બબ્બે વાઈફ સહન થાય, પણ બબ્બે ઢીંચણની જોડ કણસતી હોય તો કેમની સહન થાય?
એની સારવારમાં પોતે એવો ‘ લોલ ‘ થઇ જાય કે, ‘ઘૂંઘટ કે પટ ખોલ’ કહેવાનું પણ ભૂલી જાય. યાર…ઢીંચણ સંભાળવા જાય કે, ગરબાની ‘લોલ‘ બોલવા જાય? પણ બ્રેકવાળું ગાલ્લું પણ જે ખેંચી જાણે, એનું નામ ગુજરાતી. ખેલૈયો એક વાર ગરબામાં ગોટે ચઢવો જોઈએ, પછી તો એની ઉંમર પણ રીટર્ન થવા માંડે! હરખનાં ધીંગાણાં થતાં હોય ત્યારે, ઉંમરનો વર્તારો આડો આવતો નથી. પછી તો જેવી જેની મોજ તેવી તેની તાલી! હાથમાં ખાલી ચઢી હોય તો પણ તાલી ઠોકવાનો! એમાં શ્રદ્ધા પણ આવી જાય ને ઝનૂન પણ!
આમ તો ઘરવાળાં જ લક્ષ્મી, અન્નપૂર્ણા, સરસ્વતી ને કાલિકા કહેવાય. પણ તેથી કંઈ, તેમની હાજરીમાં દાંડિયા થોડા ખેલાય? ને રસોડામાં એવા ગરબા ગાવા થોડા દે કે, ‘ તમે ચૂલેથી ઉતાર્યાં ધાન, મા અન્નપૂર્ણા, ને પૂર્યાં અમારાં કોડ દેવી અન્નપૂર્ણા!” આ તો એક અંદાજ! બાકી ઘરનાં માતાજીને પલાળવાં એટલે ડામર રોડ ઉપર ઘઉંની વાવણી કરવા જેટલું અઘરું! બહુ અઘરા દાદૂ.. સાલું, બહાર નીકળે તો કોરોના નડે ને ઘરમાં રહે તો ઘરવાળાં નડે.
આદમી જાયે તો જાયે કહાં? વેપાર ઠપ, વ્યવહાર ઠપ, મિત્રોની મહેફિલ ઠપ, લગન ઠપ ને નવરાત્રીના ગરબા પણ ઠપ! માત્ર મરવાનું જ ભપાભપ! ઘરમાં બેસીને જાતે જ ઢોલકું ઠોકવાનું ને જાતે જ ગરબો ગાવાનો ને જાતે જ ઝીલવાનો! મોંઢું માસ્કથી ટાઈટ હોય, એમાં ભાવ પ્રગટ કરવાની હોંશ કાઢવી ક્યાંથી? ને કોરોના એવો નફફટ કે, ક્યારેય કોઈ સામે બે આંખની શરમ રાખતો જ નથી. માટે બહુ હાયવોય નહિ કરવાની. આવડે એટલી આરતી બોલવાની ને ‘લોલ’ શબ્દ આવે ત્યારે મોટેથી ‘લોલ’ બોલીને તૂટી પડવાનું! એક જ વાતની કાળજી રાખવાની, માતાજીનાં નામ આવડે કે નહિ આવડે, ગરબાના ‘ સ્ટેપ’ આવડવા જોઈએ, એટલે નવરાત્રી પૂરી! ધત્તેરીકી!
લાસ્ટ ધ બોલ શિયાળે ટાઢિયો ભલો ને ઉનાળે ભલી ખાંસ ચોમાસે વાયરલ ભલો ને કોરોના બારે માસ – આ લેખમાં પ્રગટ થયેલા વિચારો લેખકના પોતાના છે.
ઉંમરમાં જો ૪૦-૫૦ વર્ષ વધારીને ઉંમરની ખાધ ખાધી ના ખાધી હોત તો, આજે હું ૨૦-૨૧ નો ફૂટડો યુવાન હોત! નવરાત્રી આવે એટલે આવું બધું યાદ આવે દાદૂ! આવી ઉંમરમાં એકાદ ગરબો તો ઠીક, બંદાએ આખી નવરાત્રી ખેંચી નાંખી હોત! હવે આજે તો વીમાની પોલીસીઓ પાકી ગઈ ને ઢીંચણ પણ પાકી ગયા. અડધો ગરબો ‘ઉખ્ખડ’ બોલીને છોડી દેવો પડે. હઠીલા રોગના હવાલે ગયા પછી, ગરબીનું કાર્યક્ષેત્ર પણ પૃથ્વીના પટ કરતાં લાંબુ લાગે! લાંબા થઇ જવાય યાર.
