20 નવેમ્બરે યોજાનાર મતદાનમાં એક નવું પરિબળ મહારાષ્ટ્રમાં સૌથી વધુ ચર્ચામાં રહ્યું છે- મહિલા મતદારો, ઓબીસી વિરુદ્ધ મરાઠા મતદારો કે કિસાન મતદારો? ભાજપ અને મહાયુતિ ગઠબંધનને હરાવવા માટે મુસ્લિમ મતદારો દ્વારા વ્યૂહાત્મક મતદાન કરવામાં આવે છે તેવું દરેક કહે છે. દરેક વ્યક્તિ જાણે છે કે મહારાષ્ટ્રમાં મુસ્લિમ મતોનો ફાયદો મહા વિકાસ અઘાડીને થાય છે, પરંતુ આ વર્ષની ચૂંટણીમાં આ પરિબળ મહત્ત્વપૂર્ણ ભૂમિકામાં છે. 15 નવેમ્બરે ભાજપના નેતા અને ગૃહ પ્રધાન દેવેન્દ્ર ફડણવીસે આ ‘વોટ જેહાદ’નો સામનો કરવા માટે ‘મતોના ધર્મયુદ્ધ’ માટે આહવાન કર્યું હતું.
તેણે તેને ‘વોટ જેહાદ’ કેમ કહ્યું? ફડણવીસે ભાજપની આગેવાની હેઠળની મહાયુતિ સરકાર સામે બહિષ્કાર માટે ઇસ્લામિક વિદ્વાન દ્વારા કથિત અપીલનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો. પુણેમાં ખડકવાસલા મતવિસ્તારમાં એક રેલીને સંબોધતાં ફડણવીસે ઇસ્લામિક વિદ્વાન સજ્જાદ નોમાનીનો એક વીડિયો પણ ચલાવ્યો હતો અને દાવો કર્યો હતો કે ‘વોટ જેહાદ’ના નારા લગાવવામાં આવ્યા હતા. ડેપ્યુટી સીએમએ કહ્યું કે, જો વોટ જેહાદ થશે તો આપણે વોટનું ધર્મયુદ્ધ પણ લડવું પડશે. અઘાડી નેતાઓએ તરત જ ફડણવીસની ટીકા કરતાં કહ્યું કે, આ ધાર્મિક આધાર પર મતદારોનું ધ્રુવીકરણ કરવાનો પ્રયાસ છે.
શરદ પવારે કહ્યું કે, તે ભાજપના નેતા હતા જેમણે લોકસભા ચૂંટણી દરમિયાન કેટલાક મતવિસ્તારોમાં વિપક્ષી જૂથ મહા વિકાસ અઘાડી (એમવીએ)ની તરફેણ કરતા લઘુમતીઓનો ઉલ્લેખ કરીને ‘વોટ જેહાદ’નો મુદ્દો ઉઠાવ્યો હતો. પવારે પૂછ્યું, ‘’જો પુણેના એક વિસ્તારમાં જ્યાં હિંદુઓ બહુમતીમાં છે અને તેઓ ભાજપને મત આપે છે તો તે સામાન્ય જ્ઞાન છે કે આ પરિણામ અપેક્ષિત હતું. તેનો અર્થ એ નથી કે તે ‘વોટ જેહાદ’ છે. સૂત્રોચ્ચાર કરીને ફડણવીસ અને તેમના સાથીદારો આ ચૂંટણીને ધાર્મિક રંગ આપવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છે. મહારાષ્ટ્ર કોંગ્રેસના રાજ્ય એકમના વડા નાના પટોલેએ કહ્યું, “મુસ્લિમ સંગઠન મતદારોને કોઈ ચોક્કસ પક્ષ અથવા ગઠબંધનને મત આપવા માટે અપીલ કરી રહ્યું છે. રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘ (આરએસએસ), જે એક ધર્મ આધારિત સંગઠન તરીકે જોવામાં આવે છે, તે પણ ભાજપ માટે કરી રહ્યું છે. ત્યારે શું છે આ મામલે હકીકત?
