કોઇ પણ દેશના લોકોની સાચી સમૃદ્ધિનો કયાસ જે-તે દેશના જીડીપીના આધારે કે દેશની કુલ મિલકતોના આધારે આવી શકે નહીં. જો દેશની વસ્તી ખૂબ વિશાળ હોય, જેમ કે ભારતની બાબતમાં છે, તો તે દેશની કુલ આવક, ઉત્પાદન અને કુલ મિલકતો વધારે હોય તે સ્વાભાવિક છે અને તેથી માથાદીઠ આવક અને માથાદીઠ કે કુટુંબદીઠ મિલકતો જ લોકોની સમૃદ્ધિનું સાચું ચિત્ર રજૂ કરી શકે. હાલમાં ભારતના સંદર્ભમાં આ બાબતમાં એક આનંદના અહેવાલ એ આવ્યા છે કે ભારતની કૌટુંબિક મિલકતોમાં છેલ્લા કેટલાક સમયમાં મોટો વધારો થયો છે. ૨૦૨૪માં વૈશ્વિક સ્તરે ઘરગથ્થુ સંપત્તિઓ એક નવી ઊંચાઈએ પહોંચી હતી, પરંતુ આલિયાન્ઝ ગ્લોબલ વેલ્થ રિપોર્ટ ૨૦૨૫ મુજબ, ભારત સૌથી ઝડપથી વિકસતા સંપત્તિ બજારોમાંના એક તરીકે ઉભરી આવ્યું છે. લગભગ ૬૦ દેશોને આવરી લેતા આ અભ્યાસમાં જાણવા મળ્યું છે કે ૨૦૨૪માં ભારતીય કુટુંબોની નાણાકીય સંપત્તિમાં ૧૪.૫%નો વધારો થયો છે, જે આઠ વર્ષમાં સૌથી મજબૂત વિસ્તરણ છે, જે ભારતના મધ્યમ વર્ગની વધતી શક્તિ પર ભાર મૂકે છે.
છેલ્લા બે દાયકામાં, ભારતની વાસ્તવિક માથાદીઠ નાણાકીય સંપત્તિમાં પાંચ ગણો વધારો થયો છે, જે તેને કોઈપણ ઉભરતા અર્થતંત્રના સૌથી પ્રભાવશાળી સંપત્તિ વિકાસમાં સ્થાન આપે છે. ગયા વર્ષે સિક્યોરિટીઝે વૃદ્ધિનું નેતૃત્વ કર્યું હતું, જેમાં ૨૮.૭%નો ઉછાળો આવ્યો હતો. એટલે કે જ્યારે વીમા અને પેન્શનમાં ૧૯.૭% નો વધારો થયો હતો. બેંક ડિપોઝિટ – ભારતમાં હજુ પણ મુખ્ય બચત સાધન છે, જે ઘરગથ્થુ પોર્ટફોલિયોના ૫૪% હિસ્સો ધરાવે છે તે સ્થિર ૮.૭% ના દરે વધી હતી. ભારતમાં માથાદીઠ ચોખ્ખી નાણાકીય સંપત્તિ 15.6% વધીને 2,818 ડોલર થઈ ગઈ છે, જવાબદારીઓ મધ્યમ 12.1% ના દરે વધી છે, જેનાથી ઘરગથ્થુ દેવું GDPના 41% પર રહ્યું છે.
જ્યારે ભારતે ઝડપી વૃદ્ધિ નોંધાવી, ત્યારે યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સે 2024 માં વૈશ્વિક નાણાકીય સંપત્તિ વૃદ્ધિમાં અડધો હિસ્સો મેળવ્યો. છેલ્લા દાયકામાં, અમેરિકી કુટુંબોએ વિશ્વભરમાં સંપત્તિ વૃદ્ધિમાં 47% હિસ્સો ઉત્પન્ન કર્યો છે, જ્યારે આ બાબતમાં ચીન 20% અને પશ્ચિમ યુરોપ 12% પર છે. કુલ વૈશ્વિક સંપત્તિમાં હિસ્સાની રીતે અમેરિકાનો ભાગ ભલે વધારે હોય પરંતુ ભારતીય કુટુંબોની સંપત્તિમાં વધારાની દષ્ટિએ આગેકૂચ નોંધપાત્ર છે. વળી, કૌટુંબિક મિલકતોના પોર્ટફોલિયોમાં કઇ વસ્તુઓનો હિસ્સો કેટલો છે તે બાબત પણ મહત્વની છે.