બાકી લટકાં તો આજે પણ ફેઈઇણ તો કાઢે, પણ કરીએ શું? સુગર, બ્લડપ્રેશર ને કોલેસ્ટ્રોલ સાથે સાલા સંબંધો જ એવા બંધાઈ ગયેલા કે છોડાય એમ નથી. આડા જ આવીને ઊભા રહી જાય! એમાં શ્રી રામ જાણે લગનની લાલચમાં મને કોણે ફસાવીને ઘોડે ચઢાવેલો, તે નોટબંધી તો આવી ને ચાલી પણ ગઈ, પણ ‘હાસ્યબંધી’ હજી ઘરમાં અકબંધ છે! ફીક્ષ ડીપોઝીટની માફક પાકે તો ખરી, પણ ઈચ્છા ના હોય તો પણ રીન્યુ થયા કરે! પીળું પાન છે, જાય પણ ક્યાં? એટલે તો આવા હાસ્યલેખ લખીને વાલિયામાંથી વાલ્મિકી થવાના વ્યાયામ કરું છું બોસ! ખૂણેખાંચરેથી વિષયો ગોતીગોતીને લોકોને હસાવવાને રવાડે ચઢાવું!
આજે પણ, ગરબા ગવાતા હોય ત્યાં પારોળી ભક્ત બનીને પારોળી ઉપર ઠુંઠવાઈને બેસી જ રહેવાનું ને ઢીંચણ ઉપર તાલી ઠોકી થાપ આપતા રહેવાનું ને લોલ બોલતા રહેવાનું. બાકી ગરબા ગાવાનો હોંશલો તો કયા ગુજરાતીને નહિ હોય? ધરમપુરના ધોધની માફક અંદર ને અંદર ઉછળે તો બહુ, પણ ગરબાનો એક જ આંટો લઈએ એમાં તો છાતી ધમણની માફક ફૂલવા માંડે ને ટાંટિયા હરી-ઓમ કરવા માંડે ત્યારે અમારા શ્રી શ્રી ભગા ઉપર સઘળી માતાની એવી અસીમ કૃપા કે, મહિને-મહિને નવરાત્રી આવે તો પણ બિંદાસ ખેંચી નાંખે. ગરબાનો અઠંગ નશીડો ખેલાડી! ગરબાની હીંચ એક વાર ગમે ત્યાંથી સંભળાવી જ જોઈએ, ધોતિયાંમાં પણ ફેરફુદરડી ફરી આવે.
આ માટે કઈ માતાજી એને શક્તિ આપે, એની ખુદને જ ખબર નહિ. નિત નવા નવરંગી રળિયામણા પરિવેશમાં ગરબે ઘૂમતા યૌવનધનમાં જ્યારે એ ધોતિયાના વેશમાં ગરબો ખેંચવા જાય ત્યારે તો, મોરના ટોળામાં વાંદરું ઘૂસી ગયું હોય એવું લાગે! ‘યૌવન વીંઝે પાંખને બદલે, ડોહો વીંઝે આંખ’ જેવું લાગે! ગરબો એટલે દિનચર્યાની માફક, વર્ષચર્યાને અંતે આસો માસે જીવનના સરવૈયાનું કાઢેલું સાંસ્કૃતિક સૌભાગ્ય. શબ્દસંગીત-ગાયકી અને પગના ઠુમકાની અનોખી શૈલી દ્વારા માતાજીની આરાધના કરવાની રીતિનીતિ! ગરબો જોઇને ગરબામાં જોડાવાનું ગમે, જોવાનું પણ ગમે, ને સાંભળવાનું પણ ગમે, ને વીતેલાં વરસોને યાદ કરીને ઝૂરવાનું પણ ગમે! નવરાત્રીમાં હોસ્પીટલના ખાટલે બાટલા ચઢાવીને સૂતા હોય ને કોઈનો ખાટલો હલવા માંડે તો એવું નહિ માની લેવાનું કે, ભાઈને ટાઢીયા તાવની ધ્રુજારી ચઢી છે!
બનવાજોગ છે કે, ભાઈમાં ગરબાનો પવન પણ ભરાયો હોય! પરવારી ગયેલા પગના ઢીંચણમાં આપોઆપ ‘ઈમ્યુનીટી’ આવી જાય! ઓન લાઈન શિક્ષણની માફક, ઓન લાઈન ગરબાની ‘ફોર્મ્યુલા’ આવી ગરબામાં આવી નથી, એ માતાજીની કૃપા છે. નહિ તો કંઈ કેટલાના બેડરૂમ-ડ્રોઈંગરૂમ કે રસોડા ‘ચાચર-ચોક’ માં ફેરવાઈ જાત. કાનમાં ભૂંગળા નાંખીને ખેલૈયાઓએ ઘરમાં જ ગરબાને ગોટે ચઢાવ્યો હોત! એક વાર ગરબાની ખુમારી ચઢે પછી, મહામારીને ગાંઠે કોણ? શ્રદ્ધાનો ટાવર પકડાવો જોઈએ, પછી ભલે ‘હેન્ડ ગ્લોવ્ઝ’ પહેરવા પડે કે પીપી કીટ્સ પહેરવી પડે!
