કતારની રાજધાની દોહામાં હમાસના નેતાઓને નિશાન બનાવતા ઇઝરાયલી હુમલા બાદ આરબ દેશો વચ્ચે નાટો જેવું લશ્કરી જોડાણ બનાવવાના પ્રયાસો વેગ પકડી રહ્યા હોય તેવું લાગે છે. દોહામાં આરબ અને ઇસ્લામિક દેશોની એક કટોકટી શિખરપરિષદનું આયોજન કરવામાં આવ્યું છે, જેમાં ઈરાનના રાષ્ટ્રપતિ મસૂદ પેઝેશ્કિયાન, ઇરાકી વડા પ્રધાન મુહમ્મદ શિયા અલ-સુદાનીસ અને પેલેસ્ટિનિયન ઓથોરિટીના પ્રમુખ મહમૂદ અબ્બાસ હાજર રહેવાના છે. ઇજિપ્તના એક પ્રસ્તાવથી ફરીથી સંયુક્ત સુરક્ષા દળની ચર્ચા આગળ વધી છે.
ઇજિપ્તે નાટો જેવા સશસ્ત્ર દળની રચનાનો પ્રસ્તાવ મૂક્યો છે, જેનું પ્રમુખપદ ૨૨ આરબ લીગ દેશોને વારાફરતી સોંપવામાં આવશે, જેમાં ઇજિપ્ત પ્રથમ પ્રમુખ બનશે. આવો પ્રસ્તાવ સૌ પ્રથમ ૨૦૧૫ માં આવ્યો હતો, જ્યારે યમનમાં ગૃહયુદ્ધ શરૂ થયું હતું અને હુતી બળવાખોરોએ સેના પર કબજો કરી લીધો હતો. દોહા પરના હુમલા બાદ તુર્કીમાં પણ બેચેની વધી છે. તુર્કીના સંરક્ષણ મંત્રાલયના પ્રવક્તા રીઅર એડમિરલ ઝેકી અક્તુર્કે ચેતવણી આપી હતી કે ઇઝરાયલ તેના આડેધડ હુમલાઓ વધારી શકે છે.
ઇજિપ્તના પ્રસ્તાવમાં સેના, વાયુસેના અને કમાન્ડો એકમો વચ્ચે વધુ સારું સંકલન સ્થાપિત કરવાનો તેમજ તાલીમ, લોજિસ્ટિક્સ અને લશ્કરી પ્રણાલીઓને એકીકૃત કરવાનો સમાવેશ થાય છે. આ ઉપરાંત સભ્ય દેશો અને લશ્કરી નેતૃત્વ સાથે પરામર્શના આધારે લશ્કરી બળનો ઉપયોગ કરવાની પરવાનગી આપવામાં આવશે. ઇજિપ્તે પ્રસ્તાવમાં કહ્યું છે કે તે આવા લશ્કરી ગઠબંધનમાં ૨૦,૦૦૦ સૈનિકોનું યોગદાન આપશે, જ્યારે સાઉદી અરેબિયા સહયોગની દૃષ્ટિએ બીજો સૌથી મોટો દેશ હશે.
ઇજિપ્તના રાષ્ટ્રપતિ અબ્દેલ ફત્તાહ અલ-સિસીએ આ અંગે ઘણા દેશો સાથે વાત કરી છે અને દોહા શિખરપરિષદ સિવાય પણ આ પ્રસ્તાવ પર ચર્ચા થવાની શક્યતા છે. આ પ્રકારનું લશ્કરી સંગઠન આ પ્રદેશના દેશો દ્વારા પહેલાં પણ ગલ્ફ વોર અથવા ઇઝરાયલ સામે લડાયેલાં ઘણાં યુદ્ધો દરમિયાન પણ જોવા મળ્યું છે. આરબ અને ઇસ્લામિક દેશો વચ્ચે સેન્ટ્રલ ટ્રીટી ઓર્ગેનાઇઝેશન નામનું લશ્કરી જોડાણ પહેલાં પણ અસ્તિત્વમાં હતું, જેને બગદાદ કરાર તરીકે ઓળખવામાં આવતું હતું, જે ૧૯૫૫ થી ૧૯૭૯ ના સમયગાળા સુધી અસ્તિત્વમાં હતું.