તાજેતરની લોકસભાની ચૂંટણીમાં મહારાષ્ટ્રમાંથી ભાજપને ઓછી બેઠકો મળવાનું એક મુખ્ય કારણ એ માનવામાં આવે છે કે, મુસ્લિમોએ અઘાડીને મોટા પાયે સમર્થન આપ્યું હતું. મુસ્લિમ મતદારોએ શિવસેના (યુબીટી)ના અરવિંદ સાવંત જેવા ઉમેદવારોને પણ સમર્થન આપ્યું હતું. જ્યારે શિવસેનાએ ભૂતકાળમાં ઉગ્ર મુસ્લિમ વિરોધી વલણ અપનાવ્યું હતું અને જાન્યુઆરી 1992ના રમખાણોમાં તેની કથિત સક્રિય ભૂમિકા રહી હતી. તેઓએ જાણીજોઈને એ હકીકતની અવગણના કરી કે, ઉદ્ધવ ઠાકરે કેબિનેટનો છેલ્લો નિર્ણય ઔરંગાબાદનું નામ બદલીને છત્રપતિ શિવાજી મહારાજ નગર કરવાનો હતો. જોકે, મૌલાનાઓ અને અન્ય ધાર્મિક નેતાઓએ તેમને ભાજપ અને તેના સાથી પક્ષોને હરાવવા કહ્યું, પછી ભલે એ માટે તેઓએ શિવસેના (યુબીટી)ને મત આપવો પડે.
લોકસભા ચૂંટણીમાં ભાજપ 272 સીટોના હાફવે માર્ક સુધી ન પહોંચી શકવાનું એક કારણ મહારાષ્ટ્રનું ખરાબ પ્રદર્શન હતું. ઘણી બેઠકો પર ભાજપ એટલા માટે હારી ગઈ કારણ કે મોટા પાયે મુસ્લિમ મતદારોએ તેમના વિરુદ્ધ મતદાન કર્યું. મુંબઈ, ઉત્તર-પૂર્વ, ધુલે અને અન્ય બેઠકોમાં આ જોવા મળ્યું હતું, જ્યાં ભાજપે છમાંથી પાંચ વિધાનસભા ક્ષેત્રોમાં નેતૃત્વ કર્યું હતું, પરંતુ છઠ્ઠા મુસ્લિમ-પ્રભુત્વવાળા સેગમેન્ટમાં તેણે હારનો સામનો કરવો પડ્યો હતો. મુસ્લિમ ધાર્મિક નેતાઓ ફરી એકવાર તેમના સમુદાયના સભ્યોને મહાયુતિને હરાવવા માટે વિનંતી કરી રહ્યા છે. તેઓ મુસ્લિમ ઉમેદવારોને વોટ માટે અપીલ કરી રહ્યા નથી. ઓછામાં ઓછી 40 બેઠકો પર મુસ્લિમ મતદારો 22 ટકા છે અને જો તેઓ સામૂહિક રીતે મતદાન કરે તો તેઓ મતદાનના પરિણામમાં ફરક લાવી શકે છે. મુંબાદેવી, માનખુર્દ-શિવાજી નગર, બાંદ્રા પૂર્વ અને અન્ય મતવિસ્તારોમાં મુસ્લિમ મતદારો સામૂહિક રીતે મતદાન કરશે તો તેઓ જ નિર્ણાયક બનશે.