કોરોનાનો ગરબો ગાઈને પણ ખેલૈયાઓ ઝૂમી તો નાંખે! એનું જ નામ છેલછબીલો ગુજરાતી! ખખડી ગયેલા ઘૂંટણમાં પણ પતંજલિનો પાવર આવી જાય! બાકી ઢીંચણની પીડા કેવી હોય એ તો ‘ઘાયલકી ગત ઘાયલ જાણે’ એના જેવું છે. ઢીંચણ ઉપર માતાજીનું નાળિયેર વધેરો કે સાત વારની ચૂંદડી બાંધો, તો પણ ઢીંચણું ભાનમાં નહિ આવે! ઢીંચણમાંથી જ જીવ ગતિ કરવાનો હોય, એમ એવું ફફડ…ફફડ થાય કે, ઢીંચણ ચીસ પડાવી નાંખે. એમાં પાછાં એક નહિ, બબ્બે ઢીંચણ આવેલાં. એક ઉપર એક ફ્રી! એકને સાચવવા જાવ તો બીજું આડું ફાટે. બબ્બે વાઈફ સહન થાય, પણ બબ્બે ઢીંચણની જોડ કણસતી હોય તો કેમની સહન થાય?
એની સારવારમાં પોતે એવો ‘ લોલ ‘ થઇ જાય કે, ‘ઘૂંઘટ કે પટ ખોલ’ કહેવાનું પણ ભૂલી જાય. યાર…ઢીંચણ સંભાળવા જાય કે, ગરબાની ‘લોલ‘ બોલવા જાય? પણ બ્રેકવાળું ગાલ્લું પણ જે ખેંચી જાણે, એનું નામ ગુજરાતી. ખેલૈયો એક વાર ગરબામાં ગોટે ચઢવો જોઈએ, પછી તો એની ઉંમર પણ રીટર્ન થવા માંડે! હરખનાં ધીંગાણાં થતાં હોય ત્યારે, ઉંમરનો વર્તારો આડો આવતો નથી. પછી તો જેવી જેની મોજ તેવી તેની તાલી! હાથમાં ખાલી ચઢી હોય તો પણ તાલી ઠોકવાનો! એમાં શ્રદ્ધા પણ આવી જાય ને ઝનૂન પણ!
આમ તો ઘરવાળાં જ લક્ષ્મી, અન્નપૂર્ણા, સરસ્વતી ને કાલિકા કહેવાય. પણ તેથી કંઈ, તેમની હાજરીમાં દાંડિયા થોડા ખેલાય? ને રસોડામાં એવા ગરબા ગાવા થોડા દે કે, ‘ તમે ચૂલેથી ઉતાર્યાં ધાન, મા અન્નપૂર્ણા, ને પૂર્યાં અમારાં કોડ દેવી અન્નપૂર્ણા!” આ તો એક અંદાજ! બાકી ઘરનાં માતાજીને પલાળવાં એટલે ડામર રોડ ઉપર ઘઉંની વાવણી કરવા જેટલું અઘરું! બહુ અઘરા દાદૂ.. સાલું, બહાર નીકળે તો કોરોના નડે ને ઘરમાં રહે તો ઘરવાળાં નડે.
આદમી જાયે તો જાયે કહાં? વેપાર ઠપ, વ્યવહાર ઠપ, મિત્રોની મહેફિલ ઠપ, લગન ઠપ ને નવરાત્રીના ગરબા પણ ઠપ! માત્ર મરવાનું જ ભપાભપ! ઘરમાં બેસીને જાતે જ ઢોલકું ઠોકવાનું ને જાતે જ ગરબો ગાવાનો ને જાતે જ ઝીલવાનો! મોંઢું માસ્કથી ટાઈટ હોય, એમાં ભાવ પ્રગટ કરવાની હોંશ કાઢવી ક્યાંથી? ને કોરોના એવો નફફટ કે, ક્યારેય કોઈ સામે બે આંખની શરમ રાખતો જ નથી. માટે બહુ હાયવોય નહિ કરવાની. આવડે એટલી આરતી બોલવાની ને ‘લોલ’ શબ્દ આવે ત્યારે મોટેથી ‘લોલ’ બોલીને તૂટી પડવાનું! એક જ વાતની કાળજી રાખવાની, માતાજીનાં નામ આવડે કે નહિ આવડે, ગરબાના ‘ સ્ટેપ’ આવડવા જોઈએ, એટલે નવરાત્રી પૂરી! ધત્તેરીકી!
લાસ્ટ ધ બોલ
શિયાળે ટાઢિયો ભલો ને ઉનાળે ભલી ખાંસ
ચોમાસે વાયરલ ભલો ને કોરોના બારે માસ
– આ લેખમાં પ્રગટ થયેલા વિચારો લેખકના પોતાના છે.