કહેવાય છે કે રાજનીતિ વાસ્તવમાં સંભાવનાઓની કલા છે. અન્ય મુદ્દા પરથી ધ્યાન હટાવવા માટે કોઈ મુદ્દો બનાવવાની ઘણી સંભાવનાઓ છે. રાજકીય પ્રતિસ્પર્ધીઓ પોતાના રાજકીય ફાયદા માટે કોઈ મુદ્દાને તોડી-મરોડીને રજૂ કરવા, ફેરવવા અને તેનો ઉપયોગ કરવાની ઘણી શક્યતાઓ છે. કેન્દ્રીય ગૃહ પ્રધાન અમિત શાહની રાજ્યસભામાં બંધારણના નિર્માતા ડૉ. ભીમરાવ આંબેડકર વિરુદ્ધ કથિત અણધારી ટિપ્પણીઓને લઈને છેડાયેલો તાજેતરનો વિવાદ આ પૃષ્ઠભૂમિમાં જોવો અને તેનું વિશ્લેષણ કરવું જોઈએ. કેટલીક વાર આવા જનરેટ થયેલા વિવાદો અણધાર્યા વળાંક લે છે અને વર્તમાન વિવાદો હાથમાંથી બહાર નીકળી જતાં હોવાની સંભાવના બનતી હોય છે.
મિસ્ટર શાહ શુદ્ધ સ્વભાવના એક કટ્ટર રાજકારણી છે, જેઓ ઉચ્ચ પદોથી ઉપર ઊઠીને આવે છે. આક્રમકતા અને વિવાદોને પ્રોત્સાહન આપવું એ તેમની રાજનીતિના કેન્દ્રમાં છે. છેલ્લા એક દાયકા દરમિયાન જોવામાં આવ્યું છે કે, તેઓ તેના રાજકીય લક્ષ્યોને પ્રાપ્ત કરવા માટે વ્યૂહાત્મક રીતે આ બંને હથિયારનો ઉપયોગ કરે છે. તેથી, પ્રશ્ન ઊભો થાય છે; શું તે જીભ લપસવાના કારણે આવું થયું કે પછી સમજી-વિચારીને કરેલી ટિપ્પણી હતી? અથવા વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીને તેની તરફમાં લઈ વિપક્ષના લક્ષ્યાંકિત અદાણી વિરોધી અભિયાનને પાટા પરથી ઉતારવાની સારી રીતે વિચારેલી યોજનાનો ભાગ છે.
કોંગ્રેસની આગેવાની હેઠળના વિપક્ષો માટે જેમની રાજનીતિ માટે ડૉ. આંબેડકર મુખ્ય છે, તે ચોક્કસપણે ભગવાને મોકલેલી તક છે, જેને તેઓએ બંને હાથે ઉઠાવવાનો પ્રયાસ કર્યો છે. ઓછામાં ઓછું, તે મજબૂત પ્રારંભિક છાપ છે. સવાલ એ થાય છે કે, શું કોંગ્રેસ અદાણી મુદ્દાને છોડી દેશે કે જેની આસપાસ ગાંધીએ ભાજપની ટોચની નેતાગીરીને ફસાવવા માટે તેમનું રાજકીય જાળ બાંધ્યું છે? અથવા કોંગ્રેસ અને સાથી પક્ષો મોદી-સરકાર પર પ્રહાર કરવા માટે બેધારી તલવાર (આંબેડકર અને અદાણી સંબંધિત મુદ્દાઓ)નો ઉપયોગ કરશે.
શાહની યુક્તિએ ચોક્કસપણે શાસકને અદાણી મુદ્દાને સાઇડ-ટ્રેક કરવામાં મદદ કરી છે. સંસદની અંદર અને બહાર જે રીતે વિકાસ થયો તે પરથી ઓછામાં ઓછું તે સ્પષ્ટ હતું. પરંતુ એ પણ એક વાસ્તવિકતા છે કે, ડૉ. આંબેડકર અને તેને સંબંધિત અનામત નીતિ કૉંગ્રેસ અને અન્ય ઘણા વિરોધ પક્ષોની રાજનીતિમાં કેન્દ્રસ્થાને હોવાને કારણે શાસક સરકારને નિશાન બનાવવા માટે તે હવે તેમના શસ્ત્રાગારમાં એક શક્તિશાળી બેધારી તલવાર છે.