રસપ્રદ વાત એ છે કે, મહારાષ્ટ્રમાં 4,136 ઉમેદવારો મેદાનમાં છે, તેમાં માત્ર 420 મુસ્લિમ છે. ભાજપ વિરોધી મતોનું વિભાજન કરવા માટે ઘણા અપક્ષ ઉમેદવારો છે. કોંગ્રેસે માત્ર નવ મુસ્લિમોને ટિકિટ આપી છે, જેઓ રાજ્યની વસ્તીના 1.30 કરોડ અથવા 11.54 ટકા છે. એનસીપી (શરદ પવાર)એ બે મુસ્લિમોને મેદાનમાં ઉતાર્યા છે અને શિવસેના (યુબીટી)એ એક-એકને મેદાનમાં ઉતાર્યા છે. જોકે, આ તમામ પરિબળોએ મુસ્લિમ ધાર્મિક નેતાઓને ભાજપ-મુક્ત મહારાષ્ટ્રના તેમના એજન્ડાને આગળ ધપાવતા અટકાવ્યા નથી. મરાઠી મુસ્લિમ સેવા સંઘ, એક ઓછી જાણીતી સંસ્થા, લઘુમતી સમુદાયના 200થી વધુ એનજીઓ સાથે બે-પાંખીય વ્યૂહરચના હેઠળ વધુમાં વધુ મુસ્લિમ મતદારોની નોંધણી કરવા અને પછી તેમને ભાજપ અને તેના સાથી પક્ષો વિરુદ્ધ મત આપવા માટે નેટવર્ક બનાવ્યા છે.
દેવબંદી સંપ્રદાયના ઓલ ઈન્ડિયા પર્સનલ લો બોર્ડના મૌલાના સજ્જાદ નોમાનીએ મુસ્લિમોને અઘાડીને મત આપવા માટે ખુલ્લેઆમ અપીલ કરી છે. તેમણે કહ્યું કે, 269 જેટલી બેઠકોના મતદારોનો સંપર્ક કરવામાં આવ્યો છે. તેમણે એમવીએ નેતાઓને માંગણીઓની એક યાદી પણ મોકલી છે. જેમાં એક માંગ આરએસએસ પર તાત્કાલિક પ્રતિબંધ લગાવવાની પણ છે. પ્રદેશ કોંગ્રેસ અધ્યક્ષ નાના પટોલે આ માંગણીઓ પર પહેલાથી જ હકારાત્મક પ્રતિભાવ આપી ચૂક્યા છે. એક પ્રભાવશાળી બરેલવી સંગઠન રઝા એકેડેમીના સઈદ નૂરીએ જણાવ્યું હતું કે, ‘’અમે મુસ્લિમોને કોઈ ચોક્કસ પક્ષ અથવા ગઠબંધનને મત આપવા માટે નથી કહી રહ્યા, પરંતુ મતદાનના દિવસે મોટી સંખ્યામાં મતદાન કરવા માટે કહી રહ્યા છીએ.’’
નોમાની અને અન્ય મુસ્લિમ નેતાઓના આ પ્રયાસોના જવાબમાં સંઘ પરિવારે હિંદુ મતદારોને મોટા પાયે એકત્રિત કરવાનું શરૂ કર્યું છે સંઘના કાર્યકરોએ કહ્યું, ‘’અમારું તાત્કાલિક લક્ષ્ય હિંદુ મતોમાં ઓછામાં ઓછા 20 ટકાનો વધારો કરવાનું છે. અમે ઘરે ઘરે જઈને હિંદુઓને મત આપવા માટે અપીલ કરી રહ્યા છીએ.’’ આરએસએસના તમામ અગ્રણી સંગઠનોના હજારો સભ્યો મેદાનમાં ઊમટી પડ્યા છે. ઉત્તર પ્રદેશના મુખ્ય પ્રધાન યોગી આદિત્યનાથનું ‘બટેંગે તો કટંગે’ સૂત્ર અને વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીનું નિવેદન ‘એક હૈ તો સેફ હૈ’ને હિંદુ મતોનું એકત્રીકરણ અને મજબૂતીકરણ પ્રાપ્ત કરવા માટે વ્યાપકપણે ફેલાવવામાં આવી રહ્યા છે.
– આ લેખમાં પ્રગટ થયેલાં વિચારો લેખકનાં પોતાના છે.
