આપણો દેશ અનન્ય છે, વિવિધતાથી ભરેલો છે. અહીં, વસ્તુઓને અલગ દ્રષ્ટિકોણથી જોવાની એક લાંબી પરંપરા રહી છે. આપણા માટે ગંગા અને ગોદાવરી માત્ર નદીઓના નામ નથી, તે જીવન આપનારી માતાના પર્યાય છે. સંગીત એ ફક્ત કાનને આનંદ આપવાનું સાધન નથી, તે આધ્યાત્મિક સાધનાનું સાધન છે તેવી જ રીતે, દેશવાસીઓ માટે, ભારતીય રેલવે એ માત્ર એક એન્જિન અને દોઢ ડઝન કોચથી સજ્જ ટ્રેન નથી, ઘર અને પરિવારથી દૂર રહીને જીવનનિર્વાહ કરતા આપણા કામદારો, ખેડૂતો, સૈનિકો અને કરોડો નાગરિકોના તેમના પરિવાર અને પ્રિયજનો સાથે ભાવનાત્મક બંધનને જોડતો સેતુ છે. અમારી ટ્રેનો માત્ર પૂર્વથી પશ્ચિમ અને ઉત્તરથી દક્ષિણ તરફ ચાલતા ટ્રેક પર દોડતી નથી – સંબંધોની લાગણીઓ તેમાંથી પસાર થાય છે. મહાન ભારત દેશની વિવિધતાને સમાવે છે, ભારતીય રેલવે ભારત સરકારની પ્રતિનિધિ છે અને દેશવાસીઓની આકાંક્ષાઓનું પ્રતીક પણ છે!
આ આકાંક્ષાઓનો લિટમસ ટેસ્ટ દર વર્ષે તહેવારોની મોસમમાં આવે છે, જ્યારે તેમના પરિવારથી દૂર રહેતા કરોડો દેશવાસીઓ તેમના ઘરે પાછા ફરે છે. મેટ્રોપોલિટન લાઇફની ગુમનામીમાં એક વર્ષની મહેનત પછી, આ મહેનતુ લોકો તેમના પ્રિયજનોને મળવાની આશા સાથે એક વિશાળ જૂથમાં ટ્રેનની મુસાફરી પર નીકળ્યા. સંખ્યા એટલી વધારે હતી કે જો તમે એ વાતાવરણમાં ક્યારેય કામ ન કર્યું હોય, તો તમે તેને જોઈને અભિભૂત થઈ જશો. અને, જો તહેવારો અને ખાસ દિવસો દરમિયાન ભીડ એકઠી થવાની વાત હોય, તો માત્ર રેલવે કામગીરી પૂરતી નથી. તમારે રેલવે સ્ટેશન પર આવતા લોકોના સરળ રોકાણ, ટિકિટની ખરીદી, નાસ્તો વગેરે માટે પણ પૂરતી વ્યવસ્થા કરવી પડશે. આ માટે રેલવે અધિકારીઓ અને કર્મચારીઓ ઉપરાંત અમને સ્વૈચ્છિક સંસ્થાઓનો પણ સહયોગ મળે છે. ભારતીય રેલવે પ્રશાસન પાસે કરોડો મુસાફરોને તેમના ગંતવ્ય સ્થાન સુધી પહોંચવામાં મદદ કરવા માટે ઘણા દાયકાઓનો અનુભવ છે, પરંતુ હવે આ અનુભવને ધીમે ધીમે સુખદ બનાવવાના તમામ પ્રયાસો કરવામાં આવી રહ્યા છે.