ઇરાકી વડા પ્રધાન મોહમ્મદ શિયા અલ-સુદાનીએ પણ ઇસ્લામિક લશ્કરી ગઠબંધનની રચના માટે હાકલ કરી છે. તેમણે કહ્યું હતું કે ગાઝા અને કતારમાં ઇઝરાયલની તાજેતરની કાર્યવાહીનો સામુહિક પ્રતિભાવ જરૂરી છે. સુદાનીએ જણાવ્યું હતું કે દોહા પર ઇઝરાયલ દ્વારા કરવામાં આવેલો હવાઈ હુમલો આંતરરાષ્ટ્રીય કાયદાનું આઘાતજનક ઉલ્લંઘન હતું. સોમવારના શિખર સંમેલન પહેલાં કતારના વડા પ્રધાને કહ્યું હતું કે આંતરરાષ્ટ્રીય સમુદાય માટે તેનાં બેવડાં ધોરણોનો અંત લાવવાનો અને ઇઝરાયલને તેના તમામ ગુનાઓ માટે સજા કરવાનો સમય આવી ગયો છે. ઇઝરાયલે જાણવું જોઈએ કે પેલેસ્ટિનિયનો સામેનું તેનું વિનાશક યુદ્ધ સફળ થશે નહીં.
દોહામાં ઇઝરાયલી હુમલાનો કતારે પહેલેથી જ કડક જવાબ આપ્યો છે અને પુનરોચ્ચાર કર્યો છે કે તે હવે સંપૂર્ણપણે સતર્ક છે અને કોઈ પણ પરિસ્થિતિ માટે તૈયાર છે. કતારના વિદેશ મંત્રાલયે કહ્યું છે કે દોહા હુમલા અંગેના ડ્રાફ્ટ ઠરાવ પર શિખર સંમેલનમાં ચર્ચા કરવામાં આવશે. કતાર આ ક્ષેત્રમાં સૌથી મોટું અમેરિકી લશ્કરી મથક ધરાવે છે. કતાર અમેરિકા અને ઇજિપ્ત વચ્ચે તેમ જ ઇઝરાયલ અને હમાસ વચ્ચે મધ્યસ્થી કરવામાં પણ મુખ્ય ભૂમિકા ભજવે છે. અમેરિકાના વિદેશ મંત્રી માર્કો રુબિયોએ દોહા પરના હુમલા પર ગુસ્સો વ્યક્ત કર્યો હતો પરંતુ સાથે જ તેમણે પુનરુચ્ચાર કર્યો હતો કે તેનાથી અમેરિકા-ઇઝરાયલના મજબૂત સંબંધોને નુકસાન થશે નહીં. આરબ દેશો વચ્ચે નાટો જેવું લશ્કરી જોડાણ બનાવવાનો વિચાર ઘણા સમયથી ચાલી રહ્યો છે, પરંતુ નિષ્ણાતો તેના અમલીકરણ અંગે બહુ સહમત નથી.
જામિયા મિલિયા ઇસ્લામિયા યુનિવર્સિટીના નેલ્સન મંડેલા સેન્ટર ફોર પીસ એન્ડ કોન્ફ્લિક્ટ રિઝોલ્યુશનના ફેકલ્ટી મેમ્બર પ્રેમાનંદ મિશ્રા કહે છે કે અરબ નાટોના વિચાર પર પહેલાં પણ ચર્ચા થઈ હતી અને સાઉદી અરેબિયાએ તેના પર ઘણો ભાર મૂક્યો હતો. પાકિસ્તાનના ભૂતપૂર્વ આર્મી ચીફ રાહીલ શરીફને તેના ચેરમેન પણ બનાવવામાં આવ્યા હતા, પરંતુ મામલો આગળ વધી શક્યો નહીં. બધા દેશોનાં સુરક્ષા હિતો એટલાં અલગ છે કે તેમની વચ્ચે સર્વસંમતિ બનાવવી એ એક મુશ્કેલ કાર્ય છે. ઉદાહરણ તરીકે, શું સાઉદી અરેબિયા અને ઈરાન તેમના મતભેદોને ઉકેલીને સાથે આવી શકશે? કારણ કે જો કોઈપણ સંયુક્ત લશ્કરી જોડાણ રચવું હોય તો ગુપ્ત માહિતીની આપ-લે પણ થશે.