20 નવેમ્બરે યોજાનાર મતદાનમાં એક નવું પરિબળ મહારાષ્ટ્રમાં સૌથી વધુ ચર્ચામાં રહ્યું છે- મહિલા મતદારો, ઓબીસી વિરુદ્ધ મરાઠા મતદારો કે કિસાન મતદારો? ભાજપ અને મહાયુતિ ગઠબંધનને હરાવવા માટે મુસ્લિમ મતદારો દ્વારા વ્યૂહાત્મક મતદાન કરવામાં આવે છે તેવું દરેક કહે છે. દરેક વ્યક્તિ જાણે છે કે મહારાષ્ટ્રમાં મુસ્લિમ મતોનો ફાયદો મહા વિકાસ અઘાડીને થાય છે, પરંતુ આ વર્ષની ચૂંટણીમાં આ પરિબળ મહત્ત્વપૂર્ણ ભૂમિકામાં છે. 15 નવેમ્બરે ભાજપના નેતા અને ગૃહ પ્રધાન દેવેન્દ્ર ફડણવીસે આ ‘વોટ જેહાદ’નો સામનો કરવા માટે ‘મતોના ધર્મયુદ્ધ’ માટે આહવાન કર્યું હતું.
તેણે તેને ‘વોટ જેહાદ’ કેમ કહ્યું? ફડણવીસે ભાજપની આગેવાની હેઠળની મહાયુતિ સરકાર સામે બહિષ્કાર માટે ઇસ્લામિક વિદ્વાન દ્વારા કથિત અપીલનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો. પુણેમાં ખડકવાસલા મતવિસ્તારમાં એક રેલીને સંબોધતાં ફડણવીસે ઇસ્લામિક વિદ્વાન સજ્જાદ નોમાનીનો એક વીડિયો પણ ચલાવ્યો હતો અને દાવો કર્યો હતો કે ‘વોટ જેહાદ’ના નારા લગાવવામાં આવ્યા હતા. ડેપ્યુટી સીએમએ કહ્યું કે, જો વોટ જેહાદ થશે તો આપણે વોટનું ધર્મયુદ્ધ પણ લડવું પડશે. અઘાડી નેતાઓએ તરત જ ફડણવીસની ટીકા કરતાં કહ્યું કે, આ ધાર્મિક આધાર પર મતદારોનું ધ્રુવીકરણ કરવાનો પ્રયાસ છે.
શરદ પવારે કહ્યું કે, તે ભાજપના નેતા હતા જેમણે લોકસભા ચૂંટણી દરમિયાન કેટલાક મતવિસ્તારોમાં વિપક્ષી જૂથ મહા વિકાસ અઘાડી (એમવીએ)ની તરફેણ કરતા લઘુમતીઓનો ઉલ્લેખ કરીને ‘વોટ જેહાદ’નો મુદ્દો ઉઠાવ્યો હતો. પવારે પૂછ્યું, ‘’જો પુણેના એક વિસ્તારમાં જ્યાં હિંદુઓ બહુમતીમાં છે અને તેઓ ભાજપને મત આપે છે તો તે સામાન્ય જ્ઞાન છે કે આ પરિણામ અપેક્ષિત હતું. તેનો અર્થ એ નથી કે તે ‘વોટ જેહાદ’ છે. સૂત્રોચ્ચાર કરીને ફડણવીસ અને તેમના સાથીદારો આ ચૂંટણીને ધાર્મિક રંગ આપવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છે. મહારાષ્ટ્ર કોંગ્રેસના રાજ્ય એકમના વડા નાના પટોલેએ કહ્યું, “મુસ્લિમ સંગઠન મતદારોને કોઈ ચોક્કસ પક્ષ અથવા ગઠબંધનને મત આપવા માટે અપીલ કરી રહ્યું છે. રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘ (આરએસએસ), જે એક ધર્મ આધારિત સંગઠન તરીકે જોવામાં આવે છે, તે પણ ભાજપ માટે કરી રહ્યું છે. ત્યારે શું છે આ મામલે હકીકત?
