લોકસભા ચૂંટણીની મધ્યમાં ભાજપના અધ્યક્ષ જે. પી. નડ્ડાનું નિવેદન ‘ભાજપ હવે આત્મનિર્ભર છે અને તેને આરએસએસ દ્વારા હાથ પકડવાની જરૂર નથી’ અને ચૂંટણી પછીના પરિદૃશ્યમાં આરએસએસના વલણ સાથે ભાજપ-આરએસએસના તીખા સંબંધોનું મૂલ્યાંકન. તે અભૂતપૂર્વ હતું. તે દેશને આશ્ચર્યચકિત કરે છે કે તેનો કોઈ અંત નથી. પછી પ્રશ્ન પૂછવામાં આવ્યો હતો કે શું આરએસએસ વળતો જવાબ આપવાનું પસંદ કરશે અથવા તેને સંઘની સાચી શૈલીમાં ચૂપચાપ પસાર થવા દેશે અને તેની પસંદગીના સમયે, સ્થાન અને રીતે પ્રહાર કરશે.
નડ્ડા પાસેથી આરએસએસના પૂજનીય વડા ડૉ મોહન ભાગવત તરફ જઈએ. સંઘ સરસંઘચાલકે સામાન્ય શબ્દોમાં ખંડન આપવા માટે મતદાન પછીનો સમયગાળો પસંદ કર્યો, પરંતુ ચોક્કસપણે એક ધ્યેય અને સ્પષ્ટ લક્ષ્ય સાથે. સ્થળ- નાગપુર RSSનું મુખ્ય મથક અને તે સમય જ્યારે ભાજપ લોકસભામાં ક્ષીણ તાકાત સાથે તેલુગુ દેશમ પાર્ટી અને જનતા દળ (યુ) જેવા નબળા સહયોગીઓ પર ભારે નિર્ભર છે. વધુ મહત્ત્વની વાત એ છે કે, પાર્ટી નડ્ડાના સ્થાને નવા અધ્યક્ષને ચૂંટવા અથવા નિયુક્ત કરવાની તૈયારી કરી રહી છે, જેમને કેબિનેટમાં સ્થાન આપવામાં આવ્યું છે. કોઈ પણ સંજોગોમાં તેમણે તેમનો કાર્યકાળ પૂર્ણ કર્યો છે અને આવા સંજોગોમાં તેઓ પક્ષમાં ટોચનું સ્થાન જાળવી રાખે તેની શક્યતાઓ વિશે વધુ ખાતરી ન હતી. નિશ્ચિતપણે પાર્ટીમાં તેમના માસ્ટર્સ દ્વારા તેમને આપવામાં આવેલી સન્માનજનક એક્ઝિટ.
પરંતુ ચોક્કસપણે તેમના ટોચના બોસ વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીના કહેવા પર આરએસએસને ટીકા અને વિરોધ કરતાં પહેલાં આ પગલું લેવાયું નહીં. પ્રશ્ન એ ઊભો થાય છે કે શું આરએસએસ અને ભાજપ એક નાળથી જોડાયેલા છે, શું તેઓ વિસંવાદિતા તરફ આગળ વધી રહ્યા છે? શું ભાજપ મોદીના ત્રીજા ઐતિહાસિક કાર્યકાળ વિશે ઉચ્ચ-ડેસિબલ મનોવૈજ્ઞાનિક ઘોંઘાટ સાથેની સાદી બહુમતી પણ દૂર કરી શકે છે, આરએસએસનો વિરોધ કરવાનું પરવડે છે? ઉલ્લેખનીય છે કે મોદીએ પ્રથમ વડા પ્રધાન પંડિત જવાહરલાલ નેહરુના રેકોર્ડની બરાબરી કરી છે.
સ્પષ્ટ છે કે ભાજપ (મોદી વાંચો) આરએસએસના ગુસ્સાની આગની હેઠળ છે. ભલે ડો. ભાગવતે કોઈનું નામ ન લીધું હોય, તેમ છતાં, લક્ષ્ય અને સંદેશ બંને મોટેથી અને સ્પષ્ટ છે. ભાજપ, સંઘ પરિવારના નિરીક્ષકોને આશ્ચર્યજનક રીતે, આરએસએસના ડબલ આક્રમણ હેઠળ આવી ગયું છે. સંઘના વડાની લક્ષિત સલાહની સાથે કટાર લેખક અને સંઘના વિચારધારા રતન શારદા દ્વારા આરએસએસના મુખપત્ર ‘ધ ઓર્ગેનાઈઝર’માં તે જ સમયે પ્રગટ થયેલી કોલમ દ્વારા ટીકાત્મક ટિપ્પણી કરવામાં આવી હતી. તે એક આયોજિત વ્યૂહાત્મક પ્રહાર હતો જેનો હેતુ લક્ષ્ય પર નિશાન સાધવાનો હતો.
