ઉદ્યોગસાહસિકો આમ તો પોતાનું કામ શાંતિથી કોઈ અડચણ વિના થાય તે માટે સતત પ્રયાસ કરતા હોય છે. પોતાનું નામ વિવાદમાં ન આવે તે અંગે ઉદ્યોગસાહસિક સજાગ રહે છે અને ઘણા કિસ્સામાં તેઓ વિવાદમાં ન સપડાય તે માટે ઘણા બિઝનેસથી પણ વેગળા રહે છે પરંતુ અદાણીના કિસ્સામાં જાણે આ બિઝનેસ ફન્ડા લાગુ ન પડતો હોય તેમ છે. અદાણીના નામે અવારનવાર કોઈ ને કોઈ વિવાદ ઊભો થાય છે. અદાણી જ્યારથી જાયન્ટ બન્યા છે ત્યારથી તેમના નામે સમયાંતરે વિવાદ છેડાય અને પછી થોડા સમય સુધી અખબાર-ટીવી ચેનલોમાં તે અંગે ખૂબ સમાચારો પણ આવે. આ વખતે તેમના નામે જે વિવાદ છે તેની ચર્ચા ભારતમાં જ નહીં, અમેરિકામાં પણ થઈ રહી છે. અમેરિકાનું મીડિયા અત્યારે અદાણી…અદાણી….કરી રહ્યું છે. મૂળ વાત ત્યારથી શરૂ થાય છે જ્યારથી અદાણી કંપનીએ સોલર પાવર એનર્જીમાં મસમોટું રોકાણ કર્યું. સોલર પાવર એનર્જીથી વીજળી જનરેટ થવાની હતી અને આ વીજળી અદાણીની કંપની ભારત સરકારની જાહેર સાહસ કંપની ‘સોલર એનર્જી કોર્પોરેશન ઑફ ઇન્ડિયા’[SECI]ને વેચવાની હતી. અદાણી સાથે ‘SECI’ને વીજળી વેચનારી કંપનીઓમાં એક અન્ય કંપની એજ્યોર પાવર છે. આ એજ્યોર પાવરનો બિઝનેસ પણ સોલર એનર્જી આધારિત છે. એજ્યોર કંપનીનાં મૂળિયાં ભારતમાં છે પણ આ કંપનીમાં કેનેડાની અન્ય એક કંપની જેનું નામ -સીડીપીક્યૂ- છે તેણે પોતાનો હિસ્સો રાખ્યો છે. એજ્યોરમાં આ હિસ્સો હાલમાં 50% ઉપર પહોંચ્યો છે. ટૂંકમાં અદાણી અને એજ્યોરની પાવર કંપનીઓએ ‘SECI’ને વીજળી વેચવાની હતી અને ‘SECI’તે વીજળી દેશના જુદા જુદા રાજ્યના વીજળી વિભાગોને વેચાણમાં આપત. આ રીતે અદાણી-એજ્યોરનો ધંધો ચાલવાનો હતો. પણ પાંચેક વર્ષ પાછળ જઈએ તો ‘SECI’ પાસેથી અન્ય રાજ્યો કે રાજ્યોના વીજળી વિભાગો વીજળી ખરીદવા તૈયાર નહોતા. ‘SECI’નો ચાર્જ યુનિટ દીઠ વધુ હતો, તેથી રાજ્યોએ અન્ય વિકલ્પ પસંદ કર્યા હતા. આટલે સુધી જે થયું તેનાથી સ્વાભાવિક છે કે અદાણી-એજ્યોરને નુકસાન જવાનું હતું કારણ કે જો અદાણી પાસે ‘SECI’વીજળી ન ખરીદે તો જનરેટ થતી વીજળીમાં ખોટ જાય એમ હતી.