જો આ વિષય પર ક્યારેય વિદેશી મહેમાનો સાથે ચર્ચા કરવામાં આવે તો તેઓ ચોંકી જાય છે. ટ્રાફિક મેનેજમેન્ટનું જ્ઞાન ધરાવતા ઘણા મિત્રોને એ સાંભળીને નવાઈ લાગે છે કે તહેવારો દરમિયાન રેલવેએ એક લાખ સિત્તેર હજાર ટ્રેન ટ્રીપ ઉપરાંત 7,700 વિશેષ ટ્રેનો ચલાવી હતી. હવે સુરત નજીક આવેલા ઉધના ઔદ્યોગિક શહેરને જ લઈએ – અહીંના રેલવે સ્ટેશન પર દરરોજ સરેરાશ સાત-આઠ હજાર મુસાફરોની અવરજવર રહે છે – 4 નવેમ્બરે આ નાના સ્ટેશન પર ચાલીસ હજારથી વધુની ભીડ એકઠી થઈ હતી. જો રેલવે પ્રશાસને એક ટીમ તરીકે કામ કરીને યોગ્ય વ્યવસ્થા ન કરી હોત તો મુસાફરોની મુશ્કેલીની કલ્પના કરવી મુશ્કેલ બની હોત. તહેવાર દરમિયાન દેશભરમાં સૌથી વધુ ટ્રાફિક નવી દિલ્હી સ્ટેશનથી આવ્યો હતો. આ સમયગાળા દરમિયાન, મુસાફરોની માંગ પર એકલા આ સ્ટેશનથી એક દિવસમાં 64 વિશેષ અને 19 અનરિઝર્વ્ડ ટ્રેનો ચલાવવામાં આવી હતી.
વિદેશી મહેમાનોથી ભરેલા મેળાવડામાં તહેવારો દરમિયાન રેલ મુસાફરીની ચર્ચા કરવામાં આવી ત્યારે એક રાજદ્વારી એ સાંભળીને દંગ રહી ગયા કે આ વર્ષે માત્ર છઠના તહેવારની પૂર્વ સંધ્યાએ જ 4 નવેમ્બરના રોજ લગભગ 3 કરોડ લોકોએ ટ્રેનમાં મુસાફરી કરી હતી અને તહેવાર તે દિવસોમાં રેલવેએ લગભગ 25 કરોડ મુસાફરોને મુસાફરી કરવામાં મદદ કરી હતી. સંબંધિત રાજદ્વારીએ હળવા સ્મિત સાથે કહ્યું કે પાકિસ્તાનની કુલ વસ્તી કરતાં વધુ લોકોએ થોડા દિવસોમાં તમારી ટ્રેનોમાં મુસાફરી કરી!
ભારતીય રેલવેને ખ્યાલ છે કે આપણા ભાઈઓ અને બહેનો, જેઓ દેશના પૂર્વીય ભાગોમાંથી ઔદ્યોગિક કેન્દ્રોમાં મોટી સંખ્યામાં કામ કરી રહ્યા છે, તેમની દેશના વિકાસમાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા છે. જમ્મુની અટલ ટનલથી લઈને મુંબઈની સી લિંક સુધી અને બેંગલુરુની આઈટી સંસ્થાઓથી લઈને દિલ્હીની નિર્માણાધીન ઈમારતો સુધી, પૂર્વની ધરતીમાં રહેતા લોકોએ પોતાના હાથે જ તેનું નિર્માણ કર્યું છે.
દેશની સરહદો પર તૈનાત આર્મી હોય કે બોર્ડર સિક્યોરિટી ફોર્સના જવાનો, પંજાબના ખેતરોમાં પાક ઉગાડતા મજૂરો હોય, સરકારી કચેરીઓ અને ખાનગી સંસ્થાઓમાં ફરજ બજાવતા કર્મચારીઓ હોય, વડીલો હોય કે દેશની પ્રતિષ્ઠિત શૈક્ષણિક સંસ્થાઓમાં ભણતા વિદ્યાર્થીઓ હોય, આ બધાં જ આ બધાંની સાથે છે. તેઓ પોતાની રીતે આજે અને આવતીકાલના ભારતને આકાર આપી રહ્યા છે. ભારતીય રેલવેએ પણ આધુનિક ટેકનોલોજી અને સુવિધાઓથી સજ્જ વંદે ભારત, અમૃત ભારત, નમો ભારત જેવી ટ્રેનોનું સતત વિસ્તરણ કરીને અને દેશભરના એક હજારથી વધુ રેલવે સ્ટેશનોને અમૃત સ્ટેશનોમાં રૂપાંતરિત કરીને એક નવી અને વિશ્વ કક્ષાની સફર શરૂ કરી છે. બદલાતા ભારતની બદલાતી તસવીર હવે ભારતીય રેલવેના રૂપમાં ઉભરાવા લાગી છે.