આરએસએસની સ્પષ્ટતા હોવા છતાં કે તેના વડાનો સંદેશ કોઈને પણ લક્ષ્યાંકિત કરવામાં આવ્યો ન હતો અને તે રાજકીય વિભાજનની બંને બાજુથી, ક્ષતિગ્રસ્ત ચૂંટણી પ્રચાર પરની સામાન્ય ટિપ્પણી હતી, તેમના સંદેશ અને શારદાનાં અવલોકનો બંનેમાં સ્પષ્ટ નિર્દેશક છે. ટિપ્પણીઓ કોના પર લક્ષ્યાંકિત છે તે સમજવા માટે કોઈ રોકેટ સાયન્સની જરૂર નથી. ભાગવતની આ ટિપ્પણી મોદીના ‘પ્રધાન સેવક અને પ્રધાન મંત્રી’ તરીકેના સ્વ-વર્ણનના પ્રકાશ હેઠળ વાંચો.
‘સાચો સેવક ગૌરવ જાળવી રાખે છે. કામ કરતી વખતે તે સજાવટનું પાલન કરે છે. ‘મેં આ કામ કર્યું’ એવું કહેવાનો તેને ઘમંડ નથી. તે વ્યક્તિ જ સાચો સેવક કહી શકાય.” “મણિપુર શાંતિની રાહ જોઈ રહ્યું છે તેને એક વર્ષ થઈ ગયું છે. છેલ્લાં 10 વર્ષથી રાજ્યમાં શાંતિ હતી, પરંતુ અચાનક ફરી ગન કલ્ચર વધી ગયું છે. અગ્રતા તરીકે સંઘર્ષનો ઉકેલ લાવવો મહત્ત્વપૂર્ણ છે. અને આ લો: “તમારો વિરોધી કોઈ અવરોધ નથી. તે માત્ર વિરોધી દૃષ્ટિકોણનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે. વિરોધી કી જગહ પ્રતિપક્ષ કહના ચાહિએ” એમ તેમણે અવલોકન કર્યું.
સંદેશ એ હતો કે ‘વિપક્ષના અભિપ્રાયને પણ ધ્યાનમાં લેવો જોઈએ.’ તે મોદીની આગેવાની હેઠળના શાસક વ્યવસ્થાનો સ્પષ્ટ આરોપ છે. તે અહેવાલોના પ્રકાશમાં જોવાનું છે કે આરએસએસએ ભાજપની ચૂંટણી યોજનાઓને સમર્થન આપવામાં રસનો અભાવ દર્શાવ્યો હતો અને તેના કાર્યકરો સામાન્ય રીતે પ્રદર્શન કરતા ન હતા. વાસ્તવમાં, મોદી અને તેમની ટીમ દ્વારા આરએસએસની સતત અવગણનાને ધ્યાનમાં રાખીને નડ્ડા દ્વારા “ભાજપની આત્મનિર્ભરતા અને આત્મનિર્ભરતા” ના પ્રહારો પહેલાં આ પ્રકારનું દૃશ્ય અનિવાર્ય બની ગયું હતું. તે માત્ર મુદ્દાને વધુ જટિલ બનાવે છે.
શારદાએ આ મુદ્દો ઉઠાવ્યો, જ્યાંથી આરએસએસના વડાએ ત્રાંસી રીતે ટિપ્પણી કરવાનું છોડી દીધું હતું. વાસ્તવમાં, તેણે આ વિવાદમાં ધૂમ મચાવી અને ચિત્ર સ્પષ્ટ કર્યું. “ચૂંટણીના કાર્યમાં સ્વયંસેવકોનો સહકાર મેળવવા માટે, ભાજપના કાર્યકરો અને સ્થાનિક નેતાઓએ તેમના વૈચારિક સાથીઓ સુધી પહોંચવાની જરૂર છે. તેઓએ કર્યું? મારો અનુભવ અને ક્રિયાપ્રતિક્રિયા મને કહે છે, તેઓએ એવું કર્યું નથી. તેમણે સ્પષ્ટપણે બિલાડીને કોથળામાંથી બહાર કાઢી હતી, જેમાં કોઈને શંકા ન હતી કે આરએસએસ પોતે સક્રિય નથી થયું અને તેના માટે સ્પષ્ટપણે ભાજપને જવાબદાર ઠેરવ્યું અને તેને ત્યાં ન છોડતાં, તેમણે ચૂંટણી પરિણામોને આરએસએસના દૃષ્ટિકોણથી પરિપ્રેક્ષ્યમાં મૂકવા આગળ વધ્યા.
