સીરિયાની રાજધાની દમાસ્કસમાં તેના વાણિજ્ય દૂતાવાસ પર થયેલા ઘાતક હુમલા બાદ ઈરાને ઈઝરાયેલ પર મિસાઈલ અને ડ્રોન હુમલા કર્યા છે. ઈઝરાયેલે હજુ સુધી એવું કહ્યું નથી કે દમાસ્કસમાં ઈરાની વાણિજ્ય દૂતાવાસ પર હુમલો તેણે જ કર્યો હતો, પરંતુ એવું માનવામાં આવે છે કે તેણે આ હુમલો કર્યો છે. આ પહેલી વાર છે જ્યારે ઈરાને ઈઝરાયેલ પર સીધો હુમલો કર્યો છે. ઈરાન અને ઈઝરાયેલ ભૂતકાળમાં એકબીજા પર પરોક્ષ હુમલાઓ કરી ચૂક્યા છે. આ હુમલાઓમાં એકબીજાનાં સ્થાનોને નિશાન બનાવવાનો સમાવેશ થાય છે. બંનેએ ક્યારેય આવા હુમલાની જવાબદારી સ્વીકારી નથી. ગાઝા પટ્ટીના યુદ્ધ પછી બંને દેશો વચ્ચેની આ પ્રોક્સી વોર ઘણી વ્યાપક બની ગઈ છે. ઈરાનના ઈસ્લામિક રિવોલ્યુશનરી ગાર્ડ કોર્પ્સએ કહ્યું છે કે આ હુમલો ચોક્કસ લક્ષ્યોને નિશાન બનાવવાનો હતો. તેને ઓપરેશન ટુ પ્રોમિસ નામ આપવામાં આવ્યું છે.
ઈરાનના ભૂતપૂર્વ સર્વોચ્ચ નેતા આયાતુલ્લા અલી ખામેનેઈ કહેતા રહ્યા છે કે ઈઝરાયેલ એક કેન્સર ગાંઠની છે અને તે નિઃશંકપણે જડમૂળથી નાશ પામશે. ઈઝરાયેલનું એમ પણ કહેવું છે કે ઈરાન તેના અસ્તિત્વ માટે ખતરો છે. ઈઝરાયેલ કહે છે કે ઈરાન પેલેસ્ટિનિયન સશસ્ત્ર જૂથો અને લેબનોનમાં શિયા જૂથ હિઝબુલ્લાહને ભંડોળ પૂરું પાડે છે. ઈઝરાયેલનો આરોપ છે કે ઈરાન ગુપ્ત રીતે પરમાણુ હથિયાર બનાવી રહ્યું છે.
જો કે ઈરાન પરમાણુ બોમ્બ બનાવવાની વાતને સંપૂર્ણપણે નકારે છે. ઈરાને સ્પષ્ટપણે કહ્યું છે કે ઈઝરાયેલ પરનો તેનો હુમલો ૧ એપ્રિલે દમાસ્કસમાં તેના કોન્સ્યુલેટ પર થયેલા હવાઈ હુમલાનો જવાબ છે. આ હુમલામાં ઈરાનના ઘણા વરિષ્ઠ કમાન્ડરો માર્યા ગયા હતા. ઈરાન આ હુમલાઓ માટે ઈઝરાયેલને જવાબદાર માને છે અને કોન્સ્યુલેટ પરના હુમલાને તેના સાર્વભૌમત્વનું ઉલ્લંઘન ગણાવે છે. ઈઝરાયેલે જાહેરમાં કહ્યું નથી કે તેણે આ હુમલા કર્યા છે, પરંતુ એવું માનવામાં આવે છે કે દમાસ્કસ હુમલા પાછળ ઈઝરાયેલનો હાથ હતો. હવાઈ હુમલામાં બ્રિગેડિયર જનરલ મોહમ્મદ રેઝા ઝાહેદી સહિત ૧૩ લોકો માર્યા ગયા હતા.
તાજેતરના મહિનાઓમાં સીરિયામાં ઈરાનના રિપબ્લિકન ગાર્ડ્સના ઘણા વરિષ્ઠ કમાન્ડર માર્યા ગયા છે. રિપબ્લિકન ગાર્ડ્સ સીરિયા દ્વારા હિઝબોલ્લાહને શસ્ત્રો અને લશ્કરી સાધનો મોકલે છે. તેમાં મિસાઇલો અને રોકેટનો પણ સમાવેશ થાય છે. ઈઝરાયેલ આ હથિયારોનો સપ્લાય રોકવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યું છે. દમાસ્કસમાં ઈરાની બેઝ પર થયેલો હુમલો એ પેટર્નનો એક ભાગ હોય તેવું લાગે છે, જેમાં ઈરાનના કેટલાય ટાર્ગેટને નિશાન બનાવવામાં આવ્યાં છે. એવું માનવામાં આવે છે કે આ બધા પાછળ ઈઝરાયેલનો હાથ હતો.