તાજેતરના દિવસોમાં સાઉદી અરેબિયા અને ઈરાન વચ્ચે સંબંધો સામાન્ય બનાવવાના પ્રયાસો થયા હોવા છતાં અન્ય દેશો વચ્ચે પ્રાદેશિક જોડાણ બનાવવા માટે કોઈ નક્કર પગલાં લેવામાં આવશે કે કેમ તે સ્પષ્ટ નથી. પ્રેમાનંદ મિશ્રા કહે છે કે આ પ્રસ્તાવ ઇજિપ્તથી આવ્યો છે. તે જોવાનું બાકી છે કે શું તે આમ કરવાની સ્થિતિમાં છે. શું પશ્ચિમી દેશો, ખાસ કરીને અમેરિકા અને નાટો, આવા જૂથને અમલમાં મૂકવા દેશે. આરબ નાટો બનાવવાનો વિચાર ભૂતકાળમાં પણ થયો હતો અને ભવિષ્યમાં પણ રહેશે પરંતુ તેનો અમલ થશે કે કેમ તે અંગે ઘણી શંકાઓ રહે છે.
દિલ્હી સ્થિત જવાહરલાલ નહેરુ યુનિવર્સિટીના સેન્ટર ફોર વેસ્ટ એશિયા સ્ટડીઝના આસિસ્ટન્ટ પ્રોફેસર ડૉ. મુદાસિર કમર પણ માને છે કે આરબ દેશોમાં ઘણાં બહુપક્ષીય સંગઠનો છે, પછી ભલે તે આરબ લીગ હોય, OIC હોય કે GCC હોય. આ ઉપરાંત, સાઉદી અરેબિયાના નેતૃત્વમાં આતંકવાદવિરોધી લશ્કરી સંગઠન છે, પરંતુ વાસ્તવિક સમસ્યા આરબ દેશો વચ્ચેના પરસ્પર મતભેદો દૂર કરવાની છે.
પાકિસ્તાન ફરી એક વાર ઇચ્છે છે કે ઇસ્લામિક દેશો ઇઝરાયલ સામે એક થાય. પાકિસ્તાનના પરમાણુ બોમ્બના વિકાસ છતાં પશ્ચિમે ધીમે ધીમે ઘણા ઇસ્લામિક દેશોમાં શાસન પરિવર્તન લાગુ કર્યું છે. ઇરાક, લિબિયા અને સીરિયામાં પશ્ચિમ વિરોધી સરકારો ગાયબ થઈ ગઈ છે અને ઈરાનમાં પણ એવું જ થઈ રહ્યું હોય તેવું લાગે છે. પાકિસ્તાન માને છે કે ઇઝરાયલને જવાબ આપવા માટે વિશ્વભરના ઇસ્લામિક દેશોએ એક થવું જોઈએ, પરંતુ વર્તમાન પરિસ્થિતિ એવી છે કે ઇસ્લામિક દેશો આંતરિક સંઘર્ષો અને મતભેદોમાં ફસાયેલા છે.
આરબ વિશ્વના ઇસ્લામિક દેશો ઇઝરાયલ અને ઇરાન બંનેથી ડરે છે. ગલ્ફના ઇસ્લામિક દેશો ઇરાન કે ઇઝરાયલ બંનેને વધુ પડતું મજબૂત બનાવવાનું પસંદ કરશે નહીં. ગલ્ફના ઇસ્લામિક દેશો અમેરિકાના વ્યૂહાત્મક ભાગીદારો છે. આમ, તેઓ હજુ પણ અમેરિકા પર વિશ્વાસ કરે છે, પરંતુ તેઓ ઇરાન પર વિશ્વાસ કરી શકતા નથી. સ્પષ્ટપણે ૧૯૭૯ ની સરખામણીમાં ઇરાન આ ક્ષેત્રમાં એક શક્તિશાળી શક્તિ બની રહ્યું છે.
સાઉદી અરેબિયા હજુ પણ ઇરાનનો સીધો સામનો કરી શકતું નથી. સાઉદી અરેબિયા અને ઈરાન વચ્ચેની દુશ્મનાવટ હજુ પણ સમાપ્ત થઈ નથી. આ દુશ્મનાવટ સુન્ની વિરુદ્ધ શિયાથી લઈને સાઉદી અરેબિયન રાજાશાહી વિરુદ્ધ ઈરાનની ઇસ્લામિક ક્રાંતિ સુધીની છે. અઝરબૈજાન શિયા બહુમતી ધરાવતો મુસ્લિમ દેશ છે, પરંતુ તે ઇઝરાયલની નજીક છે અને શિયા બહુમતી ધરાવતા ઈરાનનો શત્રુ છે. જ્યારે અમેરિકાએ ઇરાક પર હુમલો કર્યો અને સદ્દામ હુસૈનને ફાંસી આપવાની ખાતરી આપી ત્યારે ઈરાન અમેરિકાની વિરુદ્ધ નહોતું.
