બાંગ્લાદેશમાં જે રીતે બળવો થયો તેની પાછળનો તર્ક એ છે કે તે ત્યાં શરૂ થયેલા અનામત આંદોલનને કારણે થયું હતું. પરંતુ વાસ્તવમાં અનામત આંદોલનને કારણે બાંગ્લાદેશ દુઃખની સ્થિતિમાં પહોંચી ગયું છે કે તેની પાછળ કોઈ મોટું ષડયંત્ર હોવાની ચર્ચા છે. દક્ષિણ એશિયાના મામલાઓ પર નજર રાખનારા નિષ્ણાતોના મતે અનામત પર આધારિત આંદોલન માત્ર એક પાયો હતો. પરંતુ આંદોલનના એ પાયા પર બાંગ્લાદેશને અસ્થિર કરવા માટે એક મોટું કાવતરું ઘડવામાં આવ્યું હતું, તેની વાર્તા કંઈક બીજી છે. ગુપ્તચર એજન્સીઓના અહેવાલો પણ કંઈક આવો જ સંકેત આપે છે. માહિતી અનુસાર બાંગ્લાદેશમાં વાતાવરણ બગાડવા માટે પાકિસ્તાન, ચીન અને યુકે સહિત અમેરિકાના કેટલાક ભાગો દ્વારા પૂર્વ સંકલિત કાવતરાને વધુ ફેલાવવાનું ષડયંત્ર રચવામાં આવ્યું હતું. જેથી બાંગ્લાદેશમાં અસ્થિરતાનું વાતાવરણ સર્જાય.
બાંગ્લાદેશની સ્થિતિ પર નજર રાખવા માટે વિશ્વભરની વિવિધ ગુપ્તચર એજન્સીઓના ઇનપુટ્સ આગળ આવી રહ્યા છે. મળતી માહિતી મુજબ ભારતીય ગુપ્તચર એજન્સી પાસે જે ઈનપુટ આવ્યા છે તે ખૂબ જ ચોંકાવનારા છે. સૂત્રોનું માનીએ તો બાંગ્લાદેશમાં શરૂ થયેલા અનામત આંદોલનને ભડકાવવા માટે વિશ્વના વિવિધ દેશોમાં સોશિયલ મીડિયાના માધ્યમથી વાતાવરણ બગાડવાનું આખું કાવતરું ઘડવામાં આવ્યું હતું. માહિતી અનુસાર બાંગ્લાદેશ સહિત વિશ્વના વિવિધ ભાગોમાંથી લગભગ 41 અલગ-અલગ નામો હેઠળ બાંગ્લાદેશના વાતાવરણને લગતા ભડકાઉ સંદેશાઓ સોશિયલ મીડિયા પ્લેટફોર્મ પર તૈયાર કરવામાં આવ્યા હતા. ગુપ્તચર એજન્સીઓ દ્વારા પ્રાપ્ત માહિતી અનુસાર આવા 12 ખાતા હતા જે બાંગ્લાદેશની રાજધાની ઢાકાના હતા. જ્યારે અડધો ડઝનથી વધુ લોકો પાકિસ્તાનથી બાંગ્લાદેશમાં અલગ વાર્તા ફેલાવવા અને લોકોને ઉશ્કેરવાનું સંપૂર્ણ કાવતરું ઘડી રહ્યા હતા.
