નવી દિલ્હી: નવજાત શિશુ માટે માતાનું દૂધ (Breast Milk) સૌથી પૌષ્ટિક અને આવશ્યક ખોરાક માનવામાં આવે છે. તે બાળકને જરૂરી લગભગ તમામ પોષક તત્વો પૂરા પાડે છે. એટલું જ નહીં, અભ્યાસમાં નિષ્ણાતો સૂચવે છે કે જે બાળકોને માતાનું દૂધ નથી મળતું તેમને અનેક પ્રકારની બીમારીઓ થવાનું જોખમ રહે છે. પરંતુ શું તે સલામત છે? તાજેતરના એક અભ્યાસ અહેવાલમાં આવા સવાલો ઉભા થયા છે. વૈજ્ઞાનિકોને પ્રથમ વખત માતાના દૂધમાં માઇક્રોપ્લાસ્ટિક (Micro Plastic In Breast Milk) મળી આવ્યું છે. મેડિકલ ક્ષેત્રના એક રિપોર્ટમાં થયેલા આ ઘટસ્ફોટથી ઘણા પ્રશ્નો ઉભા થયા છે. સંશોધકો કહે છે કે આ અભ્યાસ પછી તેઓ બાળકો પર સંભવિત આડઅસરો વિશે ખૂબ ચિંતિત છે.
આરોગ્ય નિષ્ણાતોનું કહેવું છે કે બાળકોનો સર્વાંગી વિકાસ માતાના દૂધ પર આધાર રાખે છે. આ તેમને સ્વસ્થ અને ફિટ રાખવામાં મદદ કરે છે જ્યારે તેમને વિવિધ ચેપના જોખમોથી બચાવે છે, જો કે અભ્યાસમાં માતાના દૂધમાં જે રીતે હાનિકારક માઇક્રોપ્લાસ્ટિક જોવા મળ્યું છે તે અંગે ભય વધી રહ્યો છે. છેવટે, દૂધમાં માઇક્રોપ્લાસ્ટિક ક્યાંથી આવ્યું અને તે બાળકોમાં કેવા પ્રકારની સમસ્યાઓનું કારણ બની શકે છે, ચાલો આને વધુ વિગતવાર સમજીએ.
બ્રેસ્ટ મિલ્કમાં માઈક્રોપ્લાસ્ટિક્સ મળી આવ્યા
ઈટાલીમાં હાથ ધરાયેલા આ અભ્યાસ માટે બાળકના જન્મના એક સપ્તાહ બાદ 34 સ્વસ્થ માતાઓ પાસેથી બ્રેસ્ટ મિલ્કના સેમ્પલ લેવામાં આવ્યા હતા. તેમાંથી 75%માં માઇક્રોપ્લાસ્ટિક મળી આવ્યું હતું. તે ખૂબ જ આશ્ચર્યજનક રહ્યું છે, ઇટાલીમાં યુનિવર્સિટી પોલિટેકનિક ડેલે માર્ચેના પ્રોફેસર ડૉ. વેલેન્ટિના નોટરસ્ટેફાનો કહે છે. માઇક્રોપ્લાસ્ટિક્સ અગાઉ અનેક અભ્યાસોમાં શરીર માટે ગંભીર રીતે હાનિકારક હોવાનું જાણવા મળ્યું છે. વધુમાં, નવજાત શિશુ રાસાયણિક ઘટકો પ્રત્યે ખૂબ જ સંવેદનશીલ હોવાથી, તેઓ વિવિધ પરિસ્થિતિઓ માટે જોખમમાં હોઈ શકે છે, જો કે આ સમજવા માટે વધુ અભ્યાસની જરૂર છે.
માઇક્રોપ્લાસ્ટિક્સ માતાના દૂધમાં કેવી રીતે પ્રવેશ્યું?
માઇક્રોપ્લાસ્ટિક્સ માતાના દૂધમાં કેવી રીતે આવે છે તે સમજવા માટે, સંશોધકોની ટીમે સહભાગીઓના આહાર અને વ્યક્તિગત સ્વચ્છતા માટે ઉપયોગમાં લેવાતા અન્ય ઘટકોનો અભ્યાસ કર્યો. તે પેકેજ્ડ ખાદ્યપદાર્થો, વ્યક્તિગત સ્વચ્છતા ઉત્પાદનો અને ખાદ્ય ચીજોના પેકેજિંગ માટે ઉપયોગમાં લેવાતી વસ્તુઓ પર વ્યાપકપણે ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે. જો કે, માઇક્રોપ્લાસ્ટિક્સની હાજરી સાથે કોઈ જોડાણ મળ્યું નથી. સંશોધકોનું કહેવું છે કે સંભવ છે કે પર્યાવરણમાં માઇક્રોપ્લાસ્ટિકની વધતી જતી માત્રાને કારણે તે તે માધ્યમથી શરીરમાં પ્રવેશી શકે છે. જો કે, આ સાબિત કરવા માટે વધુ વિગતવાર અભ્યાસની જરૂર પડશે.