જોકે, જો સાચું હોય તો અદાણીના મુદ્દાથી ધ્યાન ભટકાવવું એ શાહ અને ભાજપને મોટી કિંમત ચુકવવાનું સાબિત થઈ શકે છે. ડૉ. આંબેડકર સામેની તેમની વિવાદાસ્પદ ટિપ્પણીઓને લઈને જન્મેલા વિવાદથી રાષ્ટ્રીય રાજકારણમાં ઊથલપાથલ થઈ શકે છે અને ઇન્ડિયા ગઠબંધનના લડતા ભાગીદારોને નજીક લાવવા માટે ઉત્પ્રેરકની ભૂમિકા નિભાવી શકે છે. આ તાત્કાલિક પ્રતિક્રિયાનું એક સંકેત એ છે કે વિરોધ પક્ષો સંસદ ભવનના પરિસરમાં ઉત્સાહી વિરોધ પ્રદર્શન કરવા માટે એકસાથે આવી રહ્યા છે. મહત્ત્વનો પ્રશ્ન એ ઊભો થાય છે કે શું આ ભાવના સંસદ ભવન સંકુલની ચાર દીવાલો ઓળંગીને દેશના રસ્તાઓ પર આવી જશે. શું ઇન્ડિયા બ્લોક રાષ્ટ્રીય સ્તરે ભાજપને ઘેરવાનું એક સામાન્ય કારણ બનાવશે?
જેમ કે સ્પષ્ટ છે, કોંગ્રેસ તેના ‘બંધારણ બચાવો’ ઝુંબેશને આગળ ધપાવવા અને વધુ મજબૂત કરવાની સુવર્ણ તક જોઈ રહી છે. કારણ કે, ભાજપ જાણ્યે-અજાણ્યે બંધારણ ઘડવૈયા ડૉ. આંબેડકરને નિશાન બનાવી રહી છે. ખડગે અને ગાંધી બંનેએ તેમની સંયુક્ત પ્રેસ-કોન્ફરન્સમાં સ્પષ્ટપણે સ્પષ્ટ કર્યું કે, બાબા સાહેબનું અપમાન કરવાના મુદ્દાને દેશના ખૂણે-ખૂણેથી ઉઠાવવામાં આવશે.
ડૉ. આંબેડકર સાથે સંકળાયેલા મુદ્દા પર ભાજપે અમુક બાબતો પર ચિંતા કરવી જોઈએ. સૌપ્રથમ, તેણે એ સમજવું પડશે કે ચંદ્રબાબુ નાયડુની આગેવાની હેઠળની તેલુગુ દેશમ પાર્ટી (ટીડીપી) અને બિહારના મુખ્યમંત્રી નીતીશ કુમારની આગેવાની હેઠળના જનતા દળ (યુ) જેવા તેના નિર્ણાયક સાથી પક્ષો આ પરિસ્થિતિ પર કેવી પ્રતિક્રિયા આપશે. કારણ કે, આ બન્ને પક્ષો સામાજિક ન્યાયના આંદોલનમાં તેમના મૂળ ધરાવે છે અને તેમની મતબેંકનો નિર્ણાયક હિસ્સો એસસી અને એસટી છે. જોકે, તેઓએ ઘટનાક્રમ પર તરત જ પ્રતિક્રિયા આપી નથી, પરંતુ તેમના માટે મૂક પ્રેક્ષક બની રહેવું મુશ્કેલ બનશે. ખાસ કરીને કુમાર માટે. કારણ કે, તેઓએ ટૂંક સમયમાં વિધાનસભાની ચૂંટણીનો સામનો કરવાનો છે.
નરેન્દ્ર મોદી સરકારનું અસ્તિત્વ આ બંને પક્ષોના નિર્ણાયક સમર્થન પર નિર્ભર છે. તેમના સમર્થનથી જ ભાજપની આગેવાની હેઠળનું શાસક ગઠબંધન લોકસભામાં 272 બેઠકોના જાદુઈ બહુમતીનો આંકડો પાર કરી શક્યું છે અને આ રીતે તેમને સતત ત્રીજી મુદત માટે વડા પ્રધાન બનવા માટે સક્ષમ બનાવી શકે છે. લાલુ યાદવે કહ્યું, ‘’અમિત શાહને બાબા સાહેબ પ્રત્યે નફરત હોવી જોઈએ અને તેમણે રાજકારણ છોડી દેવું જોઈએ.’’