“લોકસભાની ચૂંટણીનાં પરિણામો અતિવિશ્વાસ ધરાવતા ભાજપના નેતાઓ અને કાર્યકરો માટે વાસ્તવિકતાની તપાસ છે. તેઓને ખ્યાલ ન હતો કે વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી દ્વારા 400+ બેઠકોની હાકલ તેમના માટે લક્ષ્ય અને વિરોધની હિંમત હતી. સોશ્યલ મિડિયા પર પોસ્ટર અને સેલ્ફી શેર કરીને નહીં, મેદાન પર સખત મહેનત કરીને લક્ષ્યો પ્રાપ્ત થાય છે. તેઓ તેમના પરપોટામાં ખુશ હોવાથી, મોદીજીની આભાથી પ્રતિબિંબિત ચમકનો આનંદ માણતા હતા. તેઓ શેરીઓમાં અવાજો સાંભળતા ન હતા’, એમ તેમણે દિલ્હીમાં રહેલી શક્તિઓને નિશાન બનાવતાં કહ્યું.
તે સ્પષ્ટ છે કે આરએસએસ-ભાજપ સંબંધોને નવું પરિમાણ આપતી નડ્ડાની ટિપ્પણી પર પ્રતિક્રિયા આપે તે પહેલાં આરએસએસ ચૂંટણીનાં પરિણામોની રાહ જોઈ રહ્યું હતું. અટલ બિહારી વાજપેયીના યુગમાં આરએસએસ અને તેના રાજકીય હાથ ભાજપ વચ્ચે કડવાશના પ્રસંગો હોવા છતાં, પરંતુ બાદમાં આ સંબંધોમાં સંઘની સર્વોપરિતાને ક્યારેય નકારી ન હતી. નડ્ડાએ જે કર્યું, તે તેના પ્રકારનું પ્રથમ હતું અને આરએસએસનો બેવડો હુમલો તેનું સીધું પરિણામ છે.
અગાઉ આ કોલમમાં જણાવ્યું હતું કે આરએસએસ-ભાજપના સંબંધો મતદાનનાં પરિણામો દ્વારા નક્કી કરવામાં આવશે. આરએસએસના કાર્યકર્તાઓનાં અવલોકનોને આ પ્રકાશમાં જોવાનું રહેશે. ચૂંટણીમાં નબળો પડેલો ભાજપ આરએસએસની અવગણના કરી શકે તેમ નથી અને સંઘ માટે હવે પોતાની જાતને ફરીથી સ્થાપિત કરવાનો સમય છે, એક પ્રક્રિયા જે પહેલાથી જ શરૂ થઈ ગઈ છે. એવું નથી કે ભાજપ (મોદી વાંચો) હળવા થવાનું શરૂ કર્યું છે પરંતુ સંકેતો એ છે કે તેને ચોક્કસપણે ચપટીનો અનુભવ થયો છે.
એવા કોઈ સંકેતો નથી કે કેબિનેટની રચના આરએસએસના ટોચના નેતાઓ સાથે પરામર્શ દ્વારા કરવામાં આવી હતી. કમ સે કમ સાર્વજનિક ક્ષેત્રમાં એવું કંઈ નહોતું, જેવું વાજપેયી યુગમાં થતું હતું. સંઘ પરિવાર માટે પોતાનું સ્થાન પુનઃસ્થાપિત કરવાની સૌથી મોટી તક ભાજપના આગામી અધ્યક્ષ બનવા માટે ઉમેદવારની પસંદગીની બાબતમાં હશે. આ મામલે મોદી-અમિત શાહની ટીમ કઈ પ્રક્રિયાને અનુસરે છે તે જોવું રસપ્રદ રહેશે. શું તે તેમની પસંદગીની વ્યક્તિ હશે, જેમ કે નડ્ડા સાથે થયું હતું અથવા આરએસએસના પરિબળને ધ્યાનમાં લેવામાં આવશે?.
– આ લેખમાં પ્રગટ થયેલાં વિચારો લેખકનાં પોતાના છે.
