સુરત : લેબમાં તૈયાર થતાં કુત્રિમ હીરાનો વ્યાપ વધ્યા પછી હીરાની ખાણોમાંથી નીકળતા કુદરતી હીરાનો વેપાર ઠપ થઈ ગયો છે. હીરા ઉદ્યોગમાં મૂળ સ્થિતિ લાવવા ભારત સરકારનું સેન્ટ્રલ કન્ઝ્યુમર પ્રોટેક્શન ઓથોરિટી (CCPA) નેચરલ અને સિંથેટિક ડાયમંડની ઓળખની મૂંઝવણ દૂર કરવા ગ્રાહકોના હિતની સુરક્ષા માટે નિયમનકારી માળખું લાવશે.
- ભારત સરકારનું સેન્ટ્રલ કન્ઝ્યુમર પ્રોટેક્શન ઓથોરિટી હીરાના લેબલિંગ અને પ્રમાણપત્ર, માન્યતા પ્રણાલી વિકસાવવા માટેની માર્ગદર્શિકાનો મુસદ્દો તૈયાર કરશે
- રશિયા – યુક્રેન યુદ્ધ વચ્ચે G 7 અને યૂરોપિયન યુનિયનના દેશો ભારતથી તૈયાર હીરા અને જ્વેલરી ઇમ્પોર્ટ કરવા રફ ડાયમંડનું ઓરીજીન સર્ટિફિકેટ માંગે છે
નેચરલ અને સિંથેટિક ડાયમંડની ઓળખની મૂંઝવણ દૂર કરવા ગ્રાહકોના હિતની સુરક્ષા માટે નિયમનકારી માળખું લાવશે
સરકાર હીરાના લેબલિંગ અને પ્રમાણપત્ર, માન્યતા પ્રણાલી વિકસાવવા માટેની માર્ગદર્શિકાનો મુસદ્દો તૈયાર કરશે. રશિયા – યુક્રેન યુદ્ધ વચ્ચે G 7 અને યૂરોપિયન યુનિયનના દેશો ભારતથી તૈયાર હીરા અને જ્વેલરી ઇમ્પોર્ટ કરવા રફ ડાયમંડનું ઓરીજીન સર્ટિફિકેટ માંગે છે. ખાસ કરીને અમેરિકા અને બ્રિટન ડાયમંડનું મૂળ જાણ્યા વિના હીરાની ખરીદી કરી રહ્યાં નથી.
હાલમાં, લિગલ મેટ્રોલોજી એક્ટ, 2009ની કલમ 12, હેઠળ કેરેટ તરીકે હીરા, મોતી અને કિંમતી પત્થરો માટે માન્યતા સ્થાપિત કરે છે. સરકાર હીરા માટે કુદરતી અને પ્રયોગશાળામાં ઉગાડવામાં આવતા પત્થરોની વ્યાખ્યા દર્શાવતી માર્ગદર્શિકા તૈયાર કરવા માટે વિચારી રહી છે, ગ્રાહક બાબતોના મંત્રાલયે મંગળવારે એક નિવેદનમાં જણાવ્યું હતું.
સૂચિત માર્ગદર્શિકામાં તમામ હીરાનું સ્પષ્ટ લેબલિંગ અને પ્રમાણપત્ર હશે, જેમાં તેમની ઉત્પત્તિ અને ઉત્પાદન પદ્ધતિનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવશે અને પ્રયોગશાળામાં ઉગાડવામાં આવતા ઉત્પાદનો માટે ‘કુદરતી’ અથવા ‘અસલી’ જેવા ભ્રામક શબ્દોને પ્રતિબંધિત કરવા માટેની કલમો હશે. સૂચિત માર્ગદર્શિકા અનિયંત્રિત એન્ટિટીના ઉદયને રોકવા માટે, હીરા પરીક્ષણ પ્રયોગશાળાઓને નિયમન અને પ્રમાણિત કરવા માટે એક માન્યતા પ્રણાલી પણ વિકસાવશે.
સેન્ટ્રલ કન્ઝ્યુમર પ્રોટેક્શન ઓથોરિટી (CCPA), જે ઉપભોક્તા બાબતોના મંત્રાલય હેઠળ કાર્યરત છે, તેણે હીરા ઉદ્યોગના પ્રતિનિધિઓ સાથે હિતધારક પરામર્શનું આયોજન કર્યું હતું, જેમાં CCPA ના ચીફ કમિશનર નિધિ ખરેની અધ્યક્ષતામાં હીરા માટે યોગ્ય પરિભાષાનો ઉપયોગ કરવા અંગે ચર્ચા કરવામાં આવી હતી. CCPA ગ્રાહકોના હિતની સુરક્ષા માટે હીરા ઉદ્યોગ માટે નિયમનકારી માળખું લાવશે.