માઇક્રોપ્લાસ્ટિક્સ અને જોખમો
માઇક્રોપ્લાસ્ટિક્સ એ માઇક્રોસ્કોપિક પ્લાસ્ટિક કણો છે જે વ્યવસાયિક ઉત્પાદનો અને મોટા પ્લાસ્ટિકના ભંગાણથી પરિણમે છે. પ્રદૂષક તરીકે, માઇક્રોપ્લાસ્ટિક્સ પર્યાવરણ અને પ્રાણી-માનવ સ્વાસ્થ્ય માટે અત્યંત હાનિકારક હોવાનું જણાયું છે. પર્યાવરણ નિષ્ણાતો કહે છે કે વૈશ્વિક સ્તરે દર વર્ષે પ્લાસ્ટિકનો મોટો કચરો ફેંકવામાં આવે છે. માઇક્રોપ્લાસ્ટિક્સ માઉન્ટ એવરેસ્ટના શિખરથી લઈને સૌથી ઊંડા મહાસાગરો સુધી સમગ્ર ગ્રહને દૂષિત કરે છે. આ માઇક્રોસ્કોપિક પ્લાસ્ટિક કણો ખોરાક, પાણી તેમજ શ્વાસ દ્વારા શરીરમાં પ્રવેશવાનો ભય છે. અભ્યાસો પણ સૂચવે છે કે માઇક્રોપ્લાસ્ટિક્સના સંપર્કમાં કેન્સરથી લઈને ડીએનએને નુકસાન થવાનું જોખમ વધે છે.
શું કહે છે વૈજ્ઞાનિકો?
બનારસ હિંદુ યુનિવર્સિટી સમજાવે છે, “માઈક્રોપ્લાસ્ટિક્સ પ્રકૃતિમાં અત્યંત ઝેરી છે અને વધુ મહત્ત્વની વાત એ છે કે તે રાસાયણિક રીતે નિષ્ક્રિય છે. એકવાર તે શરીરમાં પ્રવેશે છે, તેને દૂર કરવું ખૂબ મુશ્કેલ બની જાય છે. આ સ્થિતિ શરીરમાં માઇક્રોપ્લાસ્ટિક્સના સંચય તરફ દોરી શકે છે, જે ખૂબ જ જોખમી છે. માઈક્રોપ્લાસ્ટિક્સ સાથે એવો પણ ખતરો છે કે તેનું રક્ષણ કરવું વધુને વધુ મુશ્કેલ બની રહ્યું છે. તેઓ ઘણા રોજિંદા ખાદ્યપદાર્થો જેમ કે ટેબલ સોલ્ટ, બોટલ્ડ વોટર, પ્લાસ્ટિક ટીબેગ્સ અને પ્લાસ્ટિક કિચન સાધનો દ્વારા શરીરમાં પ્રવેશી શકે છે. આ અભ્યાસમાં માતાના દૂધમાં જે રીતે માઈક્રોપ્લાસ્ટિક્સ મળી આવ્યા છે તે ખૂબ જ આશ્ચર્યજનક અને ચિંતાનું કારણ પણ છે. વધુ સંશોધન તેના વિગતવાર પરિમાણોને સમજવામાં આવશે, તે સમય માટે તે સંકેત છે કે પર્યાવરણ સાથેની ગડબડ હવે ગંભીર રીતે સામે આવી રહી છે.
માઈક્રોપ્લાસ્ટિક્સ માનવ શરીરમાં પહેલાથી જ મળી ચુક્યું છે
માતાના દૂધમાં માઈક્રોપ્લાસ્ટિક્સ મળી આવે તે પહેલા, અન્ય એક અભ્યાસમાં, સંશોધકોની ટીમે માનવ રક્તમાં પણ માઇક્રોપ્લાસ્ટિક્સની હાજરી વિશે ચેતવણી આપી હતી. માર્ચમાં, નેધરલેન્ડની વ્રિજે યુનિવર્સિટી એમ્સ્ટર્ડમ ખાતે પ્રોફેસર ડિક વેથકની આગેવાની હેઠળની વૈજ્ઞાનિકોની ટીમે એક રિપોર્ટમાં લોહીમાં માઇક્રોપ્લાસ્ટિક્સ હોવાના પુરાવા રજૂ કર્યા હતા. સંશોધકોની ટીમે કહ્યું કે જે રીતે પર્યાવરણમાં પ્લાસ્ટિકનો કચરો વધી રહ્યો છે, તે શરીર માટે અનેક રીતે નુકસાનકારક સાબિત થઈ શકે છે. લોહીમાં તેની હાજરી ગંભીર રોગોનું કારણ બની શકે છે.
અભ્યાસનું તારણ શું છે?
સંશોધકોનું કહેવું છે કે સ્તનપાન કરાવતા બાળકો પર માઇક્રોપ્લાસ્ટિક્સ અને સંબંધિત રસાયણોની આડઅસરો વિશે હાલમાં કોઈ સ્પષ્ટ માહિતી નથી અને આને સમજવા માટે સંશોધન ચાલુ છે. જોકે આ ચોક્કસપણે સારો સંકેત નથી. અગાઉના અભ્યાસમાં જાણવા મળ્યું હતું કે બોટલ પીવડાવતા બાળકો દિવસમાં લાખો માઇક્રોપ્લાસ્ટિક્સ ગળી શકે છે, આ પદ્ધતિને અસુરક્ષિત બનાવે છે. જો કે, હવે માતાના દૂધમાં માઇક્રોપ્લાસ્ટિકની શોધ પણ ચિંતાનો વિષય છે.
પ્રોફેસર નોટરસ્ટેફાનો કહે છે કે સગર્ભા સ્ત્રીઓએ પ્લાસ્ટિક અને સૌંદર્ય પ્રસાધનો વગેરેના ઉપયોગ અંગે સાવચેત રહેવાની જરૂર છે. સગર્ભાએ પ્લાસ્ટિકની બોટલોમાં પેક કરેલા પીણાં પણ ટાળવા જોઈએ. આ અભ્યાસમાં જે રીતે માઇક્રોપ્લાસ્ટિક્સના જોખમની ઓળખ કરવામાં આવી છે, આ ખતરાને ધ્યાનમાં રાખીને વૈશ્વિક સ્તરે પ્લાસ્ટિકના ઉપયોગ અને કચરાના વ્યવસ્થાપન અંગે તમામ સરકારોએ સતર્ક રહેવાની જરૂર છે.