આનાથી પણ મહત્ત્વપૂર્ણ વાત એ છે કે, ડો. આંબેડકરના પૌત્ર પ્રકાશ આંબેડકરે, જેઓ ભાજપ સમર્થક માનવામાં આવે છે, આક્ષેપ કર્યો હતો કે, “બંધારણના નિર્માતા વિશે શાહની ટિપ્પણી ભાજપની એ જ ‘જૂની માનસિકતા’ દર્શાવે છે. મમતા બેનર્જીએ કહ્યું, ‘’મુખવટો ઊતરી ગયો છે! જ્યારે સંસદ બંધારણના 75 ગૌરવશાળી વર્ષોને પ્રતિબિંબિત કરી રહી છે, ગૃહમંત્રી અમિત શાહે આ અવસર પર ડૉ. આંબેડકર વિરુદ્ધ અપમાનજનક ટિપ્પણીઓ કરીને કલંકિત કરવાનું પસંદ કર્યું, તે પણ લોકશાહીના મંદિરમાં.’’
અપેક્ષિત રીતે સંયુક્ત વિપક્ષના હુમલાનો સામનો કરી રહેલા શાહને મોદી તરફથી મજબૂત સમર્થન મળ્યું. ઝડપી જવાબી કાર્યવાહીમાં અને શાહના બચાવમાં આવતાં તેમણે કોંગ્રેસ પર ડો. આંબેડકરના યોગદાન પ્રત્યે દંભ અને ઐતિહાસિક બેદરકારીનો આરોપ લગાવ્યો હતો. પીએમ મોદીએ એક્સ પર લખ્યું, ‘’જો કોંગ્રેસ અને તેના સડેલા ઇકોસિસ્ટમને લાગે છે કે તેમના દૂષિત જૂઠાણા તેમના ઘણાં વર્ષોનાં દુષ્કૃત્યો, ખાસ કરીને ડૉ. આંબેડકર પ્રત્યેનું તેમનું અપમાન છુપાવી શકશે તો તેઓ ગંભીર ભૂલ કરી રહ્યા છે.’’ એવું પ્રતીત થઈ રહ્યું છે કે, રાજકીય યુદ્ધ નવેસરથી શરૂ થઈ રહ્યું છે અને નવા પડકારો સામે આવી રહ્યા છે, મોદી સરકાર માટે જે વિપક્ષો કરતાં આ તાજેતરના મુકાબલા બાદ વધુ સારી સ્થિતિમાં જોવા મળી રહ્યું છે.
– આ લેખમાં પ્રગટ થયેલાં વિચારો લેખકનાં પોતાના છે.
કહેવાય છે કે રાજનીતિ વાસ્તવમાં સંભાવનાઓની કલા છે. અન્ય મુદ્દા પરથી ધ્યાન હટાવવા માટે કોઈ મુદ્દો બનાવવાની ઘણી સંભાવનાઓ છે. રાજકીય પ્રતિસ્પર્ધીઓ પોતાના રાજકીય ફાયદા માટે કોઈ મુદ્દાને તોડી-મરોડીને રજૂ કરવા, ફેરવવા અને તેનો ઉપયોગ કરવાની ઘણી શક્યતાઓ છે. કેન્દ્રીય ગૃહ પ્રધાન અમિત શાહની રાજ્યસભામાં બંધારણના નિર્માતા ડૉ. ભીમરાવ આંબેડકર વિરુદ્ધ કથિત અણધારી ટિપ્પણીઓને લઈને છેડાયેલો તાજેતરનો વિવાદ આ પૃષ્ઠભૂમિમાં જોવો અને તેનું વિશ્લેષણ કરવું જોઈએ. કેટલીક વાર આવા જનરેટ થયેલા વિવાદો અણધાર્યા વળાંક લે છે અને વર્તમાન વિવાદો હાથમાંથી બહાર નીકળી જતાં હોવાની સંભાવના બનતી હોય છે.
મિસ્ટર શાહ શુદ્ધ સ્વભાવના એક કટ્ટર રાજકારણી છે, જેઓ ઉચ્ચ પદોથી ઉપર ઊઠીને આવે છે. આક્રમકતા અને વિવાદોને પ્રોત્સાહન આપવું એ તેમની રાજનીતિના કેન્દ્રમાં છે. છેલ્લા એક દાયકા દરમિયાન જોવામાં આવ્યું છે કે, તેઓ તેના રાજકીય લક્ષ્યોને પ્રાપ્ત કરવા માટે વ્યૂહાત્મક રીતે આ બંને હથિયારનો ઉપયોગ કરે છે. તેથી, પ્રશ્ન ઊભો થાય છે; શું તે જીભ લપસવાના કારણે આવું થયું કે પછી સમજી-વિચારીને કરેલી ટિપ્પણી હતી? અથવા વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીને તેની તરફમાં લઈ વિપક્ષના લક્ષ્યાંકિત અદાણી વિરોધી અભિયાનને પાટા પરથી ઉતારવાની સારી રીતે વિચારેલી યોજનાનો ભાગ છે.