સૂત્રોના જણાવ્યા અનુસાર પાકિસ્તાન અને બાંગ્લાદેશ સિવાય ચીન, અમેરિકા અને ઈંગ્લેન્ડ પણ બાંગ્લાદેશ માટે અલગ વાર્તા તૈયાર કરીને વાતાવરણ બગાડવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા હતા. જો ગુપ્તચર એજન્સી સાથે સંકળાયેલા સૂત્રોનું માનીએ તો સોશિયલ મીડિયા પ્લેટફોર્મ દ્વારા માહિતી ફેલાવનારા મોટાભાગના લોકોના હેન્ડલ કાં તો સેનાની અંદરની માહિતી ધરાવતા હતા અથવા તેઓ અલગ-અલગ રીતે અંદરની માહિતી શેર કરી રહ્યા હતા. જો સૂત્રોનું માનીએ તો બાંગ્લાદેશની અંદર ચાલી રહેલી સમગ્ર હિલચાલને અમેરિકા, બાંગ્લાદેશ, પાકિસ્તાન અને ચીન સહિત જાપાન અને હંગેરી દ્વારા બળ આપવામાં આવી રહ્યું હતું. નિષ્ણાતો માને છે કે આમાંના ઘણા ખાતા બોટ હતા. જ્યારે ઘણા ખાતાઓની તપાસમાં જાણવા મળ્યું છે કે આમાંના ઘણા લોકો દક્ષિણ એશિયાના મામલામાં હસ્તક્ષેપ કરીને વાતાવરણને બગાડવાનું સતત કાવતરું કરી રહ્યા છે. બાંગ્લાદેશમાં ચાલી રહેલા આંદોલન પર નજીકથી નજર રાખનારા વિદેશી બાબતોના નિષ્ણાતો માને છે કે આ આંદોલન વાસ્તવમાં આરક્ષણના મુદ્દાથી શરૂ થયું હતું, પરંતુ ધીમે ધીમે વિદેશી હસ્તક્ષેપ વધતો ગયો અને સ્થિતિ વધુ ખરાબ થઈ.
જો ગુપ્તચર એજન્સી સાથે જોડાયેલા સૂત્રોનું માનીએ તો જે રીતે બાંગ્લાદેશમાં વાતાવરણ તંગ બનાવવા માટે જમીન પર હિલચાલ કરવામાં આવી રહી હતી, તેવી જ રીતે સોશિયલ મીડિયા પર પણ વિકરાળતા જોવા મળી હતી. મળેલા ઈનપુટ્સના આધારે જાણવા મળે છે કે એક મોટા ષડયંત્રના ભાગરૂપે 17 જુલાઈના રોજ સોશિયલ મીડિયા પ્લેટફોર્મ પર આવા કેટલાક ઈનપુટ તૈયાર કરવામાં આવ્યા હતા, જેના આધારે બાંગ્લાદેશની અંદર વાતાવરણ ખરાબ કરવા માટે આખો પાયો નાખવામાં આવ્યો હતો. સૂત્રોના જણાવ્યા અનુસાર, 17 જૂને પાકિસ્તાન અને ચીન સહિત વિશ્વના વિવિધ ભાગોમાંથી બાંગ્લાદેશ માટે કેટલાક હેશટેગ બનાવવામાં આવ્યા હતા, જેણે વાતાવરણમાં ગરમી પેદા કરી હતી. જેમાં બાંગ્લાદેશી વિદ્યાર્થીઓને બચાવવાની ઝુંબેશ તેમજ ખાલિદા ઝિયાને મુક્ત કરવા અને શેખ હસીનાને સત્તા પરથી હટાવવા જેવા મોટા અભિયાનોનો સમાવેશ થાય છે. ગુપ્તચર એજન્સી દ્વારા પ્રાપ્ત માહિતી અનુસાર, બાંગ્લાદેશના લોકો સુધી આવા અભિયાનો પહોંચે તે માટે ચળવળ દરમિયાન નક્કી કરાયેલા લક્ષ્યને પૂરતું માનવામાં આવતું હતું. સૂત્રોના જણાવ્યા અનુસાર, 16 જુલાઈથી 18 જુલાઈની વચ્ચે, આખો એજન્ડા લગભગ 5 કરોડ લોકો સુધી વિવિધ માધ્યમો દ્વારા પહોંચાડવામાં આવ્યો હતો, જેની સંપૂર્ણ બ્લૂ પ્રિન્ટ ચીન અને પાકિસ્તાન જેવા દેશોમાં દોરવામાં આવી હતી.
