ધર્મ કોઈ પણ વ્યક્તિની ભૌતિક જરૂરિયાતો પૂરી કરતો નથી. છતાં, ધર્મ દરેક વ્યક્તિ માટે એક આવશ્યક તત્વ છે. ધર્મ બધા માનવોને આંતરિક શાંતિ અને સભ્યતા પ્રદાન કરે છે. આંતરિક શાંતિ અને સભ્યતા બંને એવી આધ્યાત્મિક જરૂરિયાતો છે કે આ બંને વિના, લાખો લોકોનો માલિક, એક ધનવાન વ્યક્તિ પણ પ્રાણીની જેમ જીવે છે. તે માનવતાના ક્ષેત્રમાં પણ પ્રવેશી શકતો નથી. રશિયા સામ્યવાદનો કટ્ટર સમર્થક હતો અને સમગ્ર વિશ્વમાં સામ્યવાદનું નેતૃત્વ કરતો હતો. જોકે, સામ્યવાદે ધર્મને નકારી કાઢીને ગંભીર ભૂલ કરી. ધર્મના આ અસ્વીકારથી માનવ ચેતનામાં આત્મવિશ્વાસનો નાશ થયો. યોગ્ય માનવ સભ્યતાનો વિકાસ પણ થઈ શક્યો નહીં. પરિણામ એ આવ્યું કે સમગ્ર રાષ્ટ્રોનું વિઘટન થયું. સામ્યવાદને એક નિષ્ફળ વિચારધારા તરીકે સાર્વત્રિક રીતે નકારી કાઢવામાં આવ્યો.
જો ધર્મને નકારી કાઢવામાં ન આવ્યો હોત તો તે ક્યારેય નિષ્ફળ ન હોત.આપણે એ પણ જાણીએ છીએ કે ધર્મનું સાચું સ્વરૂપ ઘણીવાર અસ્પષ્ટ રહ્યું છે. ધર્મના નામે, સાંપ્રદાયિક પ્રણાલીઓ અને ધાર્મિક વિધિઓ વધુ પ્રચલિત છે. આ સાંપ્રદાયિક કટ્ટરતાએ પૃથ્વી પર રક્તપાત ઓછો કર્યો નથી. જોકે, જેમ સૂર્ય વાદળોની પાછળ છુપાયેલો હોવા છતાં પણ બહાર આવે છે અને પોતાનો પ્રકાશ ફેલાવે છે, તેવી જ રીતે, સાંપ્રદાયિક પૂર્વગ્રહો હોવા છતાં, ધર્મ સમાજમાં પોતાને પ્રગટ કરવાનું ચાલુ રાખે છે. તે ક્યારેય બધા અર્થથી સંપૂર્ણપણે મુક્ત નથી.માનવતામાં ક્યાંક, તે માનવતા, નૈતિકતા, કરુણા, સદ્ગુણ વગેરે જેવી ઉમદા લાગણીઓને પ્રેરણા આપે છે. ધર્મ માનવતાની તૂટેલી કડીઓને જોડે છે. ધર્મ હંમેશા માનવતા માટે સાર્વત્રિક ઉપયોગી રહ્યો છે અને ભવિષ્યમાં પણ તે કરતો રહેશે.
સુરત. કાંતિલાલ માંડોત- આ લેખમાં પ્રગટ થયેલા વિચારો લેખકના પોતાના છે.