કોંગ્રેસની આગેવાની હેઠળના વિપક્ષો માટે જેમની રાજનીતિ માટે ડૉ. આંબેડકર મુખ્ય છે, તે ચોક્કસપણે ભગવાને મોકલેલી તક છે, જેને તેઓએ બંને હાથે ઉઠાવવાનો પ્રયાસ કર્યો છે. ઓછામાં ઓછું, તે મજબૂત પ્રારંભિક છાપ છે. સવાલ એ થાય છે કે, શું કોંગ્રેસ અદાણી મુદ્દાને છોડી દેશે કે જેની આસપાસ ગાંધીએ ભાજપની ટોચની નેતાગીરીને ફસાવવા માટે તેમનું રાજકીય જાળ બાંધ્યું છે? અથવા કોંગ્રેસ અને સાથી પક્ષો મોદી-સરકાર પર પ્રહાર કરવા માટે બેધારી તલવાર (આંબેડકર અને અદાણી સંબંધિત મુદ્દાઓ)નો ઉપયોગ કરશે.
શાહની યુક્તિએ ચોક્કસપણે શાસકને અદાણી મુદ્દાને સાઇડ-ટ્રેક કરવામાં મદદ કરી છે. સંસદની અંદર અને બહાર જે રીતે વિકાસ થયો તે પરથી ઓછામાં ઓછું તે સ્પષ્ટ હતું. પરંતુ એ પણ એક વાસ્તવિકતા છે કે, ડૉ. આંબેડકર અને તેને સંબંધિત અનામત નીતિ કૉંગ્રેસ અને અન્ય ઘણા વિરોધ પક્ષોની રાજનીતિમાં કેન્દ્રસ્થાને હોવાને કારણે શાસક સરકારને નિશાન બનાવવા માટે તે હવે તેમના શસ્ત્રાગારમાં એક શક્તિશાળી બેધારી તલવાર છે.
જોકે, જો સાચું હોય તો અદાણીના મુદ્દાથી ધ્યાન ભટકાવવું એ શાહ અને ભાજપને મોટી કિંમત ચુકવવાનું સાબિત થઈ શકે છે. ડૉ. આંબેડકર સામેની તેમની વિવાદાસ્પદ ટિપ્પણીઓને લઈને જન્મેલા વિવાદથી રાષ્ટ્રીય રાજકારણમાં ઊથલપાથલ થઈ શકે છે અને ઇન્ડિયા ગઠબંધનના લડતા ભાગીદારોને નજીક લાવવા માટે ઉત્પ્રેરકની ભૂમિકા નિભાવી શકે છે. આ તાત્કાલિક પ્રતિક્રિયાનું એક સંકેત એ છે કે વિરોધ પક્ષો સંસદ ભવનના પરિસરમાં ઉત્સાહી વિરોધ પ્રદર્શન કરવા માટે એકસાથે આવી રહ્યા છે. મહત્ત્વનો પ્રશ્ન એ ઊભો થાય છે કે શું આ ભાવના સંસદ ભવન સંકુલની ચાર દીવાલો ઓળંગીને દેશના રસ્તાઓ પર આવી જશે. શું ઇન્ડિયા બ્લોક રાષ્ટ્રીય સ્તરે ભાજપને ઘેરવાનું એક સામાન્ય કારણ બનાવશે?
જેમ કે સ્પષ્ટ છે, કોંગ્રેસ તેના ‘બંધારણ બચાવો’ ઝુંબેશને આગળ ધપાવવા અને વધુ મજબૂત કરવાની સુવર્ણ તક જોઈ રહી છે. કારણ કે, ભાજપ જાણ્યે-અજાણ્યે બંધારણ ઘડવૈયા ડૉ. આંબેડકરને નિશાન બનાવી રહી છે. ખડગે અને ગાંધી બંનેએ તેમની સંયુક્ત પ્રેસ-કોન્ફરન્સમાં સ્પષ્ટપણે સ્પષ્ટ કર્યું કે, બાબા સાહેબનું અપમાન કરવાના મુદ્દાને દેશના ખૂણે-ખૂણેથી ઉઠાવવામાં આવશે.
