પહેલગામ આતંકવાદી હુમલા બાદ ભારતે પાકિસ્તાન સામે કડક પગલું ભર્યું છે અને 6 દાયકા જૂની સિંધુ જળ સંધિને સ્થગિત કરી દીધી છે. પાકિસ્તાન આ નિર્ણયથી ખૂબ જ નારાજ છે અને ભારતને સતત ધમકીઓ આપી રહ્યું છે. પરંતુ હવે ભારતની તૈયારીઓ જોઈને પાકિસ્તાનને પોતાની ઔકાત યાદ આવી ગઈ છે. હવે પડોશી દેશ સિંધુના પાણી માટે કાનૂની કાર્યવાહી કરવાની તૈયારી કરી રહ્યો છે.
1965, 1971 અને 1999ના પાકિસ્તાન સાથેના યુદ્ધો પછી પણ ભારતે સિંધુ જળ સંધિને સ્થગિત કરી ન હતી. પુલવામા અને ઉરી હુમલા પછી પણ ભારતે સંધિ ચાલુ રાખી. પરંતુ આ વખતે પાકિસ્તાનને યોગ્ય જવાબ આપવાનો સમય આવી ગયો છે અને આ જ કારણ છે કે પહેલગામ હુમલા પછી ભારતે 1960 માં પોતાના પક્ષે થયેલા આ જળ કરારને તાત્કાલિક સ્થગિત કરી દીધો છે.
અગાઉ પાકિસ્તાની નેતાઓ ‘સિંધુમાં પાણી વહેશે અથવા લોહી વહેશે’ જેવા મોટા મોટા નિવેદનો આપી રહ્યા હતા. પણ હવે તેને પણ પોતાની સ્થિતિનો અહેસાસ થઈ ગયો છે. આ કારણોસર પાકિસ્તાન હવે સિંધુ જળ સંધિને સ્થગિત કરવાના ભારતના પગલા અંગે આંતરરાષ્ટ્રીય કાનૂની કાર્યવાહી શરૂ કરવાની તૈયારી કરી રહ્યું છે. અને દેશની ટોચની કાનૂની સંસ્થાએ આ મામલે સરકારને મદદ કરવા માટે એક સમિતિની રચના પણ કરી છે.
પાકિસ્તાન કાનૂની વિકલ્પો શોધી રહ્યું છે
પાકિસ્તાનના કાનૂની બાબતોના રાજ્યમંત્રી બેરિસ્ટર અકીલ મલિકે રોઇટર્સને જણાવ્યું હતું કે સરકાર ઓછામાં ઓછા ત્રણ અલગ અલગ કાનૂની વિકલ્પોનો ઉપયોગ કરી રહી છે, જેમાં વિશ્વ બેંક સમક્ષ આ મુદ્દો ઉઠાવવાનો સમાવેશ થાય છે, જેણે કરાર દરમિયાન મધ્યસ્થી તરીકે કામ કર્યું હતું અને આજે પણ સંધિમાં મધ્યસ્થી તરીકે કાર્ય કરે છે.
તેમણે કહ્યું કે તેઓ કાયમી મધ્યસ્થી અદાલત અથવા હેગ સ્થિત આંતરરાષ્ટ્રીય ન્યાય અદાલતમાં કાર્યવાહી કરવાનું પણ વિચારી રહ્યા છે. અહીં પાકિસ્તાન દલીલ કરી શકે છે કે ભારતે સંધિને સ્થગિત કરીને 1969ના વિયેના સંમેલનનું ઉલ્લંઘન કર્યું છે. બેરિસ્ટર અકીલે જણાવ્યું હતું કે “કાનૂની વ્યૂહરચના પર ચર્ચા લગભગ પૂર્ણ થઈ ગઈ છે”, તેમણે ઉમેર્યું હતું કે કયા કેસ ચલાવવા તે અંગે નિર્ણય ટૂંક સમયમાં લેવામાં આવશે, અને તેમાં એક કરતાં વધુ વિકલ્પો સામેલ હશે.
આ સંધિ પાકિસ્તાન માટે કેમ મહત્વપૂર્ણ છે?
સિંધુ અને તેની સહાયક નદીઓને પાકિસ્તાનની જીવનરેખા કહેવામાં આવે છે. પાકિસ્તાન સિંધુ નદીના પાણીનો લગભગ 93% ઉપયોગ સિંચાઈ અને વીજળી ઉત્પાદન માટે કરે છે અને દેશની લગભગ 80% ખેતીલાયક જમીન તેના પાણી પર નિર્ભર છે. પાકિસ્તાનના અર્થતંત્રમાં કૃષિ મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે. એટલું જ નહીં, પાકિસ્તાનની લગભગ 24 કરોડ વસ્તી આ નદીઓમાંથી તેમની પાણીની જરૂરિયાતો પૂરી કરે છે. આવી સ્થિતિમાં ભારતે કરાર બંધ કર્યા પછી, પાકિસ્તાન માટે એક ગંભીર સમસ્યા ઊભી થઈ છે.
નિષ્ણાતોના મતે સિંધુ જળ સંધિ સ્થગિત થવાનો અર્થ એ છે કે ભારત હવે પાકિસ્તાનને પશ્ચિમી નદીઓ પરના પ્રોજેક્ટ્સ વિશે જાણ કરશે નહીં, કે કોઈ ડેટા શેર કરશે નહીં. આવી સ્થિતિમાં, કોઈ પણ પૂર્વ ચેતવણી કે ચેતવણીના અભાવે જો નદીમાં વધારાનું પાણી છોડવામાં આવે તો પાકિસ્તાનમાં પૂર આવી શકે છે અને જો પાણી બંધ કરવામાં આવે તો દુષ્કાળ જેવી આફત આવી શકે છે. જો પાકિસ્તાન પોતાની ફરિયાદ મધ્યસ્થી કોર્ટમાં લઈ જાય છે, તો ભારત પાસે એક વિકલ્પ છે.
વ્યૂહાત્મક નિષ્ણાત ચેલાની માને છે કે ભારત પાસે સિંધુ જળ સંધિમાંથી કાયદેસર રીતે બહાર નીકળવાનો વિકલ્પ છે. 1969ના વિયેના કન્વેન્શન ઓન ધ લો ઓફ ટ્રીટીઝના આર્ટિકલ 60 કોઈ પણ રાજ્યને બીજા પક્ષ દ્વારા નોંધપાત્ર ઉલ્લંઘનની સ્થિતિમાં સંધિને સ્થગિત કરવાની અથવા તેમાંથી પાછી ખેંચી લેવાની મંજૂરી આપે છે. આવી સ્થિતિમાં ભારત સંધિ સંબંધિત કોઈપણ નિર્ણય સ્વીકારવા માટે બંધાયેલ રહેશે નહીં.