લોકસભા ચૂંટણીની મધ્યમાં ભાજપના અધ્યક્ષ જે. પી. નડ્ડાનું નિવેદન ‘ભાજપ હવે આત્મનિર્ભર છે અને તેને આરએસએસ દ્વારા હાથ પકડવાની જરૂર નથી’ અને ચૂંટણી પછીના પરિદૃશ્યમાં આરએસએસના વલણ સાથે ભાજપ-આરએસએસના તીખા સંબંધોનું મૂલ્યાંકન. તે અભૂતપૂર્વ હતું. તે દેશને આશ્ચર્યચકિત કરે છે કે તેનો કોઈ અંત નથી. પછી પ્રશ્ન પૂછવામાં આવ્યો હતો કે શું આરએસએસ વળતો જવાબ આપવાનું પસંદ કરશે અથવા તેને સંઘની સાચી શૈલીમાં ચૂપચાપ પસાર થવા દેશે અને તેની પસંદગીના સમયે, સ્થાન અને રીતે પ્રહાર કરશે.
નડ્ડા પાસેથી આરએસએસના પૂજનીય વડા ડૉ મોહન ભાગવત તરફ જઈએ. સંઘ સરસંઘચાલકે સામાન્ય શબ્દોમાં ખંડન આપવા માટે મતદાન પછીનો સમયગાળો પસંદ કર્યો, પરંતુ ચોક્કસપણે એક ધ્યેય અને સ્પષ્ટ લક્ષ્ય સાથે. સ્થળ- નાગપુર RSSનું મુખ્ય મથક અને તે સમય જ્યારે ભાજપ લોકસભામાં ક્ષીણ તાકાત સાથે તેલુગુ દેશમ પાર્ટી અને જનતા દળ (યુ) જેવા નબળા સહયોગીઓ પર ભારે નિર્ભર છે. વધુ મહત્ત્વની વાત એ છે કે, પાર્ટી નડ્ડાના સ્થાને નવા અધ્યક્ષને ચૂંટવા અથવા નિયુક્ત કરવાની તૈયારી કરી રહી છે, જેમને કેબિનેટમાં સ્થાન આપવામાં આવ્યું છે. કોઈ પણ સંજોગોમાં તેમણે તેમનો કાર્યકાળ પૂર્ણ કર્યો છે અને આવા સંજોગોમાં તેઓ પક્ષમાં ટોચનું સ્થાન જાળવી રાખે તેની શક્યતાઓ વિશે વધુ ખાતરી ન હતી. નિશ્ચિતપણે પાર્ટીમાં તેમના માસ્ટર્સ દ્વારા તેમને આપવામાં આવેલી સન્માનજનક એક્ઝિટ.
પરંતુ ચોક્કસપણે તેમના ટોચના બોસ વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીના કહેવા પર આરએસએસને ટીકા અને વિરોધ કરતાં પહેલાં આ પગલું લેવાયું નહીં. પ્રશ્ન એ ઊભો થાય છે કે શું આરએસએસ અને ભાજપ એક નાળથી જોડાયેલા છે, શું તેઓ વિસંવાદિતા તરફ આગળ વધી રહ્યા છે? શું ભાજપ મોદીના ત્રીજા ઐતિહાસિક કાર્યકાળ વિશે ઉચ્ચ-ડેસિબલ મનોવૈજ્ઞાનિક ઘોંઘાટ સાથેની સાદી બહુમતી પણ દૂર કરી શકે છે, આરએસએસનો વિરોધ કરવાનું પરવડે છે? ઉલ્લેખનીય છે કે મોદીએ પ્રથમ વડા પ્રધાન પંડિત જવાહરલાલ નેહરુના રેકોર્ડની બરાબરી કરી છે.
સ્પષ્ટ છે કે ભાજપ (મોદી વાંચો) આરએસએસના ગુસ્સાની આગની હેઠળ છે. ભલે ડો. ભાગવતે કોઈનું નામ ન લીધું હોય, તેમ છતાં, લક્ષ્ય અને સંદેશ બંને મોટેથી અને સ્પષ્ટ છે. ભાજપ, સંઘ પરિવારના નિરીક્ષકોને આશ્ચર્યજનક રીતે, આરએસએસના ડબલ આક્રમણ હેઠળ આવી ગયું છે. સંઘના વડાની લક્ષિત સલાહની સાથે કટાર લેખક અને સંઘના વિચારધારા રતન શારદા દ્વારા આરએસએસના મુખપત્ર ‘ધ ઓર્ગેનાઈઝર’માં તે જ સમયે પ્રગટ થયેલી કોલમ દ્વારા ટીકાત્મક ટિપ્પણી કરવામાં આવી હતી. તે એક આયોજિત વ્યૂહાત્મક પ્રહાર હતો જેનો હેતુ લક્ષ્ય પર નિશાન સાધવાનો હતો.