-જયા વર્મા સિન્હા
આપણો દેશ અનન્ય છે, વિવિધતાથી ભરેલો છે. અહીં, વસ્તુઓને અલગ દ્રષ્ટિકોણથી જોવાની એક લાંબી પરંપરા રહી છે. આપણા માટે ગંગા અને ગોદાવરી માત્ર નદીઓના નામ નથી, તે જીવન આપનારી માતાના પર્યાય છે. સંગીત એ ફક્ત કાનને આનંદ આપવાનું સાધન નથી, તે આધ્યાત્મિક સાધનાનું સાધન છે તેવી જ રીતે, દેશવાસીઓ માટે, ભારતીય રેલવે એ માત્ર એક એન્જિન અને દોઢ ડઝન કોચથી સજ્જ ટ્રેન નથી, ઘર અને પરિવારથી દૂર રહીને જીવનનિર્વાહ કરતા આપણા કામદારો, ખેડૂતો, સૈનિકો અને કરોડો નાગરિકોના તેમના પરિવાર અને પ્રિયજનો સાથે ભાવનાત્મક બંધનને જોડતો સેતુ છે. અમારી ટ્રેનો માત્ર પૂર્વથી પશ્ચિમ અને ઉત્તરથી દક્ષિણ તરફ ચાલતા ટ્રેક પર દોડતી નથી – સંબંધોની લાગણીઓ તેમાંથી પસાર થાય છે. મહાન ભારત દેશની વિવિધતાને સમાવે છે, ભારતીય રેલવે ભારત સરકારની પ્રતિનિધિ છે અને દેશવાસીઓની આકાંક્ષાઓનું પ્રતીક પણ છે!
આ આકાંક્ષાઓનો લિટમસ ટેસ્ટ દર વર્ષે તહેવારોની મોસમમાં આવે છે, જ્યારે તેમના પરિવારથી દૂર રહેતા કરોડો દેશવાસીઓ તેમના ઘરે પાછા ફરે છે. મેટ્રોપોલિટન લાઇફની ગુમનામીમાં એક વર્ષની મહેનત પછી, આ મહેનતુ લોકો તેમના પ્રિયજનોને મળવાની આશા સાથે એક વિશાળ જૂથમાં ટ્રેનની મુસાફરી પર નીકળ્યા. સંખ્યા એટલી વધારે હતી કે જો તમે એ વાતાવરણમાં ક્યારેય કામ ન કર્યું હોય, તો તમે તેને જોઈને અભિભૂત થઈ જશો. અને, જો તહેવારો અને ખાસ દિવસો દરમિયાન ભીડ એકઠી થવાની વાત હોય, તો માત્ર રેલવે કામગીરી પૂરતી નથી. તમારે રેલવે સ્ટેશન પર આવતા લોકોના સરળ રોકાણ, ટિકિટની ખરીદી, નાસ્તો વગેરે માટે પણ પૂરતી વ્યવસ્થા કરવી પડશે. આ માટે રેલવે અધિકારીઓ અને કર્મચારીઓ ઉપરાંત અમને સ્વૈચ્છિક સંસ્થાઓનો પણ સહયોગ મળે છે. ભારતીય રેલવે પ્રશાસન પાસે કરોડો મુસાફરોને તેમના ગંતવ્ય સ્થાન સુધી પહોંચવામાં મદદ કરવા માટે ઘણા દાયકાઓનો અનુભવ છે, પરંતુ હવે આ અનુભવને ધીમે ધીમે સુખદ બનાવવાના તમામ પ્રયાસો કરવામાં આવી રહ્યા છે.
