અમેરિકાના રાષ્ટ્રપતિ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પ અને ચીનના રાષ્ટ્રપતિ શી જિનપિંગ વચ્ચે બહુપ્રતીક્ષિત મુલાકાત થઈ ગઈ. બંને નેતાઓ દક્ષિણ કોરિયાના બુસાનમાં મળ્યા. બંને નેતાઓએ એકબીજાને ખાસ અને સારા મિત્રો ગણાવ્યા, પરંતુ મિલિયન ડોલરનો સવાલ એ છે કે ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પ અને શી જિનપિંગ વચ્ચેની મુલાકાતમાં કોણ જીત્યું? ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પે કોરિયાના બુસાનમાં શી જિનપિંગ સાથેની મુલાકાતને ૧૦ માંથી ૧૨ ગુણ આપ્યા હતા. રાષ્ટ્રપતિ ટ્રમ્પે કહ્યું કે તેમની ચીનના રાષ્ટ્રપતિ શી જિનપિંગ સાથે આનાથી વધુ અદ્ભુત મુલાકાત થઈ શકે નહીં અને તેઓ તેમની સાથે ચર્ચા કરીને ખુશ છે.
જો કે, જ્યારે તમે ફોટાઓ અને મુલાકાત દરમિયાન થયેલી ચર્ચાઓનું વિશ્લેષણ કરો ત્યારે તમે જોશો કે ચીન સંપૂર્ણપણે અમેરિકા પર હાવી થઈ ગયું છે. આ બેઠક બાદ રાષ્ટ્રપતિ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પે ચીન પર લાદવામાં આવેલા પારસ્પરિક ટેરિફમાં ૧૦ ટકાનો ઘટાડો કર્યો છે. હવે અમેરિકાની બજારમાં ચીની માલ પર ૫૭ ટકાને બદલે ૪૭ ટકા ટેરિફ લાગશે. તેના બદલામાં ચીન બે મુદ્દાઓ પર સંમત થયું છે. અમેરિકાએ આરોપ લગાવ્યો હતો કે ફેન્ટાનાઇલ દવા ચીનથી ગેરકાયદેસર રીતે દાણચોરી કરવામાં આવી રહી હતી અને પરિણામે ફેન્ટાનાઇલ પર ૨૦ ટકા ટેરિફ લાદવામાં આવ્યો હતો. અમેરિકાએ નરમ પડીને આ ટેરિફ ૨૦ ટકાથી ઘટાડીને ૧૦ ટકા કર્યો છે. જો કે, સત્ય એ છે કે આ બેઠકમાં કોઈ વેપાર સોદો જાહેર કરવામાં આવ્યો ન હતો.
રાષ્ટ્રપતિ ટ્રમ્પ રાષ્ટ્રપતિ શી જિનપિંગને એ પણ કહી શક્યા નહીં કે ચીન રશિયા પાસેથી સૌથી વધુ ક્રુડ ઓઇલ ખરીદીને યુક્રેન યુદ્ધમાં રશિયાને મદદ કરી રહ્યું છે. શું રાષ્ટ્રપતિ ટ્રમ્પને ડર હતો કે જો તેઓ ક્રુડ ઓઇલની ચર્ચા કરશે તો ચીન નારાજ થશે? જો તેઓ ખરેખર આવો ડર ધરાવતા હોય તો રાષ્ટ્રપતિ ટ્રમ્પ આ બેઠકને ૧૦ માંથી ૧૨ રેટિંગ કેમ આપી રહ્યા છે? શું એ મજાક નથી કે રાષ્ટ્રપતિ ટ્રમ્પ રશિયા પાસેથી ક્રુડ ઓઇલ ખરીદવા બદલ ભારતની ટીકા કરે છે અને કહે છે કે આમ કરીને ભારત યુક્રેન યુદ્ધમાં રશિયાને મદદ કરી રહ્યું છે અને આ માટે તેઓ ભારત પર ૫૦ ટકા ટેરિફ લાદે છે? તેમ છતાં રશિયા પાસેથી ક્રુડ ઓઇલના વિશ્વના સૌથી મોટા સપ્લાયર ચીનના રાષ્ટ્રપતિ શી જિનપિંગ સાથેની તેમની મુલાકાતમાં તેઓ ક્રુડ ઓઇલનો ઉલ્લેખ પણ કરતા નથી.