ડૉ. આંબેડકર સાથે સંકળાયેલા મુદ્દા પર ભાજપે અમુક બાબતો પર ચિંતા કરવી જોઈએ. સૌપ્રથમ, તેણે એ સમજવું પડશે કે ચંદ્રબાબુ નાયડુની આગેવાની હેઠળની તેલુગુ દેશમ પાર્ટી (ટીડીપી) અને બિહારના મુખ્યમંત્રી નીતીશ કુમારની આગેવાની હેઠળના જનતા દળ (યુ) જેવા તેના નિર્ણાયક સાથી પક્ષો આ પરિસ્થિતિ પર કેવી પ્રતિક્રિયા આપશે. કારણ કે, આ બન્ને પક્ષો સામાજિક ન્યાયના આંદોલનમાં તેમના મૂળ ધરાવે છે અને તેમની મતબેંકનો નિર્ણાયક હિસ્સો એસસી અને એસટી છે. જોકે, તેઓએ ઘટનાક્રમ પર તરત જ પ્રતિક્રિયા આપી નથી, પરંતુ તેમના માટે મૂક પ્રેક્ષક બની રહેવું મુશ્કેલ બનશે. ખાસ કરીને કુમાર માટે. કારણ કે, તેઓએ ટૂંક સમયમાં વિધાનસભાની ચૂંટણીનો સામનો કરવાનો છે.
નરેન્દ્ર મોદી સરકારનું અસ્તિત્વ આ બંને પક્ષોના નિર્ણાયક સમર્થન પર નિર્ભર છે. તેમના સમર્થનથી જ ભાજપની આગેવાની હેઠળનું શાસક ગઠબંધન લોકસભામાં 272 બેઠકોના જાદુઈ બહુમતીનો આંકડો પાર કરી શક્યું છે અને આ રીતે તેમને સતત ત્રીજી મુદત માટે વડા પ્રધાન બનવા માટે સક્ષમ બનાવી શકે છે. લાલુ યાદવે કહ્યું, ‘’અમિત શાહને બાબા સાહેબ પ્રત્યે નફરત હોવી જોઈએ અને તેમણે રાજકારણ છોડી દેવું જોઈએ.’’
આનાથી પણ મહત્ત્વપૂર્ણ વાત એ છે કે, ડો. આંબેડકરના પૌત્ર પ્રકાશ આંબેડકરે, જેઓ ભાજપ સમર્થક માનવામાં આવે છે, આક્ષેપ કર્યો હતો કે, “બંધારણના નિર્માતા વિશે શાહની ટિપ્પણી ભાજપની એ જ ‘જૂની માનસિકતા’ દર્શાવે છે. મમતા બેનર્જીએ કહ્યું, ‘’મુખવટો ઊતરી ગયો છે! જ્યારે સંસદ બંધારણના 75 ગૌરવશાળી વર્ષોને પ્રતિબિંબિત કરી રહી છે, ગૃહમંત્રી અમિત શાહે આ અવસર પર ડૉ. આંબેડકર વિરુદ્ધ અપમાનજનક ટિપ્પણીઓ કરીને કલંકિત કરવાનું પસંદ કર્યું, તે પણ લોકશાહીના મંદિરમાં.’’
અપેક્ષિત રીતે સંયુક્ત વિપક્ષના હુમલાનો સામનો કરી રહેલા શાહને મોદી તરફથી મજબૂત સમર્થન મળ્યું. ઝડપી જવાબી કાર્યવાહીમાં અને શાહના બચાવમાં આવતાં તેમણે કોંગ્રેસ પર ડો. આંબેડકરના યોગદાન પ્રત્યે દંભ અને ઐતિહાસિક બેદરકારીનો આરોપ લગાવ્યો હતો. પીએમ મોદીએ એક્સ પર લખ્યું, ‘’જો કોંગ્રેસ અને તેના સડેલા ઇકોસિસ્ટમને લાગે છે કે તેમના દૂષિત જૂઠાણા તેમના ઘણાં વર્ષોનાં દુષ્કૃત્યો, ખાસ કરીને ડૉ. આંબેડકર પ્રત્યેનું તેમનું અપમાન છુપાવી શકશે તો તેઓ ગંભીર ભૂલ કરી રહ્યા છે.’’ એવું પ્રતીત થઈ રહ્યું છે કે, રાજકીય યુદ્ધ નવેસરથી શરૂ થઈ રહ્યું છે અને નવા પડકારો સામે આવી રહ્યા છે, મોદી સરકાર માટે જે વિપક્ષો કરતાં આ તાજેતરના મુકાબલા બાદ વધુ સારી સ્થિતિમાં જોવા મળી રહ્યું છે.
– આ લેખમાં પ્રગટ થયેલાં વિચારો લેખકનાં પોતાના છે.