રિઝર્વ બેન્ક ઓફ ઇન્ડિયાએ ફરી એક વાર રેપો રેટમાં ઘટાડો કર્યો છે. શુક્રવારે યોજાયેલી તેની નાણાકીય સમિતિની બેઠકમાં ફક્ત રેપો રેટ જ નહીં, પરંતુ અણધારી રીતે સીઆરઆરમાં પણ ઘટાડો કરવામાં આવ્યો છે જેથી બજારમાં તરલતા વધે અને વિકાસ કાર્યો અને વપરાશી ખર્ચમાં વધારો થતા તરલતાને વેગ મળે. છેલ્લા કેટલાક સમયથી રિઝર્વ બેન્ક ફુગાવો વધવાના ભયે સતત કડક અભિગમ અપનાવી રહી હતી અને દર ઘટાડો કરવાથી દૂર રહેતી હતી. બજારમાં નાણા પ્રવાહ વધતા ચીજવસ્તુઓની માગ વધે અને તેની સામે વસ્તુઓની અછત હોય તો ફુગાવો વધે, ખાસ કરીને અનાજ, શાકભાજી જેવી ખોરાકી ચીજવસ્તુઓ, ઇંધણો વગેરેના ભાવો વધે અને તેનાથી ભાવવધારાનું એક દુષ્ચક્ર શરૂ થઇ જાય તેવો ભય રહે છે.
પરંતુ છેલ્લા કેટલાક સમયથી ફુગાવો નોંધપાત્ર રીતે કાબૂમાં રહેતા આરબીઆઇએ રેપો રેટમાં ઘટાડો કરવાની હિંમત બતાવી છે. રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયા (આરબીઆઈ) એ શુક્રવારે વ્યાજ દરોમાં અપેક્ષા કરતાં વધુ 50 બેસિસ પોઈન્ટનો મોટો ઘટાડો કર્યો હોવાથી અને અર્થતંત્રને વેગ આપવા માટે બેંકો માટે વધુ નાણાં ઉપલબ્ધ કરાવવા માટે કેશ રિઝર્વ રેશિયોમાં અણધારી રીતે ઘટાડો કર્યો હોવાથી હોમ, ઓટો અને અન્ય લોન સસ્તી થવાની શક્યતા છે. અન્ય ધિરાણો પણ સસ્તા થઇ શકે છે અને ગ્રાહક વપરાશી ખર્ચમાં વધારો થઇ શકે છે.
શુક્રવારે ગવર્નર સંજય મલ્હોત્રાની આગેવાની હેઠળ અને ત્રણ બાહ્ય સભ્યોની બનેલી આરબીઆઈની છ સભ્યોની નાણાકીય નીતિ સમિતિએ બેન્ચમાર્ક રિપરચેઝ અથવા રેપો રેટને 50 બેસિસ પોઈન્ટ ઘટાડીને 5.5 ટકા કર્યો હતો. પ:૧ની બહુમતિથી આ ઘટાડો કરવામાં આવ્યો હતો. તેણે કેશ રિઝર્વ રેશિયોમાં 100 બેસિસ પોઈન્ટનો ઘટાડો કરીને 3 ટકા કર્યો હતો, જેનાથી બેંકિંગ સિસ્ટમમાં પહેલાથી જ સરપ્લસ તરલતામાં 2.5 લાખ કરોડ રૂપિયાનો ઉમેરો થયો હતો.
તાજેતરના ઘટાડા સાથે, આરબીઆઈએ હવે 2025માં વ્યાજ દરમાં કુલ 100 બેસિસ પોઈન્ટનો ઘટાડો કર્યો છે, જે ફેબ્રુઆરીમાં ક્વાર્ટર-પોઈન્ટ ઘટાડાથી શરૂ થયું હતું જે મે 2020 પછીનો પહેલો ઘટાડો હતો – અને એપ્રિલમાં સમાન કદનો બીજો ઘટાડો આવ્યો હતો. જો કે તે જ સમયે, કેન્દ્રીય બેંકે તેના નાણાકીય નીતિ વલણને ‘એકોમોડેટિવ’ થી ‘ન્યુટ્રલ’ માં બદલી નાખ્યું, જેનો અર્થ એ છે કે આવનારા ડેટાના આધારે ભવિષ્યમાં દરો વધી અથવા ઘટી શકે છે, મલ્હોત્રાએ જણાવ્યું હતું કે તેમની પાસે વધુ ઘટાડા માટે હવે મર્યાદિત અવકાશ હોઈ શકે છે. એટલે કે હાલ તુરંત હવે વધુ દર ઘટાડાની અપેક્ષા રાખવી જોઇએ નહીં અને રાખવાની જરૂર પણ નથી.