ઈરાનમાં ઇસ્લામિક ક્રાંતિ થઈ તે જ વર્ષે ઇજિપ્તે ઇઝરાયલને એક રાષ્ટ્ર તરીકે માન્યતા આપી હતી અને રાજદ્વારી સંબંધો સ્થાપિત કર્યા હતા. જોર્ડને પણ ૧૯૯૪ માં ઇઝરાયલને માન્યતા આપી હતી. ૨૦૨૦ માં UAE, બહેરીન, મોરોક્કો અને સુદાને પણ ઇઝરાયલ સાથે રાજદ્વારી સંબંધો સ્થાપિત કર્યા હતા. તુર્કી અને ઇઝરાયલ ૧૯૪૯ થી રાજદ્વારી સંબંધો ધરાવે છે. તુર્કી ઇઝરાયલને માન્યતા આપનાર પ્રથમ મુસ્લિમ બહુમતી ધરાવતો દેશ હતો. તુર્કીના ઇઝરાયલ સાથે રાજદ્વારી સંબંધો હોવા છતાં તુર્કી ઇઝરાયલ સાથે રાજદ્વારી સંબંધો સ્થાપિત કરવા બદલ યુએઈ અને બહેરીનની ટીકા કરી રહ્યું છે. આવી પરિસ્થિતિમાં પ્રશ્ન એ ઊભો થાય છે કે શું ઇસ્લામિક દેશો ઇઝરાયલ સામેના તેમના બધા મતભેદો અને વિરોધાભાસો ભૂલી જશે?.
– આ લેખમાં પ્રગટ થયેલાં વિચારો લેખકનાં પોતાના છે.
કતારની રાજધાની દોહામાં હમાસના નેતાઓને નિશાન બનાવતા ઇઝરાયલી હુમલા બાદ આરબ દેશો વચ્ચે નાટો જેવું લશ્કરી જોડાણ બનાવવાના પ્રયાસો વેગ પકડી રહ્યા હોય તેવું લાગે છે. દોહામાં આરબ અને ઇસ્લામિક દેશોની એક કટોકટી શિખરપરિષદનું આયોજન કરવામાં આવ્યું છે, જેમાં ઈરાનના રાષ્ટ્રપતિ મસૂદ પેઝેશ્કિયાન, ઇરાકી વડા પ્રધાન મુહમ્મદ શિયા અલ-સુદાનીસ અને પેલેસ્ટિનિયન ઓથોરિટીના પ્રમુખ મહમૂદ અબ્બાસ હાજર રહેવાના છે. ઇજિપ્તના એક પ્રસ્તાવથી ફરીથી સંયુક્ત સુરક્ષા દળની ચર્ચા આગળ વધી છે.
ઇજિપ્તે નાટો જેવા સશસ્ત્ર દળની રચનાનો પ્રસ્તાવ મૂક્યો છે, જેનું પ્રમુખપદ ૨૨ આરબ લીગ દેશોને વારાફરતી સોંપવામાં આવશે, જેમાં ઇજિપ્ત પ્રથમ પ્રમુખ બનશે. આવો પ્રસ્તાવ સૌ પ્રથમ ૨૦૧૫ માં આવ્યો હતો, જ્યારે યમનમાં ગૃહયુદ્ધ શરૂ થયું હતું અને હુતી બળવાખોરોએ સેના પર કબજો કરી લીધો હતો. દોહા પરના હુમલા બાદ તુર્કીમાં પણ બેચેની વધી છે. તુર્કીના સંરક્ષણ મંત્રાલયના પ્રવક્તા રીઅર એડમિરલ ઝેકી અક્તુર્કે ચેતવણી આપી હતી કે ઇઝરાયલ તેના આડેધડ હુમલાઓ વધારી શકે છે.