આરએસએસની સ્પષ્ટતા હોવા છતાં કે તેના વડાનો સંદેશ કોઈને પણ લક્ષ્યાંકિત કરવામાં આવ્યો ન હતો અને તે રાજકીય વિભાજનની બંને બાજુથી, ક્ષતિગ્રસ્ત ચૂંટણી પ્રચાર પરની સામાન્ય ટિપ્પણી હતી, તેમના સંદેશ અને શારદાનાં અવલોકનો બંનેમાં સ્પષ્ટ નિર્દેશક છે. ટિપ્પણીઓ કોના પર લક્ષ્યાંકિત છે તે સમજવા માટે કોઈ રોકેટ સાયન્સની જરૂર નથી. ભાગવતની આ ટિપ્પણી મોદીના ‘પ્રધાન સેવક અને પ્રધાન મંત્રી’ તરીકેના સ્વ-વર્ણનના પ્રકાશ હેઠળ વાંચો.
‘સાચો સેવક ગૌરવ જાળવી રાખે છે. કામ કરતી વખતે તે સજાવટનું પાલન કરે છે. ‘મેં આ કામ કર્યું’ એવું કહેવાનો તેને ઘમંડ નથી. તે વ્યક્તિ જ સાચો સેવક કહી શકાય.” “મણિપુર શાંતિની રાહ જોઈ રહ્યું છે તેને એક વર્ષ થઈ ગયું છે. છેલ્લાં 10 વર્ષથી રાજ્યમાં શાંતિ હતી, પરંતુ અચાનક ફરી ગન કલ્ચર વધી ગયું છે. અગ્રતા તરીકે સંઘર્ષનો ઉકેલ લાવવો મહત્ત્વપૂર્ણ છે. અને આ લો: “તમારો વિરોધી કોઈ અવરોધ નથી. તે માત્ર વિરોધી દૃષ્ટિકોણનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે. વિરોધી કી જગહ પ્રતિપક્ષ કહના ચાહિએ” એમ તેમણે અવલોકન કર્યું.
સંદેશ એ હતો કે ‘વિપક્ષના અભિપ્રાયને પણ ધ્યાનમાં લેવો જોઈએ.’ તે મોદીની આગેવાની હેઠળના શાસક વ્યવસ્થાનો સ્પષ્ટ આરોપ છે. તે અહેવાલોના પ્રકાશમાં જોવાનું છે કે આરએસએસએ ભાજપની ચૂંટણી યોજનાઓને સમર્થન આપવામાં રસનો અભાવ દર્શાવ્યો હતો અને તેના કાર્યકરો સામાન્ય રીતે પ્રદર્શન કરતા ન હતા. વાસ્તવમાં, મોદી અને તેમની ટીમ દ્વારા આરએસએસની સતત અવગણનાને ધ્યાનમાં રાખીને નડ્ડા દ્વારા “ભાજપની આત્મનિર્ભરતા અને આત્મનિર્ભરતા” ના પ્રહારો પહેલાં આ પ્રકારનું દૃશ્ય અનિવાર્ય બની ગયું હતું. તે માત્ર મુદ્દાને વધુ જટિલ બનાવે છે.
શારદાએ આ મુદ્દો ઉઠાવ્યો, જ્યાંથી આરએસએસના વડાએ ત્રાંસી રીતે ટિપ્પણી કરવાનું છોડી દીધું હતું. વાસ્તવમાં, તેણે આ વિવાદમાં ધૂમ મચાવી અને ચિત્ર સ્પષ્ટ કર્યું. “ચૂંટણીના કાર્યમાં સ્વયંસેવકોનો સહકાર મેળવવા માટે, ભાજપના કાર્યકરો અને સ્થાનિક નેતાઓએ તેમના વૈચારિક સાથીઓ સુધી પહોંચવાની જરૂર છે. તેઓએ કર્યું? મારો અનુભવ અને ક્રિયાપ્રતિક્રિયા મને કહે છે, તેઓએ એવું કર્યું નથી. તેમણે સ્પષ્ટપણે બિલાડીને કોથળામાંથી બહાર કાઢી હતી, જેમાં કોઈને શંકા ન હતી કે આરએસએસ પોતે સક્રિય નથી થયું અને તેના માટે સ્પષ્ટપણે ભાજપને જવાબદાર ઠેરવ્યું અને તેને ત્યાં ન છોડતાં, તેમણે ચૂંટણી પરિણામોને આરએસએસના દૃષ્ટિકોણથી પરિપ્રેક્ષ્યમાં મૂકવા આગળ વધ્યા.