દક્ષિણ એશિયાઈ બાબતોના નિષ્ણાત અને દિલ્હી યુનિવર્સિટીના પ્રવક્તા ડૉ. અભિષેક પ્રતાપ સિંહ કહે છે કે જો તમે બાંગ્લાદેશમાં ચાલી રહેલા આંદોલનના સ્વરૂપને સમજો છો, તો તે સ્પષ્ટ થઈ જાય છે કે તેની અંદર કેવી રીતે કાવતરું ઘડવામાં આવ્યું હતું. તેમનું કહેવું છે કે તેની શરૂઆત અનામત માટેના આંદોલનથી થઈ હતી. પરંતુ ધીમે ધીમે અન્ય મુદ્દાઓ આંદોલનમાં પ્રવેશવા લાગ્યા. તે દર્શાવે છે કે તેની પાછળ એક મોટું ષડયંત્ર કામ કરી રહ્યું હતું. ડૉ.અભિષેકનું કહેવું છે કે આરક્ષણના મુદ્દે શરૂ થયેલા આંદોલનમાં ધીરે ધીરે શેખ હસીનાને સત્તા પરથી હટાવવાની વાતો થવા લાગી. જ્યારે બાંગ્લાદેશના વિવિધ ભાગોમાં ચાલી રહેલા આંદોલન દરમિયાન શેખ હસીનાને સત્તા પરથી હટાવવાનો અવાજ ઉઠવા લાગ્યો હતો. તે જ સમયે, ખાલિદા જિયાને જેલમાંથી મુક્ત કરવાની માંગ પણ ઉઠવા લાગી. વિદેશી બાબતોના નિષ્ણાત અને ભારતીય વિદેશ સેવામાંથી નિવૃત્ત થયેલા આલોક સિન્હાનું કહેવું છે કે એ વાત બિલકુલ સાચી છે કે અનામત આંદોલન દરમિયાન તે તમામ મુદ્દાઓ તેમાં સામેલ કરવામાં આવ્યા હતા, જેના કારણે બાંગ્લાદેશમાં અસ્થિરતાની સ્થિતિ સર્જાઈ શકે છે. આ જ કારણ હતું કે શેખ હસીનાને સત્તા પરથી હટાવવા માટે માત્ર અવાજ ઉઠાવવામાં આવ્યો ન હતો, પરંતુ ખાલિદા ઝિયાને હટાવવાની સાથે બાંગ્લાદેશની નીતિઓ અને બાંગ્લાદેશી સરકારની સ્થાનિક અને વિદેશી બાબતો પર આંદોલન દરમિયાન પ્રશ્નો ઉભા થવા લાગ્યા હતા.
નિવૃત્ત IFS અધિકારી આલોક કહે છે કે જ્યારે કોઈપણ આંદોલન તેના મુખ્ય મુદ્દાથી ભટકીને સરકારને નુકસાન પહોંચાડતા મુદ્દાઓ તરફ આગળ વધે છે, અસ્થિરતા હોય તો તેની પાછળના ઈરાદાઓ પણ શોધવી પડે. તેમનું કહેવું છે કે જે રીતે માહિતી સતત આવી રહી છે કે અનામત આંદોલનના આધારે બાંગ્લાદેશને અસ્થિર કરવા માટે વિદેશી ષડયંત્ર રચવામાં આવ્યું હતું, તે પણ ઘણી હદ સુધી સફળ થઈ રહ્યું છે. જો કે, બાંગ્લાદેશને પણ આ ષડયંત્રોની ભારે કિંમત ચૂકવવી પડી રહી છે. ભવિષ્યની સ્થિતિને જોતા એવું લાગતું નથી કે બાંગ્લાદેશ તેના સારા માટે બહુ જલ્દી કંઈ કરી શકશે. હાલમાં ભારત સહિત સમગ્ર દક્ષિણ એશિયા અને વિશ્વના વિવિધ દેશો બાંગ્લાદેશની સ્થિતિ પર નજર રાખી રહ્યા છે.