ઇજિપ્તના પ્રસ્તાવમાં સેના, વાયુસેના અને કમાન્ડો એકમો વચ્ચે વધુ સારું સંકલન સ્થાપિત કરવાનો તેમજ તાલીમ, લોજિસ્ટિક્સ અને લશ્કરી પ્રણાલીઓને એકીકૃત કરવાનો સમાવેશ થાય છે. આ ઉપરાંત સભ્ય દેશો અને લશ્કરી નેતૃત્વ સાથે પરામર્શના આધારે લશ્કરી બળનો ઉપયોગ કરવાની પરવાનગી આપવામાં આવશે. ઇજિપ્તે પ્રસ્તાવમાં કહ્યું છે કે તે આવા લશ્કરી ગઠબંધનમાં ૨૦,૦૦૦ સૈનિકોનું યોગદાન આપશે, જ્યારે સાઉદી અરેબિયા સહયોગની દૃષ્ટિએ બીજો સૌથી મોટો દેશ હશે.
ઇજિપ્તના રાષ્ટ્રપતિ અબ્દેલ ફત્તાહ અલ-સિસીએ આ અંગે ઘણા દેશો સાથે વાત કરી છે અને દોહા શિખરપરિષદ સિવાય પણ આ પ્રસ્તાવ પર ચર્ચા થવાની શક્યતા છે. આ પ્રકારનું લશ્કરી સંગઠન આ પ્રદેશના દેશો દ્વારા પહેલાં પણ ગલ્ફ વોર અથવા ઇઝરાયલ સામે લડાયેલાં ઘણાં યુદ્ધો દરમિયાન પણ જોવા મળ્યું છે. આરબ અને ઇસ્લામિક દેશો વચ્ચે સેન્ટ્રલ ટ્રીટી ઓર્ગેનાઇઝેશન નામનું લશ્કરી જોડાણ પહેલાં પણ અસ્તિત્વમાં હતું, જેને બગદાદ કરાર તરીકે ઓળખવામાં આવતું હતું, જે ૧૯૫૫ થી ૧૯૭૯ ના સમયગાળા સુધી અસ્તિત્વમાં હતું.
ઇરાકી વડા પ્રધાન મોહમ્મદ શિયા અલ-સુદાનીએ પણ ઇસ્લામિક લશ્કરી ગઠબંધનની રચના માટે હાકલ કરી છે. તેમણે કહ્યું હતું કે ગાઝા અને કતારમાં ઇઝરાયલની તાજેતરની કાર્યવાહીનો સામુહિક પ્રતિભાવ જરૂરી છે. સુદાનીએ જણાવ્યું હતું કે દોહા પર ઇઝરાયલ દ્વારા કરવામાં આવેલો હવાઈ હુમલો આંતરરાષ્ટ્રીય કાયદાનું આઘાતજનક ઉલ્લંઘન હતું. સોમવારના શિખર સંમેલન પહેલાં કતારના વડા પ્રધાને કહ્યું હતું કે આંતરરાષ્ટ્રીય સમુદાય માટે તેનાં બેવડાં ધોરણોનો અંત લાવવાનો અને ઇઝરાયલને તેના તમામ ગુનાઓ માટે સજા કરવાનો સમય આવી ગયો છે. ઇઝરાયલે જાણવું જોઈએ કે પેલેસ્ટિનિયનો સામેનું તેનું વિનાશક યુદ્ધ સફળ થશે નહીં.
દોહામાં ઇઝરાયલી હુમલાનો કતારે પહેલેથી જ કડક જવાબ આપ્યો છે અને પુનરોચ્ચાર કર્યો છે કે તે હવે સંપૂર્ણપણે સતર્ક છે અને કોઈ પણ પરિસ્થિતિ માટે તૈયાર છે. કતારના વિદેશ મંત્રાલયે કહ્યું છે કે દોહા હુમલા અંગેના ડ્રાફ્ટ ઠરાવ પર શિખર સંમેલનમાં ચર્ચા કરવામાં આવશે. કતાર આ ક્ષેત્રમાં સૌથી મોટું અમેરિકી લશ્કરી મથક ધરાવે છે. કતાર અમેરિકા અને ઇજિપ્ત વચ્ચે તેમ જ ઇઝરાયલ અને હમાસ વચ્ચે મધ્યસ્થી કરવામાં પણ મુખ્ય ભૂમિકા ભજવે છે. અમેરિકાના વિદેશ મંત્રી માર્કો રુબિયોએ દોહા પરના હુમલા પર ગુસ્સો વ્યક્ત કર્યો હતો પરંતુ સાથે જ તેમણે પુનરુચ્ચાર કર્યો હતો કે તેનાથી અમેરિકા-ઇઝરાયલના મજબૂત સંબંધોને નુકસાન થશે નહીં. આરબ દેશો વચ્ચે નાટો જેવું લશ્કરી જોડાણ બનાવવાનો વિચાર ઘણા સમયથી ચાલી રહ્યો છે, પરંતુ નિષ્ણાતો તેના અમલીકરણ અંગે બહુ સહમત નથી.