“લોકસભાની ચૂંટણીનાં પરિણામો અતિવિશ્વાસ ધરાવતા ભાજપના નેતાઓ અને કાર્યકરો માટે વાસ્તવિકતાની તપાસ છે. તેઓને ખ્યાલ ન હતો કે વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી દ્વારા 400+ બેઠકોની હાકલ તેમના માટે લક્ષ્ય અને વિરોધની હિંમત હતી. સોશ્યલ મિડિયા પર પોસ્ટર અને સેલ્ફી શેર કરીને નહીં, મેદાન પર સખત મહેનત કરીને લક્ષ્યો પ્રાપ્ત થાય છે. તેઓ તેમના પરપોટામાં ખુશ હોવાથી, મોદીજીની આભાથી પ્રતિબિંબિત ચમકનો આનંદ માણતા હતા. તેઓ શેરીઓમાં અવાજો સાંભળતા ન હતા’, એમ તેમણે દિલ્હીમાં રહેલી શક્તિઓને નિશાન બનાવતાં કહ્યું.
તે સ્પષ્ટ છે કે આરએસએસ-ભાજપ સંબંધોને નવું પરિમાણ આપતી નડ્ડાની ટિપ્પણી પર પ્રતિક્રિયા આપે તે પહેલાં આરએસએસ ચૂંટણીનાં પરિણામોની રાહ જોઈ રહ્યું હતું. અટલ બિહારી વાજપેયીના યુગમાં આરએસએસ અને તેના રાજકીય હાથ ભાજપ વચ્ચે કડવાશના પ્રસંગો હોવા છતાં, પરંતુ બાદમાં આ સંબંધોમાં સંઘની સર્વોપરિતાને ક્યારેય નકારી ન હતી. નડ્ડાએ જે કર્યું, તે તેના પ્રકારનું પ્રથમ હતું અને આરએસએસનો બેવડો હુમલો તેનું સીધું પરિણામ છે.
અગાઉ આ કોલમમાં જણાવ્યું હતું કે આરએસએસ-ભાજપના સંબંધો મતદાનનાં પરિણામો દ્વારા નક્કી કરવામાં આવશે. આરએસએસના કાર્યકર્તાઓનાં અવલોકનોને આ પ્રકાશમાં જોવાનું રહેશે. ચૂંટણીમાં નબળો પડેલો ભાજપ આરએસએસની અવગણના કરી શકે તેમ નથી અને સંઘ માટે હવે પોતાની જાતને ફરીથી સ્થાપિત કરવાનો સમય છે, એક પ્રક્રિયા જે પહેલાથી જ શરૂ થઈ ગઈ છે. એવું નથી કે ભાજપ (મોદી વાંચો) હળવા થવાનું શરૂ કર્યું છે પરંતુ સંકેતો એ છે કે તેને ચોક્કસપણે ચપટીનો અનુભવ થયો છે.
એવા કોઈ સંકેતો નથી કે કેબિનેટની રચના આરએસએસના ટોચના નેતાઓ સાથે પરામર્શ દ્વારા કરવામાં આવી હતી. કમ સે કમ સાર્વજનિક ક્ષેત્રમાં એવું કંઈ નહોતું, જેવું વાજપેયી યુગમાં થતું હતું. સંઘ પરિવાર માટે પોતાનું સ્થાન પુનઃસ્થાપિત કરવાની સૌથી મોટી તક ભાજપના આગામી અધ્યક્ષ બનવા માટે ઉમેદવારની પસંદગીની બાબતમાં હશે. આ મામલે મોદી-અમિત શાહની ટીમ કઈ પ્રક્રિયાને અનુસરે છે તે જોવું રસપ્રદ રહેશે. શું તે તેમની પસંદગીની વ્યક્તિ હશે, જેમ કે નડ્ડા સાથે થયું હતું અથવા આરએસએસના પરિબળને ધ્યાનમાં લેવામાં આવશે?.
– આ લેખમાં પ્રગટ થયેલાં વિચારો લેખકનાં પોતાના છે.