જો આ વિષય પર ક્યારેય વિદેશી મહેમાનો સાથે ચર્ચા કરવામાં આવે તો તેઓ ચોંકી જાય છે. ટ્રાફિક મેનેજમેન્ટનું જ્ઞાન ધરાવતા ઘણા મિત્રોને એ સાંભળીને નવાઈ લાગે છે કે તહેવારો દરમિયાન રેલવેએ એક લાખ સિત્તેર હજાર ટ્રેન ટ્રીપ ઉપરાંત 7,700 વિશેષ ટ્રેનો ચલાવી હતી. હવે સુરત નજીક આવેલા ઉધના ઔદ્યોગિક શહેરને જ લઈએ – અહીંના રેલવે સ્ટેશન પર દરરોજ સરેરાશ સાત-આઠ હજાર મુસાફરોની અવરજવર રહે છે – 4 નવેમ્બરે આ નાના સ્ટેશન પર ચાલીસ હજારથી વધુની ભીડ એકઠી થઈ હતી. જો રેલવે પ્રશાસને એક ટીમ તરીકે કામ કરીને યોગ્ય વ્યવસ્થા ન કરી હોત તો મુસાફરોની મુશ્કેલીની કલ્પના કરવી મુશ્કેલ બની હોત. તહેવાર દરમિયાન દેશભરમાં સૌથી વધુ ટ્રાફિક નવી દિલ્હી સ્ટેશનથી આવ્યો હતો. આ સમયગાળા દરમિયાન, મુસાફરોની માંગ પર એકલા આ સ્ટેશનથી એક દિવસમાં 64 વિશેષ અને 19 અનરિઝર્વ્ડ ટ્રેનો ચલાવવામાં આવી હતી.
વિદેશી મહેમાનોથી ભરેલા મેળાવડામાં તહેવારો દરમિયાન રેલ મુસાફરીની ચર્ચા કરવામાં આવી ત્યારે એક રાજદ્વારી એ સાંભળીને દંગ રહી ગયા કે આ વર્ષે માત્ર છઠના તહેવારની પૂર્વ સંધ્યાએ જ 4 નવેમ્બરના રોજ લગભગ 3 કરોડ લોકોએ ટ્રેનમાં મુસાફરી કરી હતી અને તહેવાર તે દિવસોમાં રેલવેએ લગભગ 25 કરોડ મુસાફરોને મુસાફરી કરવામાં મદદ કરી હતી. સંબંધિત રાજદ્વારીએ હળવા સ્મિત સાથે કહ્યું કે પાકિસ્તાનની કુલ વસ્તી કરતાં વધુ લોકોએ થોડા દિવસોમાં તમારી ટ્રેનોમાં મુસાફરી કરી!
ભારતીય રેલવેને ખ્યાલ છે કે આપણા ભાઈઓ અને બહેનો, જેઓ દેશના પૂર્વીય ભાગોમાંથી ઔદ્યોગિક કેન્દ્રોમાં મોટી સંખ્યામાં કામ કરી રહ્યા છે, તેમની દેશના વિકાસમાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા છે. જમ્મુની અટલ ટનલથી લઈને મુંબઈની સી લિંક સુધી અને બેંગલુરુની આઈટી સંસ્થાઓથી લઈને દિલ્હીની નિર્માણાધીન ઈમારતો સુધી, પૂર્વની ધરતીમાં રહેતા લોકોએ પોતાના હાથે જ તેનું નિર્માણ કર્યું છે.
દેશની સરહદો પર તૈનાત આર્મી હોય કે બોર્ડર સિક્યોરિટી ફોર્સના જવાનો, પંજાબના ખેતરોમાં પાક ઉગાડતા મજૂરો હોય, સરકારી કચેરીઓ અને ખાનગી સંસ્થાઓમાં ફરજ બજાવતા કર્મચારીઓ હોય, વડીલો હોય કે દેશની પ્રતિષ્ઠિત શૈક્ષણિક સંસ્થાઓમાં ભણતા વિદ્યાર્થીઓ હોય, આ બધાં જ આ બધાંની સાથે છે. તેઓ પોતાની રીતે આજે અને આવતીકાલના ભારતને આકાર આપી રહ્યા છે. ભારતીય રેલવેએ પણ આધુનિક ટેકનોલોજી અને સુવિધાઓથી સજ્જ વંદે ભારત, અમૃત ભારત, નમો ભારત જેવી ટ્રેનોનું સતત વિસ્તરણ કરીને અને દેશભરના એક હજારથી વધુ રેલવે સ્ટેશનોને અમૃત સ્ટેશનોમાં રૂપાંતરિત કરીને એક નવી અને વિશ્વ કક્ષાની સફર શરૂ કરી છે. બદલાતા ભારતની બદલાતી તસવીર હવે ભારતીય રેલવેના રૂપમાં ઉભરાવા લાગી છે.
-જયા વર્મા સિન્હા