જામિયા મિલિયા ઇસ્લામિયા યુનિવર્સિટીના નેલ્સન મંડેલા સેન્ટર ફોર પીસ એન્ડ કોન્ફ્લિક્ટ રિઝોલ્યુશનના ફેકલ્ટી મેમ્બર પ્રેમાનંદ મિશ્રા કહે છે કે અરબ નાટોના વિચાર પર પહેલાં પણ ચર્ચા થઈ હતી અને સાઉદી અરેબિયાએ તેના પર ઘણો ભાર મૂક્યો હતો. પાકિસ્તાનના ભૂતપૂર્વ આર્મી ચીફ રાહીલ શરીફને તેના ચેરમેન પણ બનાવવામાં આવ્યા હતા, પરંતુ મામલો આગળ વધી શક્યો નહીં. બધા દેશોનાં સુરક્ષા હિતો એટલાં અલગ છે કે તેમની વચ્ચે સર્વસંમતિ બનાવવી એ એક મુશ્કેલ કાર્ય છે. ઉદાહરણ તરીકે, શું સાઉદી અરેબિયા અને ઈરાન તેમના મતભેદોને ઉકેલીને સાથે આવી શકશે? કારણ કે જો કોઈપણ સંયુક્ત લશ્કરી જોડાણ રચવું હોય તો ગુપ્ત માહિતીની આપ-લે પણ થશે.
તાજેતરના દિવસોમાં સાઉદી અરેબિયા અને ઈરાન વચ્ચે સંબંધો સામાન્ય બનાવવાના પ્રયાસો થયા હોવા છતાં અન્ય દેશો વચ્ચે પ્રાદેશિક જોડાણ બનાવવા માટે કોઈ નક્કર પગલાં લેવામાં આવશે કે કેમ તે સ્પષ્ટ નથી. પ્રેમાનંદ મિશ્રા કહે છે કે આ પ્રસ્તાવ ઇજિપ્તથી આવ્યો છે. તે જોવાનું બાકી છે કે શું તે આમ કરવાની સ્થિતિમાં છે. શું પશ્ચિમી દેશો, ખાસ કરીને અમેરિકા અને નાટો, આવા જૂથને અમલમાં મૂકવા દેશે. આરબ નાટો બનાવવાનો વિચાર ભૂતકાળમાં પણ થયો હતો અને ભવિષ્યમાં પણ રહેશે પરંતુ તેનો અમલ થશે કે કેમ તે અંગે ઘણી શંકાઓ રહે છે.
દિલ્હી સ્થિત જવાહરલાલ નહેરુ યુનિવર્સિટીના સેન્ટર ફોર વેસ્ટ એશિયા સ્ટડીઝના આસિસ્ટન્ટ પ્રોફેસર ડૉ. મુદાસિર કમર પણ માને છે કે આરબ દેશોમાં ઘણાં બહુપક્ષીય સંગઠનો છે, પછી ભલે તે આરબ લીગ હોય, OIC હોય કે GCC હોય. આ ઉપરાંત, સાઉદી અરેબિયાના નેતૃત્વમાં આતંકવાદવિરોધી લશ્કરી સંગઠન છે, પરંતુ વાસ્તવિક સમસ્યા આરબ દેશો વચ્ચેના પરસ્પર મતભેદો દૂર કરવાની છે.
