નવી દિલ્હી: દેશમાં હાલ જ વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી (PM Narendra Modi) દ્વારા નવી સંસદ (Parliament) બિલ્ડીંગની ઉપર વિશાળ અશોક સ્તંભનું (Ashok stambh) અનાવરણ કરવામાં આવ્યું છે. પરંતુ આ સ્તંભના અનાવરણ બાદથી જ દેશમાં વિપક્ષ સહિત અન્ય લોકો તેનો વિરોધ કરી રહ્યા છે. અશોક સ્તંભની ડિઝાઈન (Design) સાથે છેડછાડ કરવામાં આવી હોવાના આક્ષેપો સાથે વિવાદ શરૂ થઈ ગયો છે. શિલ્પકારો ચોક્કસપણે આ દાવાઓને નકારી રહ્યા છે, પરંતુ વિપક્ષ સતત હુમલો કરી રહ્યો છે.
અશોક સ્તંભના સિંહ અંગે શું કહ્યું વિપક્ષે?
નવી સંસદની ઇમારતના નિર્માણથી સતત વિરોધ કરી રહેલા વિરોધ પક્ષોએ હવે બિલ્ડીંગની ટોચ પર સ્થાપિત અશોક સ્તંભને અસલ સ્વરૂપથી અને શાંત સૌમ્ય સિંહોને બદલે ક્રોધિત સિંહો દર્શાવવાનો આરોપ લગાવ્યો છે. તેમણે રાષ્ટ્રીય પ્રતીકનું અપમાન ગણાવીને તેને તાત્કાલિક બદલવાની માંગ કરી છે. કૉંગ્રેસ, તૃણમૂલ કૉંગ્રેસ અને આરજેડીના નેતાઓ વિવિધ અટકળો કરી રહ્યાં છે. વિપક્ષી નેતાઓએ કહ્યું હતું કે સંસદ સરકારની નથી તેથી સ્પીકરે તેનું અનાવરણ કરવું જોઈતું હતું. ભાજપ દ્વારા સ્પષ્ટતા કરવામાં આવી હતી કે સરકાર સંસદનું નિર્માણ કરી રહી છે. બાંધકામ પૂર્ણ થયા બાદ તેને સંસદમાં ટ્રાન્સફર કરવામાં આવશે. પરંતુ વિવાદ અટકવાનું નામ નથી લઈ રહ્યો. મંગળવારે સવારથી કોંગ્રેસના નેતા અધીર રંજન ચૌધરી, તૃણમૂલ સાંસદ જવાહર સરકાર અને મહુઆ મોઇત્રા, આરજેડીએ ટ્વિટ કરીને નવો વિવાદ ઉભો કર્યો છે.
શું કહે છે કાયદો?
આવી સ્થિતિમાં આ સમગ્ર વિવાદ પર કાયદો શું કહે છે તે સમજવું અને જાણવું જરૂરી બની જાય છે. શું ભારત સરકાર ખરેખર રાષ્ટ્રીય પ્રતીકો બદલી શકે છે? હવે આ વિવાદનો જવાબ ભારતીય રાષ્ટ્રીય પ્રતીક (દુરુપયોગ નિવારણ) અધિનિયમ 2005 સાથે સંબંધિત છે. ત્યાર બાદ આ કાયદો 2007માં અપડેટ કરવામાં આવ્યો હતો. અધિનિયમ સ્પષ્ટપણે જણાવે છે કે સત્તાવાર સીલ તરીકે ઉપયોગ કરવા માટે ભારતનું રાષ્ટ્રીય પ્રતીક અનુસૂચિમાં ઉલ્લેખિત છે. અધિનિયમમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે ભારતનું રાષ્ટ્રીય પ્રતીક સારનાથના અશોકની સિંહ રાજધાનીમાંથી પ્રેરણા લે છે. કાયદાની કલમ 6(2)(f) એ પણ ઉલ્લેખ કરે છે કે સરકાર રાષ્ટ્રીય પ્રતીકોની ડિઝાઇન બદલી શકે છે.
સેક્શનમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે કેન્દ્ર સરકાર પાસે દરેક ફેરફાર કરવાની સત્તા છે જેને તે જરૂરી સમજે તો જરૂર પડે તેમાં રાષ્ટ્રીય પ્રતીકોની ડિઝાઇનમાં ફેરફારનો પણ સમાવેશ થાય છે. જો કે, કાયદા હેઠળ માત્ર ડિઝાઇન બદલી શકાય છે, સમગ્ર રાષ્ટ્રીય પ્રતીકને ક્યારેય બદલી શકાતું નથી. સુપ્રીમ કોર્ટના વરિષ્ઠ વકીલ સંજય ઘોષનું કહેવું છે કે 2005ના કાયદા હેઠળ સરકાર રાષ્ટ્રીય પ્રતીકોની ડિઝાઇનમાં ફેરફાર કરી શકે છે, પરંતુ એ યાદ રાખવું જરૂરી છે કે આ પ્રતીકો ભારતની લોકશાહીનો એક મહત્વપૂર્ણ ભાગ છે, તેમની એક અલગ ઐતિહાસિક ઓળખ છે. આવી સ્થિતિમાં, જ્યારે પણ સરકાર કંઈક બદલવાનું નક્કી કરે છે, ત્યારે તેણે ખૂબ જ કાળજીપૂર્વક નિર્ણય લેવો જોઈએ.
હવે સરકાર ડિઝાઈન બદલી શકે છે, પરંતુ શું આખા રાષ્ટ્રીય પ્રતીકને પણ બદલી શકાય છે? અહીં એ જાણવું જરૂરી બની જાય છે કે કાયદા હેઠળની ડિઝાઇનમાં જ ફેરફાર કરી શકાય છે. પરંતુ દેશનું બંધારણ હોવાથી સરકાર સમયાંતરે કોઈપણ કાયદામાં ફેરફાર લાવી શકે છે, તેમાં સુધારા કરી શકે છે.
એડવોકેટ રાધિકા રોય આ વિશે જણાવે છે કે કેન્દ્ર સરકાર પાસે માત્ર રાષ્ટ્રીય પ્રતીકની ડિઝાઈન બદલવાની સત્તા નથી, પરંતુ તે આખા રાષ્ટ્રીય પ્રતીકને પણ બદલી શકે છે. કારણ કે ભારતીય રાષ્ટ્રીય પ્રતીક (દુરુપયોગ નિવારણ) અધિનિયમ 2005માં એવી કોઈ જોગવાઈ નથી કે જે સરકારને આવા ફેરફારો કરવાથી રોકી શકે. આવી સ્થિતિમાં, કાયદામાં સુધારો કરીને અને પછી તેને બંને ગૃહોમાંથી પસાર કરીને સમગ્ર રાષ્ટ્રીય પ્રતીકને પણ બદલી શકાય છે.
NALSAR યુનિવર્સિટીના વાઈસ ચાન્સેલર ફૈઝાન મુસ્તફાએ પણ આ વિવાદ અંગે મહત્વની માહિતી આપી છે. તેઓ નિર્દેશ કરે છે કે કલમ 51A અને રાષ્ટ્રીય સન્માન અધિનિયમ સ્પષ્ટપણે વર્ણવે છે કે કોઈપણ ભારતીયે તેના રાષ્ટ્રીય પ્રતીકોનું સન્માન કેવી રીતે કરવું જોઈએ. જેમાં રાષ્ટ્રધ્વજથી લઈને રાષ્ટ્રગીતનો સમાવેશ થાય છે.