રેપો રેટ એ દર છે જેના પર આરબીઆઈ બેંકોને તેમની ટૂંકા ગાળાની ભંડોળ જરૂરિયાતોને પૂર્ણ કરવા માટે નાણાં ઉછીના આપે છે. રેપો રેટમાં તાજેતરના ઘટાડા સાથે, તેની સાથે જોડાયેલા બધા બાહ્ય બેન્ચમાર્ક લેન્ડિંગ રેટ (EBLR) ઘટશે. અને જો બેંકો આને સંપૂર્ણપણે ઉધાર લેનારાઓને પાસ કરે છે, તો હોમ, ઓટો અને પર્સનલ લોન પર સમાન માસિક હપ્તાઓ (EMI) 50 bps ઘટશે. મલ્હોત્રાએ જણાવ્યું હતું કે, આરબીઆઈ અપેક્ષા રાખે છે કે ધિરાણકર્તાઓ ગ્રાહકોને ઓછા વ્યાજે ધિરાણ આપશે અને રોકડ અનામત ગુણોત્તરમાં 100 બેસિસ પોઇન્ટ ઘટાડીને 3 ટકા કર્યા પછી તેમની પાસે વધારાની રોકડ સાથે ક્રેડિટ વૃદ્ધિને વેગ આપશે. CRR માં ઘટાડો સપ્ટેમ્બર અને ડિસેમ્બર વચ્ચે ચાર તબક્કામાં અમલમાં આવશે.
સીઆરઆર એ બેંકોને રિઝર્વ બેન્કમાંની તેમની થાપણો પર અપાતા વ્યાજનો દર છે. આ દર ઘટતા બેંકો તેમની આરબીઆઇ પાસેની થાપણો ઉપાડી લઇને તેમને ધિરાણ આપવા માટે ઉપયોગ કરવા પ્રેરાઇ શકે છે જેથી બજારમાં તરલતા વધી શકે છે. બીજી બાજુ, આરબીઆઈએ શુક્રવારે ચાલુ નાણાકીય વર્ષ માટે ફુગાવાનો અંદાજ 4 ટકાના અગાઉના અંદાજથી ઘટાડીને 3.7 ટકા કર્યો છે, કારણ કે તે અપેક્ષા રાખે છે કે કોમોડીટીઝના આંતરરાષ્ટ્રીય ભાવમાં ઘટાડો થવાથી મુખ્ય ફુગાવો હળવો રહેશે. 4 ટકાથી નીચેનો સરેરાશ છૂટક ફુગાવાનો અંદાજ તાજેતરના વર્ષોમાં સૌથી નીચો છે.
આરબીઆઈ, જેણે મુખ્ય નીતિ દરમાં 50 બેસિસ પોઈન્ટનો ઘટાડો કરીને 5.5 ટકા કર્યો છે, તેણે કહ્યું કે આ અનુકૂળ આગાહીઓ હોવા છતાં, તે હવામાન સંબંધિત અનિશ્ચિતતાઓ અને ટેરિફ-સંબંધિત ચિંતાઓ પર નજર રાખશે કારણ કે આ બાબત કોમોડિટીઝના ભાવ પર અસર કરી શકે છે. આરબીઆઈએ એપ્રિલમાં તેની નાણાકીય નીતિની જાહેરાતમાં, નાણાકીય વર્ષ 26 માં છૂટક ફુગાવાનો દર સરેરાશ 4 ટકા રહેવાનો અંદાજ મૂક્યો હતો.
શુક્રવારે તેની નીતિમાં, આરબીઆઈના ગવર્નર સંજય મલ્હોત્રાએ જણાવ્યું હતું કે સામાન્ય ચોમાસું ધારીને, નાણાકીય વર્ષ 2025-26 માટે ગ્રાહક ભાવ સૂચકાંક (CPI) ફુગાવો હવે 3.7 ટકા રહેવાનો અંદાજ છે. એપ્રિલમાં છૂટક ફુગાવો ૬ વર્ષના નીચલા સ્તરે ૩.૧૬ ટકા રહ્યો હતો. જો કે વૈશ્વિક પરિબળો અને દેશના ચોમાસા પર ઘણો આધાર છે. જો ચોમાસુ નબળુ જાય તો સ્થિતિ બગડી શકે છે અને આરબીઆઇએ ફરી દર વધારો કરવો પડી શકે છે.