ચીને જણાવ્યું છે કે તે અમેરિકા પાસેથી સોયાબીનની ખરીદી ફરી શરૂ કરવા તૈયાર છે અને અમેરિકાને દુર્લભ પૃથ્વી ખનિજોની નિકાસ કરવાનું ચાલુ રાખશે. જો કે, આ નિકાસ વિસ્તરણ ફક્ત આગામી વર્ષ માટે જ છે. રાષ્ટ્રપતિ ટ્રમ્પ માટે આ મુલાકાત અલગ હતી, કારણ કે ન તો ચીને તેમના પર વધુ વ્યક્તિગત ધ્યાન આપ્યું હતું અને ન તો શી જિનપિંગે તેમની વધુ પડતી પ્રશંસા કરી હતી, જ્યારે આવી બેઠકોમાં રાષ્ટ્રપતિ ટ્રમ્પ પોતાના પર પ્રશંસાનો વરસાદ પસંદ કરે છે. આ બેઠક એક કલાક અને ૪૦ મિનિટ ચાલી હતી અને રાષ્ટ્રપતિ શી જિનપિંગનાં બધાં જ નિવેદનોએ સંતુલિત અને માપદંડપૂર્ણ પ્રતિભાવ દર્શાવ્યો હતો, જ્યારે રાષ્ટ્રપતિ ટ્રમ્પનાં નિવેદનો સૂચવે છે કે તેમના પર બેઠકને અદ્ભુત રીતે સફળ બતાવવાનું દબાણ હતું, જેના કારણે કદાચ તેમણે તેને ૧૦ માંથી ૧૨ રેટિંગ આપ્યું હતું. ચીને આવું પગલું ભરવામાં ઉતાવળ કરી નહીં. બેઠક શરૂ થતાં જ રાષ્ટ્રપતિ શી જિનપિંગે સ્પષ્ટ કર્યું કે ચીન હવે કોઈ પણ રીતે અમેરિકાથી ઊતરતું નથી.
તેમણે માત્ર ચીનની આર્થિક પ્રગતિના આંકડા જ ટાંક્યા નહીં; પણ એમ પણ કહ્યું કે અમેરિકા અને ચીન દરેક મુદ્દા પર સહમત હોય તે જરૂરી નથી. રાષ્ટ્રપતિ શી જિનપિંગે એમ પણ કહ્યું હતું કે અમેરિકા અને ચીન વચ્ચેના મતભેદોનો અર્થ ફક્ત દુશ્મનાવટ જ હોઈ શકે નહીં, પરંતુ બીજી તરફ, ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પે એક વાર નહીં પરંતુ અનેક વાર શી જિનપિંગની પ્રશંસા કરી અને એવું લાગતું હતું કે રાષ્ટ્રપતિ ટ્રમ્પ ચીની રાષ્ટ્રપતિને મનાવી રહ્યા હતા અને તેમનું સ્થાન નબળું લાગતું હતું. રાષ્ટ્રપતિ ટ્રમ્પે એમ પણ કહ્યું હતું કે ચીન યુક્રેન યુદ્ધનો ઉકેલ શોધવામાં અમેરિકાને મદદ કરી શકે છે. આ વાત આજે દરેકે યાદ રાખવી જોઈએ. અમેરિકાના રાષ્ટ્રપતિ ટ્રમ્પ ચીનના રાષ્ટ્રપતિ શી જિનપિંગને યુક્રેન સંઘર્ષમાં મધ્યસ્થી કરવા માટે કહી રહ્યા છે, ભલે ચીન રશિયા પાસેથી ક્રુડ ઓઇલનો સૌથી મોટો આયાતકાર છે. ચીનની સૌથી મોટી વ્યૂહરચના એ છે કે તે વિશ્વભરના વિવિધ દેશોને યુઆન અપનાવવા માટે આગ્રહ કરે છે. ચીને જે દેશોને ડોલર ઉછીના આપ્યા છે તે બધાને કહ્યું છે કે તેઓ ડોલરને બદલે યુઆનમાં તેમનું દેવું ચૂકવી શકે છે અને આમ કરવાથી તેમને નોંધપાત્ર ડિસ્કાઉન્ટ મળી શકે છે.
હાલમાં અમેરિકા વિશ્વનું સૌથી મોટું અર્થતંત્ર છે, જેની કિંમત રૂ. ૨,૬૯૦ લાખ કરોડ છે, જ્યારે ચીન વિશ્વનું બીજું સૌથી મોટું અર્થતંત્ર છે, જેની કિંમત રૂ. ૧,૬૯૫ લાખ કરોડ છે. આનો અર્થ એ થયો કે ચીન હાલમાં અમેરિકાના અર્થતંત્ર કરતાં રૂ. ૧,૦૦૦ લાખ કરોડ પાછળ છે, પરંતુ S&P ગ્લોબલનો અંદાજ છે કે જો ચીનનું અર્થતંત્ર તેના વર્તમાન દરે વૃદ્ધિ પામતું રહેશે તો ૨૦૩૮ સુધીમાં ચીન અમેરિકાને પછાડીને વિશ્વનું સૌથી મોટું અર્થતંત્ર બનશે. હકીકતમાં જગતના ફલક પર ચીન અમેરિકાના સૌથી મોટા હરીફ તરીકે ઉપસી આવ્યું છે. દુનિયાના દેશો ડોલરને છોડી રહ્યા છે અને સોના પાછળ દોડી રહ્યા છે, જેને કારણે ડોલરનું રિઝર્વ કરન્સી તરીકેનું સ્થાન ડગમગી ગયું છે. ડોલરના સામ્રાજ્યનો અંત આવશે ત્યારે અમેરિકાના સામ્રાજ્યના પાયા હચમચી જશે.