ડીજીએફટી (ડિરેક્ટોરેટ જનરલ ઑફ ફોરેન ટ્રેડ), ગ્રાહક બાબતોના મંત્રાલય અને કેન્દ્રીય વાણિજ્ય મંત્રાલય વચ્ચે પ્રાકૃતિક અને પ્રયોગશાળા દ્વારા ઉગાડવામાં આવેલા હીરા ઉદ્યોગ પર એક બેઠક થઈ છે. નેચરલ ડાયમંડ કમિટી અને લેબ-ગ્રોન ડાયમંડ કમિટી બંને પગલાં લેવા માટે કામ કરી રહી છે.
જેથી જેમ એન્ડ જ્વેલરી એક્સપોર્ટ પ્રમોશન કાઉન્સિલ (GJEPC) ના વાઈસ-ચેરમેન કિરીટ ભણસાલીએ જણાવ્યું હતું કે, બંને ક્ષેત્રોને અસર થતી નથી અને ગ્રાહકોને છેતરવામાં આવતા નથી, પ્રયોગશાળામાં ઉગાડવામાં આવેલા હીરામાં કુદરતી હીરા જેવા જ કાર્બનનું પ્રમાણ હોય છે અને પર્યાવરણીય છે. તે સ્પષ્ટપણે જણાવવું પડશે કે તે કૃત્રિમ છે અને કુદરતી રીતે ખનન કરવામાં આવતું નથી.
પ્રયોગશાળામાં ઉગાડેવામાં આવેલા હીરાના એક કેરેટની કિંમત 80,000, કુદરતી હીરાના એક કેરેટની કિંમત 4-4.5 લાખ
પ્રયોગશાળામાં ઉગાડવામાં આવેલા હીરાના એક કેરેટની કિંમત રૂપિયા 65,000 થી રૂપિયા 80,000 છે, જ્યારે કુદરતી હીરાના એક કેરેટની કિંમત રૂપિયા 4-4.5 લાખ છે. હાલમાં, લિગલ મેટ્રોલોજી એક્ટ, 2009ની કલમ 12, કેરેટ તરીકે હીરા, મોતી અને કિંમતી પત્થરો માટે દળનું એકમ પૂરું પાડે છે, જે 200 મિલિગ્રામ અથવા કિલોગ્રામના પાંચ હજારમાં ભાગની સમકક્ષ હોય છે, જે વ્યાપારીમાં સુસંગતતા માટે પ્રમાણિત માપન સુનિશ્ચિત કરે છે.
ખાણમાંથી નીકળતા કુદરતી હીરા માટે જ ડાયમંડ શબ્દનો ઉપયોગ થશે, લેબગ્રોન માટે કુત્રિમ હીરા
બ્યુરો ઓફ ઇન્ડિયન સ્ટાન્ડર્ડ્સ (BIS) સ્ટાન્ડર્ડ IS1 5766:2007 આદેશ આપે છે કે એકલા ‘હીરા’ શબ્દનો જ કુદરતી હીરાનો સંદર્ભ હોવો જોઈએ. લાયકાત વિના સિન્થેટીક હીરાને ‘હીરા’ તરીકે લેબલ કરી શકાતું નથી અને ઉત્પાદન પદ્ધતિ અથવા સામગ્રીનો ઉપયોગ કર્યા વિના તેનો સ્પષ્ટપણે ‘કૃત્રિમ હીરા’ તરીકે ઉલ્લેખ કરવો આવશ્યક છે.
બજારની સ્પષ્ટતા જાળવવા માટે, કૃત્રિમ હીરાને પણ કુદરતી હીરાની સાથે ગ્રેડ કરવા પર પ્રતિબંધ છે. સેન્ટ્રલ બોર્ડ ઑફ ઇનડાયરેક્ટ ટેક્સિસ એન્ડ કસ્ટમ્સ (CBIC) એ 30 ઑક્ટોબર, 2024ના પરિપત્ર નંબર 21/2024 દ્વારા, હીરા કુદરતી છે કે પ્રયોગશાળા દ્વારા ઉગાડવામાં આવે છે એ ઉપર ભાર મુકાયો છે. સરકાર પર દબાણ લેબમાં બનતા કુત્રિમ હીરા માટે હીરા કે ડાયમંડ શબ્દનો પ્રયોગ અટકાવવા માટે થઈ રહ્યો છે.
