નંદગાંવ એ મથુરા જિલ્લાના બરસાનાના પ્રખ્યાત પૌરાણિક ગામની નજીકનો એક મોટો શહેરી વિસ્તાર છે. તે નંદીશ્વર નામની સુંદર ટેકરી પર સ્થિત છે. તે કૃષ્ણભક્તોના મુખ્ય ધાર્મિક સ્થળોમાંનું એક છે. દંતકથા અનુસાર, આ ગામની સ્થાપના ભગવાન કૃષ્ણના પિતા નંદરાય દ્વારા એક ટેકરી પર કરવામાં આવી હતી. તેથી જ આ સ્થળનું નામ નંદગાંવ પડ્યું. ગોકુલ છોડીને નંદબાબા શ્રીકૃષ્ણ અને ગોવાળિયાઓ સાથે નંદગાંવ આવ્યા હતા. નંદગાંવ બરસાનાથી લગભગ 9 કિમી દૂર આવેલું છે અને તે સ્થાન છે જેનું નિર્માણ નંદ બાબા દ્વારા પહાડીની ટોચ પર બાળક કૃષ્ણને રોજ કંસ દ્વારા મોકલવામાં આવતા રાક્ષસોના હુમલાઓથી બચાવવા માટે કરવામાં આવ્યું હતું. શ્રીકૃષ્ણે તેમના બાળપણનાં વર્ષો અહીં નંદગાંવમાં વિતાવ્યા. નંદીશ્વર ટેકરી પર એક મોટું સુંદર મંદિર છે.
નંદગાંવ બરસાનાના વડા વૃષભાન કાકા દ્વારા ગોકુલના વડા નંદબાબાને આપવામાં આવ્યું હતું. કંસના રાક્ષસોના હુમલાથી કૃષ્ણને બચાવવાની આશામાં નંદબાબાએ નંદીશ્વર પર્વત ઉપર પોતાનું ઘર બનાવ્યું હતું. નંદગાંવના રહેવાસીઓ જેઓ કોઈ પણ હુમલાના કિસ્સામાં બાળક કૃષ્ણને બચાવવા માટે પહાડીની ટોચ પરથી હંમેશાં પેટ્રોલિંગ કરતા હતા. નંદીશ્વર પર્વત વાસ્તવમાં ભગવાન શિવ છે જેમણે નંદગાંવમાં એક ટેકરીનું રૂપ ધારણ કરવા માટે તપસ્યા કરી હતી જેથી તેઓ ત્યાં ગોપીઓના પગની ધૂળ લઈ શકે. ગોપીઓ પ્રેમનો અવતાર છે અને દેવતાઓ વ્રજ ભૂમિમાં ઘાસના નમ્ર રૂપમાં ગોપીઓના ચરણની ધૂળ લેવા ઈચ્છે છે. નંદગાંવ જ્યાં કૃષ્ણજી, તેમના મોટા ભાઈ બલરામજી, માતા-પિતા નંદબાબા, યશોદા મા રહેતા હતા. કૃષ્ણ 11 વર્ષની ઉંમર પછી નંદગાંવમાં રહેતા હતા.
જ્યારે મથુરા કૃષ્ણીના જન્મસ્થળ તરીકે પ્રસિદ્ધ છે, ત્યારે ગોકુલ એ સ્થાન હતું જ્યાં કૃષ્ણ બલરામજી સાથે મોટા થયા હતા અને ગોવર્ધન તે સ્થળ હતું જ્યાં તેમણે પ્રખ્યાત કૃષ્ણલીલા પ્રદર્શિત કરી હતી, નંદગાંવ અને બરસાનામાં પ્રિય રાધા સાથે વિવિધ રાસ લીલાઓ કરી હતી. પ્રેમનું પ્રતીક, તેમના પ્રેમાળ મનોરંજનને આજે પણ યાદ કરવામાં આવે છે અને ખૂબ જ ઉત્સાહ સાથે ઉજવવામાં આવે છે. જ્યારે નંદગાંવની એક દીવાલ તડકામાં સુકાઈ રહેલા ગાયના છાણથી ઢંકાયેલી છે, જ્યારે અન્ય દીવાલો કૃષ્ણના જીવન અને સમયનાં સુંદર ચિત્રોથી શણગારેલી છે.
નંદગાંવ શા માટે પ્રખ્યાત છે?
નંદગાંવ શાસ્ત્રીય વ્રજમંડળ પરિક્રમા પ્રવાસનું 16મું સ્થળ છે. ઘણા ભક્તો વ્રજ મંડળ પરિક્રમા કરે છે, તેઓ મોટાભાગે નંદગાંવમાં 2-3 દિવસ રોકાય છે કારણ કે નંદગાંવમાં જોવાલાયક ઘણાં સ્થળો છે. નંદગાંવ એટલા માટે પણ પ્રખ્યાત છે કારણ કે કૃષ્ણ અને બલરામે તેમનું બાળપણ નંદગાવમાં વિતાવ્યું હતું. વાસ્તવમાં, તેમનું નામ આપવાની વિધિ પણ ત્યાંની એક ગૌશાળામાં કરવામાં આવી હતી જે હાલના મંદિરની નજીક છે. નંદબાબા મંદિર સિવાય, નંદગાંવમાં કુલ 56 કુંડ અને જળાશયો છે.
નંદગાંવ અને બરસાનાની પ્રખ્યાત પરંપરા
અહીં એક જૂની પરંપરા છે જે આજે પણ નંદગાંવ અને બરસાનાના રહેવાસીઓ અનુસરે છે. બરસાનાના ગ્રામવાસીઓ ક્યારેય તેમની દીકરીઓના લગ્ન નંદગાંવના પુરુષો સાથે નથી કરાવતા. આવું એટલા માટે છે કારણ કે બરસાનાના રહેવાસીઓ માને છે કે માત્ર એક જ જમાઈ (દામાદ) નંદગાંવનો હોવો જોઈએ, જે શ્રીકૃષ્ણ છે. આ માન્યતા એટલી મજબૂત છે કારણ કે તેમને લાગે છે કે જો બરસાનાની દીકરીઓના લગ્ન નંદગાંવના પુત્રો સાથે કરવામાં આવે તો લોકો રાધાજી અને કૃષ્ણજીના અમર પ્રેમને ભૂલી જશે.આજની તારીખે, બરસાનાના લોકો રાધાજીને તેમની પુત્રી અને નંદગાંવના પુરુષોને તેમના જમાઈ માને છે. જ્યારે નંદગાંવના લોકો આવે છે અથવા બરસાના છોડે છે ત્યારે તેઓને પ્રેમ, આદર અને ભેટોનો વરસાદ કરવામાં આવે છે. વર્તમાન સમયમાં પણ નંદગાંવના તમામ છોકરાઓને કૃષ્ણના મિત્ર માનવામાં આવે છે અને બરસાનાની તમામ છોકરીઓને રાધાજીની મિત્ર માનવામાં આવે છે.