અદાણી-એજ્યોરને આ ખોટ ન જાય તે માટે આ બંને કંપનીએ સરકારી અધિકારીઓને લાંચ આપવા માટે મીટિંગો કરી. આ મીટિંગ કરવામાં ખુદ ગૌતમ અદાણી સુધ્ધાં સામેલ હતા. એવું કહેવાય છે કે આ લાંચની રકમ 2236 કરોડ સુધી આપવાના વાયદા થયા હતા. આ બધું જ આયોજનબદ્ધ રીતે થયું અને 2020થી 2024 સુધી આ રીતે લાંચ આપવાના વાયદાના પરિણામે આંધ્ર પ્રદેશ, ઓડિશા, છત્તીસગઢ, તમિલનાડુ સરકાર દ્વારા ‘SECI’ની સાથે વીજળી લેવાના કરાર પણ થયા. આ ગોઠવણ થયા બાદ અદાણી-એજ્યોર કંપનીએ ‘SECI’ને વીજળી વેચવાનો કરાર પણ કર્યો હતો. હવે આ પૂરા કિસ્સામાં માત્ર અદાણી સાથે આઠેક અન્ય પણ આરોપી છે; તેમાંના એક ગૌતમ અદાણીના ભત્રીજા સાગર અદાણી પણ છે. સાગર અદાણીના ફોનમાં ‘બ્રાઇબ નોટ્સ’ લખાઈ હતી અને તેમાં કયા અધિકારીને કેટલાં નાણાં ચૂકવવાનાં છે અને તેની જવાબદારી શું રહેશે તે પણ નોંધવામાં આવ્યું હતું. અદાણી-એજ્યોરના પ્લાનિંગ મુજબ બધું થયું એટલે સરકારી અધિકારીઓને લાંચની રકમ આપવાની વાત આવી. આમાં કેટલોક હિસ્સો એજ્યોરને પણ આપવાનો હતો. એજ્યોરમાં 50%થી વધુ રોકાણ કેનેડાની -CDPQનું છે એટલે તે કંપનીના અધિકારીઓને પણ તેની જાણ કરવામાં આવી. હવે અહીંથી આખો મુદ્દો અમેરિકા સાથે જોડાયો. CDPQ કંપની અમેરિકાના શેરબજારમાં લિસ્ટિંગ થયેલી કંપની છે અને જેમ આપણે ત્યાં ‘સેબી’ શેરબજાર પર નજર રાખે છે તેમ અમેરિકાના શેરબજાર પર ‘સિક્યોરિટી એક્સચેંજ કમિશન’ નજર રાખે છે. હવે અહીંયા આમ તો અમેરિકાના ‘સિક્યોરિટી એક્સચેંજ કમિશન’ દ્વારા માત્ર કેનેડાની મૂળ કંપની -CDPQ પર નજર રાખવાની હતી, જેનું લિસ્ટિંગ અમેરિકાના શેરબજારમાં થયેલું છે. પરંતુ CDPQની તપાસનો રેલો છેક એજ્યોર કંપની સુધી પહોંચ્યો. એજ્યોરે અદાણી સાથે લાંચ આપવાની જે ડીલ કરી હતી તે વાત પણ આ સાથે પ્રકાશમાં આવી.
એજ્યોરના પદાધિકારીઓને આ પૂરી તપાસમાં એવું લાગવા માંડ્યું કે તેમના બિઝનેસ આમાં ડૂબી જશે એટલે એજ્યોરે કંપનીમાં ઇન્ટરનલ તપાસ આદરી અને લાંચની બાબતનો બધો દોષનો ટોપલો અદાણી ગ્રુપ પર નાંખી દીધો. આ ઇન્ટરનલ તપાસમાં એજ્યોરે પોતાના તરફથી લાંચ પ્રકરણમાં સામેલગીરી હોવાના બધા જ પુરાવા નષ્ટ કરી દીધા. જેમ કે, E-Mail અથવા ફોનની ડિટેઇલ્સ. આ રીતે એજ્યોર કંપની તો અમેરિકામાં ટારગેટ પર આવી, તે સાથે અદાણી કંપનીમાં પણ અમેરિકાના અનેક નાગરિકોનાં નાણાં લાગેલાં છે. એ રાહે અદાણી પર પણ અમેરિકામાં પોતાના રોકાણકારોને છેતરવાનો આરોપ લાગ્યો. અત્યારે આ મામલો આરોપ-પ્રત્યારોપ પર આવીને ઊભો છે. હવે તેમાં આગળ શું થાય છે તે જોવાનું રહ્યું પરંતુ હજુ અનેક કાયદા નિષ્ણાતોનું માનવું છે કે અમેરિકા આ રીતે અદાણીને નોટિસ આપી ન શકે. જો કે આ પૂરા કિસ્સામાં અદાણી કંપની પર રોકાણકારોનો અવિશ્વાસ વધ્યો છે અને કંપનીના શેર પણ તૂટ્યા હતા.
અદાણીના લાંચ પ્રકરણની આ વાત દુનિયાભરમાં પ્રસરી અને તે કારણે બાંગ્લાદેશ અને કેન્યાની સરકારે અદાણી સાથેના તમામ પ્રોજેક્ટને તત્પૂરતા અટકાવી દીધા છે. એ રીતે અદાણી કંપનીને પ્રતિષ્ઠાની રીતે મસમોટું નુકસાન ગયું છે. આ અગાઉ પણ ઑસ્ટ્રેલિયામાં કોલસાની ખાણ ખરીદવાને લઈને અદાણી જૂથ પર માછલાં ધોવાઈ ચૂક્યાં છે. 2014માં ઑસ્ટ્રેલિયન સરકારે અદાણી ગ્રુપને ક્વિન્સલેન્ડ નામની જગ્યા પર કોલસાનું ખનન કરવાની પરવાનગી આપી હતી. આ પરવાનગીને અમલમાં મૂકતાં મૂકતાં 2021નું વર્ષ આવી ગયું, તેનું કારણ એટલું જ કે આ પ્રોજેક્ટ માટે અદાણી ગ્રુપને કોઈ પણ બેન્ક લોન આપવા તૈયાર નહોતી. ક્વિન્સલેન્ડમાં કોલસા ખનન પ્રવૃત્તિથી પર્યાવરણને વ્યાપક નુકસાનની ભીતિ હતી અને તે કારણે ઑસ્ટ્રેલિયામાં અદાણી ગ્રુપનો જોરશોરથી વિરોધ થયો. આખરે ઑસ્ટ્રેલિયામાં અદાણી ગ્રુપની સબસિડરી કંપની બ્રેવસ માઇનિંગ એન્ડ રિસોર્સિસ નામે લોન્ચ થઈ અને તે નામ હેઠળ કામ શરૂ કર્યું. આજે આ કંપની હેઠળ મહદંશે ઑસ્ટ્રેલિયન નાગરિક અદાણી માટે કામ કરી રહ્યા છે. આ કંપનીની વેબસાઇટ પર જઈને જોઈએ તો એવું લાગે કે અદાણી ગ્રુપ ક્વિન્સલેન્ડમાંથી કોલસો કાઢીને ઑસ્ટ્રેલિયાના નાગરિકોની સુખાકારી વધારી રહી છે.