એરફોર્સ વન પર અમેરિકા પરત ફરતાં ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પે કહ્યું કે આ બેઠકમાં ઘણા ઉત્તમ નિર્ણયો લેવામાં આવ્યા છે, જેમાં એક વર્ષ માટે દુર્લભ પૃથ્વી ખનિજો પરનાં નિયંત્રણો હટાવવાનો સમાવેશ થાય છે. દરમિયાન, ચીને કહ્યું છે કે આ કરારના બદલામાં અમેરિકા તેના જહાજનિર્માણ, લોજિસ્ટિક્સ અને અન્ય દરિયાઈ ઉદ્યોગોના નિરીક્ષણને એક વર્ષ માટે સ્થગિત કરશે, જેનાથી વેપારીઓને કામચલાઉ રાહત મળશે. આ બેઠકમાં ટ્રમ્પ વધુ ઉત્સાહી હોવાનો દેખાવ કરતા હતા, જ્યારે શી જિનપિંગ સાવધ દેખાતા હતા. બંને દેશોએ મુખ્ય આર્થિક અને વેપાર મુદ્દાઓને ઉકેલવા માટે તેમના કરારની પુષ્ટિ કરી હતી. ટ્રમ્પે કહ્યું કે બેઠકમાં ચીન દ્વારા રશિયન તેલ ખરીદવા અંગે ચર્ચા થઈ નથી. જો કે, તેઓએ રશિયા-યુક્રેન યુદ્ધને સમાપ્ત કરવાના માર્ગો પર ચર્ચા કરી હતી.
શું અમેરિકાના રાષ્ટ્રપતિ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પે ચીન પ્રત્યે ગરમાગરમી વ્યક્ત કરી છે કે પછી તેઓ શી જિનપિંગના વલણથી ડરી ગયા છે? પડદા પાછળની વાર્તા ગમે તે હોય, દક્ષિણ કોરિયામાં ચીનના રાષ્ટ્રપતિ શી જિનપિંગ સાથે બે કલાકની મુલાકાત બાદ ટ્રમ્પે ચીન પર ૧૦ ટકાના ટેરિફ ઘટાડાની જાહેરાત કરી હતી. બંને દેશો વચ્ચેના ટેરિફ યુદ્ધમાં આ નવીનતમ યુદ્ધવિરામ છે. આ લાંબી મુલાકાત દરમિયાન, ચીન અને અમેરિકા બંનેએ એકબીજાને ખુશ કરવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો. ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પે ચીનના તાઇવાનના દુ:ખદ મુદ્દાને સ્પર્શ કર્યો નહીં, જ્યારે ચીને રેર અર્થ ડીલ પર હસ્તાક્ષર કરીને ટ્રમ્પને ખુશ કર્યા હતા, પરંતુ તે કરાર એક વર્ષ પૂરતો જ છે.
અમેરિકાએ રશિયા પાસેથી તેલ ખરીદવા બદલ ભારતની ટીકા કરી છે અને તેને ખરીદી ઘટાડવા માટે દબાણ કર્યું છે. જો કે, ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પના નિવેદનથી સ્પષ્ટ થાય છે કે તેમણે સ્વીકાર્યું છે કે અમેરિકા પાસે ચીન સાથે આવું કરાવવાની ક્ષમતાનો અભાવ છે. ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પના ટીકાકાર અને અમેરિકાના લઘુમતી નેતા ચક શૂમરે ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પ અને શી જિનપિંગ વચ્ચેની મુલાકાતને નકામી ગણાવી હતી. અમેરિકા અને ચીન વચ્ચે વેપાર અસંતુલન અને ચીનની વધતી જતી લશ્કરી શક્તિ અમેરિકાની રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા માટે ચિંતાનો વિષય છે. અમેરિકાએ સંવેદનશીલ હાઇ-ટેક ઉપકરણો, ખાસ કરીને AI માટે ઉપયોગમાં લેવાતા અદ્યતન સેમિકન્ડક્ટર્સની નિકાસ પર પ્રતિબંધો વધારી દીધા છે.
ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પ અને શી વચ્ચેની બેઠક પહેલાં બંને દેશોના અધિકારીઓએ કુઆલાલંપુરમાં ટેરિફ સહિત વિવિધ મુદ્દાઓ પર ચર્ચા કરી હતી. અમેરિકા ચીનને સોયાબીન વેચવા માંગે છે. ચાઇનીઝ સોશ્યલ મીડિયા એપ્લિકેશન ટિકટોક અંગે પણ ચર્ચા થઈ હતી. ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પના મતે અમેરિકા અને ચીન હવે રશિયા-યુક્રેન યુદ્ધ પર સાથે મળીને કામ કરશે. આ નિકટતા કેટલી હદ સુધી પહોંચી છે તે આગામી દિવસોમાં વધુ સ્પષ્ટ થશે, કારણ કે તે રશિયા અને ચીનની મિત્રતાની કસોટી કરશે. નોંધપાત્ર વાત એ છે કે ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પે એપ્રિલમાં ચીનની મુલાકાતની જાહેરાત કરી છે. તે સૂચવે છે કે ચીનને અમેરિકાની કોઈ ગરજ નથી, પણ અમેરિકાને ચીનની વધુ ગરજ છે.
– આ લેખમાં પ્રગટ થયેલાં વિચારો લેખકનાં પોતાના છે.