તાજેતરની લોકસભાની ચૂંટણીમાં મહારાષ્ટ્રમાંથી ભાજપને ઓછી બેઠકો મળવાનું એક મુખ્ય કારણ એ માનવામાં આવે છે કે, મુસ્લિમોએ અઘાડીને મોટા પાયે સમર્થન આપ્યું હતું. મુસ્લિમ મતદારોએ શિવસેના (યુબીટી)ના અરવિંદ સાવંત જેવા ઉમેદવારોને પણ સમર્થન આપ્યું હતું. જ્યારે શિવસેનાએ ભૂતકાળમાં ઉગ્ર મુસ્લિમ વિરોધી વલણ અપનાવ્યું હતું અને જાન્યુઆરી 1992ના રમખાણોમાં તેની કથિત સક્રિય ભૂમિકા રહી હતી. તેઓએ જાણીજોઈને એ હકીકતની અવગણના કરી કે, ઉદ્ધવ ઠાકરે કેબિનેટનો છેલ્લો નિર્ણય ઔરંગાબાદનું નામ બદલીને છત્રપતિ શિવાજી મહારાજ નગર કરવાનો હતો. જોકે, મૌલાનાઓ અને અન્ય ધાર્મિક નેતાઓએ તેમને ભાજપ અને તેના સાથી પક્ષોને હરાવવા કહ્યું, પછી ભલે એ માટે તેઓએ શિવસેના (યુબીટી)ને મત આપવો પડે.
લોકસભા ચૂંટણીમાં ભાજપ 272 સીટોના હાફવે માર્ક સુધી ન પહોંચી શકવાનું એક કારણ મહારાષ્ટ્રનું ખરાબ પ્રદર્શન હતું. ઘણી બેઠકો પર ભાજપ એટલા માટે હારી ગઈ કારણ કે મોટા પાયે મુસ્લિમ મતદારોએ તેમના વિરુદ્ધ મતદાન કર્યું. મુંબઈ, ઉત્તર-પૂર્વ, ધુલે અને અન્ય બેઠકોમાં આ જોવા મળ્યું હતું, જ્યાં ભાજપે છમાંથી પાંચ વિધાનસભા ક્ષેત્રોમાં નેતૃત્વ કર્યું હતું, પરંતુ છઠ્ઠા મુસ્લિમ-પ્રભુત્વવાળા સેગમેન્ટમાં તેણે હારનો સામનો કરવો પડ્યો હતો. મુસ્લિમ ધાર્મિક નેતાઓ ફરી એકવાર તેમના સમુદાયના સભ્યોને મહાયુતિને હરાવવા માટે વિનંતી કરી રહ્યા છે. તેઓ મુસ્લિમ ઉમેદવારોને વોટ માટે અપીલ કરી રહ્યા નથી. ઓછામાં ઓછી 40 બેઠકો પર મુસ્લિમ મતદારો 22 ટકા છે અને જો તેઓ સામૂહિક રીતે મતદાન કરે તો તેઓ મતદાનના પરિણામમાં ફરક લાવી શકે છે. મુંબાદેવી, માનખુર્દ-શિવાજી નગર, બાંદ્રા પૂર્વ અને અન્ય મતવિસ્તારોમાં મુસ્લિમ મતદારો સામૂહિક રીતે મતદાન કરશે તો તેઓ જ નિર્ણાયક બનશે.