પાકિસ્તાન ફરી એક વાર ઇચ્છે છે કે ઇસ્લામિક દેશો ઇઝરાયલ સામે એક થાય. પાકિસ્તાનના પરમાણુ બોમ્બના વિકાસ છતાં પશ્ચિમે ધીમે ધીમે ઘણા ઇસ્લામિક દેશોમાં શાસન પરિવર્તન લાગુ કર્યું છે. ઇરાક, લિબિયા અને સીરિયામાં પશ્ચિમ વિરોધી સરકારો ગાયબ થઈ ગઈ છે અને ઈરાનમાં પણ એવું જ થઈ રહ્યું હોય તેવું લાગે છે. પાકિસ્તાન માને છે કે ઇઝરાયલને જવાબ આપવા માટે વિશ્વભરના ઇસ્લામિક દેશોએ એક થવું જોઈએ, પરંતુ વર્તમાન પરિસ્થિતિ એવી છે કે ઇસ્લામિક દેશો આંતરિક સંઘર્ષો અને મતભેદોમાં ફસાયેલા છે.
આરબ વિશ્વના ઇસ્લામિક દેશો ઇઝરાયલ અને ઇરાન બંનેથી ડરે છે. ગલ્ફના ઇસ્લામિક દેશો ઇરાન કે ઇઝરાયલ બંનેને વધુ પડતું મજબૂત બનાવવાનું પસંદ કરશે નહીં. ગલ્ફના ઇસ્લામિક દેશો અમેરિકાના વ્યૂહાત્મક ભાગીદારો છે. આમ, તેઓ હજુ પણ અમેરિકા પર વિશ્વાસ કરે છે, પરંતુ તેઓ ઇરાન પર વિશ્વાસ કરી શકતા નથી. સ્પષ્ટપણે ૧૯૭૯ ની સરખામણીમાં ઇરાન આ ક્ષેત્રમાં એક શક્તિશાળી શક્તિ બની રહ્યું છે.
સાઉદી અરેબિયા હજુ પણ ઇરાનનો સીધો સામનો કરી શકતું નથી. સાઉદી અરેબિયા અને ઈરાન વચ્ચેની દુશ્મનાવટ હજુ પણ સમાપ્ત થઈ નથી. આ દુશ્મનાવટ સુન્ની વિરુદ્ધ શિયાથી લઈને સાઉદી અરેબિયન રાજાશાહી વિરુદ્ધ ઈરાનની ઇસ્લામિક ક્રાંતિ સુધીની છે. અઝરબૈજાન શિયા બહુમતી ધરાવતો મુસ્લિમ દેશ છે, પરંતુ તે ઇઝરાયલની નજીક છે અને શિયા બહુમતી ધરાવતા ઈરાનનો શત્રુ છે. જ્યારે અમેરિકાએ ઇરાક પર હુમલો કર્યો અને સદ્દામ હુસૈનને ફાંસી આપવાની ખાતરી આપી ત્યારે ઈરાન અમેરિકાની વિરુદ્ધ નહોતું.
ઈરાનમાં ઇસ્લામિક ક્રાંતિ થઈ તે જ વર્ષે ઇજિપ્તે ઇઝરાયલને એક રાષ્ટ્ર તરીકે માન્યતા આપી હતી અને રાજદ્વારી સંબંધો સ્થાપિત કર્યા હતા. જોર્ડને પણ ૧૯૯૪ માં ઇઝરાયલને માન્યતા આપી હતી. ૨૦૨૦ માં UAE, બહેરીન, મોરોક્કો અને સુદાને પણ ઇઝરાયલ સાથે રાજદ્વારી સંબંધો સ્થાપિત કર્યા હતા. તુર્કી અને ઇઝરાયલ ૧૯૪૯ થી રાજદ્વારી સંબંધો ધરાવે છે. તુર્કી ઇઝરાયલને માન્યતા આપનાર પ્રથમ મુસ્લિમ બહુમતી ધરાવતો દેશ હતો. તુર્કીના ઇઝરાયલ સાથે રાજદ્વારી સંબંધો હોવા છતાં તુર્કી ઇઝરાયલ સાથે રાજદ્વારી સંબંધો સ્થાપિત કરવા બદલ યુએઈ અને બહેરીનની ટીકા કરી રહ્યું છે. આવી પરિસ્થિતિમાં પ્રશ્ન એ ઊભો થાય છે કે શું ઇસ્લામિક દેશો ઇઝરાયલ સામેના તેમના બધા મતભેદો અને વિરોધાભાસો ભૂલી જશે?.
– આ લેખમાં પ્રગટ થયેલાં વિચારો લેખકનાં પોતાના છે.