2007માં અદાણી કંપની જે રીતે શેરબજારમાં ખરીદ-વેચાણની પ્રવૃત્તિ કરતી હતી તેના પર ‘સેબી’દ્વારા બે વર્ષ રોક લગાવવામાં આવી હતી. આ કૌભાંડમાં કેતન પારેખ પણ સામેલ હતા. આખરે અદાણી ગ્રુપે દોઢ લાખ ડોલરનો દંડ ભર્યો તે પછી તેઓને ફરી પાછી શેરબજારમાં ખરીદ-વેચાણ અંગે મુક્તિ આપવામાં આવી. વિવાદનું આ ચક્ર 2010માં અદાણી એન્ટરપ્રાઇઝના મેનેજિંગ ડિરેક્ટર રાજેશ અદાણી પર વિંટળાયું હતું. રાજેશ અદાણી પર આરોપ હતો કે તેમણે કસ્ટમ ડ્યુટીના 80 લાખ ચૂકવ્યા નથી. આ અંગે રાજેશ અદાણી પર CBIની તપાસ પણ થઈ હતી. અદાણી ગ્રુપના નામે એ રીતે સ્વીસ બેન્કમાં અકાઉન્ટની વિગત આવી હતી. આ ખાતામાં રહેલાં કાળાં નાણાંની તપસા થયા પછી તે તમામ ખાતાને સીલ કરવામાં આવ્યાં હતાં.
મોટી મોટી કંપનીઓ નીચે આવાં તો અનેક રહસ્ય દબાયેલાં હોય છે; જે કારણે તેનો ગ્રોથ રોકેટગતિએ થયો હોય. અદાણી ગ્રુપને હજુ તો સાડા ત્રણ દાયકા થયા છે અને આજે આ કંપની દુનિયાભરમાં પોતાનો ડંકો વગાડી રહી છે પરંતુ તેની પૃષ્ઠભૂમિમાં વિવાદ જોઈએ તો ખ્યાલ આવે કે અદાણી ગ્રુપની સરકાર સાથેના સારાસારી સિવાય આ શક્ય નથી. 2018માં અદાણી ડિફેન્સ એન્ડ એરોસ્પેસને ઇઝરાયેલની મુખ્ય શસ્ત્ર નિર્માણ કંપની એબિટ સિસ્ટમ્સ તરફથી 900 મિલિટરી ડ્રોન સપ્લાય કરવાનો કોન્ટ્રાક્ટ મળ્યો હતો. એવું કહેવાય છે કે જ્યારે 2024માં સંયુક્ત રાષ્ટ્રમાં ઇઝરાયલના શસ્ત્ર પ્રતિબંધ પર મત આપવાનો થયો ત્યારે ભારત સરકારના પ્રતિનિધિ ગેરહાજર રહ્યા હતા.
મિલિટરી ડ્રોન સપ્લાય કરવાના કોન્ટ્રાક્ટ સંદર્ભે ભારત સરકારના પ્રતિનિધિ ઉપસ્થિત ન રહ્યા તેવી વાતો પછી મીડિયામાં પ્રસરી હતી. NDTV ખરીદવા અંગે પણ અદાણી ગ્રુપ વિવાદમાં સપડાયું હતું. વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી સાથેની ગૌતમ અદાણીની દોસ્તીનો પણ ઉલ્લેખ અવારનવાર મીડિયામાં થાય છે. આમ અદાણી ગ્રુપનો ગ્રાફ જેમ જેમ ઉપર જઈ રહ્યો છે આ કંપનીના વિવાદનું વર્તુળ પણ વધી રહ્યું છે. ગૌતમ અદાણી અને અદાણી ગ્રુપનો પ્રોફાઇલ જોઈએ તો ખ્યાલ આવે કે સરકાર અને કંપનીઓની મિલિભગતથી સામાન્ય લોકો કેટલા અજાણ હોય છે અને કંપનીના નફા માટે દેશની કુદરતી સંપત્તિની કેવી રીતે ઘોર ખોદાય છે.