રસપ્રદ વાત એ છે કે, મહારાષ્ટ્રમાં 4,136 ઉમેદવારો મેદાનમાં છે, તેમાં માત્ર 420 મુસ્લિમ છે. ભાજપ વિરોધી મતોનું વિભાજન કરવા માટે ઘણા અપક્ષ ઉમેદવારો છે. કોંગ્રેસે માત્ર નવ મુસ્લિમોને ટિકિટ આપી છે, જેઓ રાજ્યની વસ્તીના 1.30 કરોડ અથવા 11.54 ટકા છે. એનસીપી (શરદ પવાર)એ બે મુસ્લિમોને મેદાનમાં ઉતાર્યા છે અને શિવસેના (યુબીટી)એ એક-એકને મેદાનમાં ઉતાર્યા છે. જોકે, આ તમામ પરિબળોએ મુસ્લિમ ધાર્મિક નેતાઓને ભાજપ-મુક્ત મહારાષ્ટ્રના તેમના એજન્ડાને આગળ ધપાવતા અટકાવ્યા નથી. મરાઠી મુસ્લિમ સેવા સંઘ, એક ઓછી જાણીતી સંસ્થા, લઘુમતી સમુદાયના 200થી વધુ એનજીઓ સાથે બે-પાંખીય વ્યૂહરચના હેઠળ વધુમાં વધુ મુસ્લિમ મતદારોની નોંધણી કરવા અને પછી તેમને ભાજપ અને તેના સાથી પક્ષો વિરુદ્ધ મત આપવા માટે નેટવર્ક બનાવ્યા છે.
દેવબંદી સંપ્રદાયના ઓલ ઈન્ડિયા પર્સનલ લો બોર્ડના મૌલાના સજ્જાદ નોમાનીએ મુસ્લિમોને અઘાડીને મત આપવા માટે ખુલ્લેઆમ અપીલ કરી છે. તેમણે કહ્યું કે, 269 જેટલી બેઠકોના મતદારોનો સંપર્ક કરવામાં આવ્યો છે. તેમણે એમવીએ નેતાઓને માંગણીઓની એક યાદી પણ મોકલી છે. જેમાં એક માંગ આરએસએસ પર તાત્કાલિક પ્રતિબંધ લગાવવાની પણ છે. પ્રદેશ કોંગ્રેસ અધ્યક્ષ નાના પટોલે આ માંગણીઓ પર પહેલાથી જ હકારાત્મક પ્રતિભાવ આપી ચૂક્યા છે. એક પ્રભાવશાળી બરેલવી સંગઠન રઝા એકેડેમીના સઈદ નૂરીએ જણાવ્યું હતું કે, ‘’અમે મુસ્લિમોને કોઈ ચોક્કસ પક્ષ અથવા ગઠબંધનને મત આપવા માટે નથી કહી રહ્યા, પરંતુ મતદાનના દિવસે મોટી સંખ્યામાં મતદાન કરવા માટે કહી રહ્યા છીએ.’’
નોમાની અને અન્ય મુસ્લિમ નેતાઓના આ પ્રયાસોના જવાબમાં સંઘ પરિવારે હિંદુ મતદારોને મોટા પાયે એકત્રિત કરવાનું શરૂ કર્યું છે સંઘના કાર્યકરોએ કહ્યું, ‘’અમારું તાત્કાલિક લક્ષ્ય હિંદુ મતોમાં ઓછામાં ઓછા 20 ટકાનો વધારો કરવાનું છે. અમે ઘરે ઘરે જઈને હિંદુઓને મત આપવા માટે અપીલ કરી રહ્યા છીએ.’’ આરએસએસના તમામ અગ્રણી સંગઠનોના હજારો સભ્યો મેદાનમાં ઊમટી પડ્યા છે. ઉત્તર પ્રદેશના મુખ્ય પ્રધાન યોગી આદિત્યનાથનું ‘બટેંગે તો કટંગે’ સૂત્ર અને વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીનું નિવેદન ‘એક હૈ તો સેફ હૈ’ને હિંદુ મતોનું એકત્રીકરણ અને મજબૂતીકરણ પ્રાપ્ત કરવા માટે વ્યાપકપણે ફેલાવવામાં આવી રહ્યા છે.
– આ લેખમાં પ્રગટ થયેલાં વિચારો લેખકનાં પોતાના છે.