ઈરાને મિડલ ઈસ્ટમાં અમેરિકા અને ઈઝરાયલનાં હિતોને પડકારવા માટે સહયોગીઓનું નેટવર્ક બનાવ્યું છે. ઈરાન આ સાથીઓને કોઈ ને કોઈ સ્તરે મદદ કરતું રહે છે. સીરિયા ઈરાનનો સૌથી મોટો સાથી છે. રશિયાની મદદથી ઈરાને સીરિયામાં બશર અલ-અસદની સરકારને મદદ કરી છે. બશર અલ-અસદ એક દાયકા લાંબા ગૃહ યુદ્ધ છતાં સીરિયાના પ્રમુખ તરીકે ચાલુ રહ્યા છે. લેબનોનના સૌથી શક્તિશાળી સશસ્ત્ર જૂથ હિઝબુલ્લા પર ઈરાનનું નિયંત્રણ છે. ગાઝા અને ઈઝરાયેલ વચ્ચેના સંઘર્ષ બાદ હિઝબુલ્લાહ દરરોજ ઈઝરાયેલ વિરુદ્ધ ગોળાઓ અને બોમ્બ ફેંકી રહ્યો છે. તેને કારણે લેબનોન અને ઇઝરાયેલના સરહદી વિસ્તારોમાં હજારો લોકોને ઘર છોડીને સુરક્ષિત સ્થળોએ જવું પડ્યું છે.
ઈરાન તેના પાડોશી દેશ ઈરાકમાં ઘણાં શિયા તોફાની જૂથોને સમર્થન આપે છે જે અમેરિકાને નિશાન બનાવે છે. આ જૂથો ઇરાક, સીરિયા અને જોર્ડનમાં અમેરિકન લક્ષ્યો પર રોકેટ ફાયરિંગ કરે છે. જોર્ડનમાં એક સૈન્ય મથક પર આવા જ હુમલામાં ત્રણ અમેરિકન સૈનિકો માર્યા ગયા હતા. આ પછી અમેરિકાએ જવાબી કાર્યવાહી કરી હતી. ઈરાન યમનમાં હુથી આંદોલનને સમર્થન આપે છે. ગૃહયુદ્ધનો સામનો કરી રહેલા યમનમાં દેશનો મોટા ભાગનો હિસ્સો હુથીઓના નિયંત્રણમાં છે. ગાઝામાં હમાસને સમર્થન દર્શાવવા માટે હુથીઓ પણ ઇઝરાયેલ તરફ મિસાઇલો છોડતા રહે છે.
હુથી બળવાખોરોએ કમર્શિયલ શિપિંગ પર પણ હુમલો કર્યો છે. તે હુમલામાં ઓછામાં ઓછું એક જહાજ ડૂબી ગયું છે. હુથી હુમલાના જવાબમાં અમેરિકા અને બ્રિટને તેમનાં સ્થાનો પર ઘણા હવાઈ હુમલાઓ કર્યા છે. ઈરાન હમાસ સહિત ઘણાં પેલેસ્ટિનિયન જૂથોને શસ્ત્રો અને તાલીમ પણ આપે છે, જે ઑક્ટોબર ૭ના ઈઝરાયેલ પરના હુમલામાં સામેલ હતા. તે ઘટના બાદ ગાઝામાં ઈઝરાયેલની કાર્યવાહી શરૂ થઈ હતી. કુડ્સ ફોર્સ એ ઈરાનનું ચુનંદા લશ્કરી દળ છે, જ્યારે રિપબ્લિકન ગાર્ડ્સ ઈરાનની બહાર કાર્યરત છે. દમાસ્કસમાં હવાઈ હુમલામાં માર્યો ગયેલો કુડ્સ ફોર્સનો કમાન્ડર ઝાહેદી લેબનોનના શિયા જૂથ હિઝબુલ્લાહને માર્ગદર્શન આપતો હતો.