ભારતીય કુટુંબોની મિલકતોમાં હજી પણ બેંક થાપણોનું પ્રમાણ મોટું છે જે ફક્ત મર્યાદિત પ્રમાણમાં વ્યાજ આપી શકે છે, જ્યારે કે શેરો, જામીનગીરીઓ વગેરેનું પ્રમાણ ઓછું છે, જેમાં જોખમ તો છે પણ તે ઉંચી વળતર આપી શકે છે. વૈશ્વિક સ્તરે, 2024માં કૌટુંબિક મિલકતોમાં સિક્યોરિટીઝમાં લગભગ 12% નો વધારો થયો છે, જે બેંક ડિપોઝિટ અને વીમા/પેન્શન સંપત્તિની ગતિ કરતાં બમણી છે. ઉત્તર અમેરિકનો તેમના પોર્ટફોલિયોનો 59% હિસ્સો સિક્યોરિટીઝમાં ધરાવે છે, જ્યારે પશ્ચિમ યુરોપમાં 35% અને ભારતમાં ફક્ત 13% છે. છતાં, ભારતનું અસાધારણ સંપત્તિ સર્જન આ આંકડાઓને સંદર્ભમાં મૂકે છે: માથાદીઠ ચોખ્ખી નાણાકીય સંપત્તિ હવે 2004 ની તુલનામાં 13 ગણી વધારે છે,
જે ચીનના બાર ગણા વધારાને પણ વટાવી ગઈ છે. ભારતના મધ્યમ વર્ગના વિસ્તરણ અને નાણાકીય સાક્ષરતામાં વધારો સાથે, આલિયાન્ઝ ઘરની સંપત્તિમાં સતત મજબૂત વૃદ્ધિની અપેક્ષા રાખે છે, ખાસ કરીને વધુ રોકાણકારો પરંપરાગત બચતથી સિક્યોરિટીઝ અને પેન્શન તરફ આગળ વધી રહ્યા છે. 2024 માં ભારતીય ઘરેલુ નાણાકીય સંપત્તિ 14.5% વધી, જે 8 વર્ષમાં સૌથી ઝડપી ગતિ છે. ભારતીયોના પોર્ટફોલિયોમાં સિક્યોરિટીઝમાં 28.7%નો વધારો, વીમા અને પેન્શનમાં 19.7%નો વધારો અને બેંક થાપણો, જે હજુ પણ ઘરેલુ સંપત્તિનો 54% છે, તે 8.7% વધી છે. જો કે, ભારતમાં સંપત્તિનું કેન્દ્રીકરણ ઝડપથી વધ્યું છે, 2024 માં સૌથી ધનિક 10% લોકો પાસે કુલ સંપત્તિનો 65% હિસ્સો હતો, જે બે દાયકા પહેલા 58% હતો. સરેરાશથી મધ્યમ સંપત્તિનો ગુણોત્તર પણ 2.6 થી વધુ ખરાબ થઈને 3.1 થયો છે.
એટલે કે આર્થિક અસમાનતા વધી છે તે એક કઠોર વાસ્તવિકતા છે. વળી, કૌટુંબિક મિલકતો વધી હોવા છતાં ઘણા બધા લોકો માટે તે મકાન ખરીદવા જેવી બાબતોમાં ટાંચી પડે છે. જંગી મેડિકલ ખર્ચાઓ હજી પણ ઘણા ભારતીયો માટે બિહામણી બાબત છે. ગરીબ અને મધ્યમ વર્ગ માટે તો ઘર ખરીદવું એ ખૂબ મુશ્કેલ બાબત બની ગઇ છે. લોકોની સાચી સુખાકારી વધારવા માટે હજી ઘણા મુદ્દાઓ હાથ ધરવા જરૂરી છે.