ભૌગોલિક રીતે ઈરાન ઈઝરાયેલ કરતાં ઘણું મોટું છે અને તેની વસ્તી ૯ કરોડ છે. વસ્તીની દૃષ્ટિએ ઈરાન ઇઝરાયેલ કરતાં દસ ગણું વધારે છે, પરંતુ તેનો અર્થ એવો નથી કે તેની સેના પણ મોટી છે. ઈરાને મિસાઈલ અને ડ્રોનમાં જંગી રોકાણ કર્યું છે. ઈરાન પાસે હથિયારોનો મોટો ભંડાર છે. તેમાંથી ઈરાન યમનમાં હુથીઓને અને લેબનોનમાં હિઝબુલ્લાહને શસ્ત્રો મોકલે છે, પરંતુ ઈરાન પાસે આધુનિક એર ડિફેન્સ સિસ્ટમ અને ફાઈટર જેટ નથી. માનવામાં આવે છે કે રશિયા આ મામલે ઈરાનને મદદ કરી રહ્યું છે. તેના બદલામાં ઈરાન યુક્રેનમાં યુદ્ધમાં રશિયાને સમર્થન આપે છે અને તેને શાહિદ ડ્રોન સપ્લાય કરે છે. હવે એવા અહેવાલો છે કે રશિયા પોતે આ ડ્રોન બનાવી રહ્યું છે. તેનાથી વિપરીત ઇઝરાયેલ પાસે વિશ્વનો સૌથી આધુનિક એરફોર્સ છે. આઈઆઈએસએસ મિલિટરી બેલેન્સ રિપોર્ટ અનુસાર ઈઝરાયેલી એરફોર્સ પાસે ફાઈટર જેટની ૧૪ સ્ક્વોડ્રન છે, જેમાં એફ-૧૫, એફ-૧૬ અને તાજેતરમાં લોન્ચ કરાયેલા એફ-૩૫ જેટનો સમાવેશ થાય છે.
એવું માનવામાં આવે છે કે ઇઝરાયેલ પાસે પરમાણુ હથિયારો છે પરંતુ ઇઝરાયેલ સત્તાવાર રીતે તેને સ્વીકારતું નથી. ઈરાન પાસે પરમાણુ શસ્ત્રો નથી અને તે નકારે છે કે તે તેનું નિર્માણ કરી રહ્યું છે. ગયા વર્ષે ગ્લોબલ ન્યુક્લિયર રેગ્યુલેટરી એજન્સીને ઈરાનમાં એક ભૂગર્ભ સ્થળે ૮૩.૭ ટકા શુદ્ધતા સાથે યુરેનિયમના કણો મળ્યા હતા. આવા કણોનો ઉપયોગ પરમાણુ હથિયાર બનાવવા માટે થાય છે. ઈરાને તે સમયે કહ્યું હતું કે યુરેનિયમની શુદ્ધતાનો આ મુદ્દો અનપેક્ષિત વધઘટના કારણે થયો હતો. ૨૦૧૫ના કરારનું ઉલ્લંઘન કરીને ઈરાન બે વર્ષથી ખુલ્લેઆમ ૬૦ ટકા શુદ્ધતામાં યુરેનિયમનું શુદ્ધિકરણ કરી રહ્યું છે. વર્ષ ૨૦૧૮ માં ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પની પીછેહઠ પછી આ કરાર રદ કરવામાં આવ્યો હતો. ઈઝરાયેલ ઈરાન સાથેના કરારનો વિરોધ કરતું આવ્યું છે.
ઈઝરાયલના વડા પ્રધાન નેતન્યાહુએ હુમલા બાદ કહ્યું કે અમે મિસાઈલોને અટકાવી હતી. ટોમ ફ્લેચર ઘણા બ્રિટિશ વડા પ્રધાનોના સલાહકાર અને લેબનોનમાં બ્રિટનના રાજદૂત પણ રહી ચૂક્યા છે. તેઓ કહે છે કે ઈરાની હુમલા તેની લાંબા અંતરની પ્રહાર ક્ષમતાનું ઉદાહરણ છે. ફ્લેચર કહે છે કે બંને દેશો સ્થાનિક મોરચે દબાણ હેઠળ છે. ઈરાનના હુમલાને ખૂબ માપવામાં આવે છે. ઈરાને ધમકીઓ પછી હુમલા કર્યા હતા, જેના કારણે તેમને રોકવામાં સરળતા રહી હતી. તેમણે કહ્યું કે હિઝબુલનો ઉપયોગ કર્યા વિના હુમલો કરવો એ પણ એક રીતે સકારાત્મક બાબત છે. કેટલાક ઇઝરાયેલીઓ હિઝબુલ્લાહ સામે કડક સૈન્ય કાર્યવાહીની માંગણી કરી રહ્યા છે. લંડનના ચથમ હાઉસ થિંક ટેંકના સનમ વકીલનું કહેવું છે કે ઈરાનના દૃષ્ટિકોણથી આ હુમલો સફળ ગણી શકાય. ઈરાને પહેલી વાર ઈઝરાયેલના સાર્વભૌમત્વનું સીધું ઉલ્લંઘન કર્યું છે.
– આ લેખમાં પ્રગટ થયેલાં વિચારો લેખકનાં પોતાના છે.
