મુંબઈઃ બોલિવૂડ સ્ટાર આલિયા ભટ્ટે તાજેતરમાં એક ઈન્ટરવ્યુમાં સ્વીકાર્યું હતું કે તે એટેન્શન ડેફિસિટ-હાયપરએક્ટિવિટી ડિસઓર્ડર (ADHD)નો શિકાર છે. પોતાની માનસિક સમસ્યાનો ખુલ્લેઆમ સ્વીકાર કરવા બદલ ચાહકો આલિયાની હિંમતની પ્રશંસા કરી રહ્યાં છે. ચાલો જાણીએ કે આલિયા ભટ્ટે શું કહ્યું અને આ ડિસઓર્ડરના લક્ષણો શું છે..
આલિયાએ કહ્યું કે હું બાળપણથી જ ઝોન આઉટ થઈ ગઈ છું. સ્કૂલમાં પણ હું વાતચીતની વચ્ચે ઝોન આઉટ થતી રહી છું. મેં થોડા દિવસ પહેલા જ સાયકોલોજિકલ ટેસ્ટ કરાવ્યો હતો. જેમાં મને જાણવા મળ્યું કે હું ADHD સ્પેક્ટ્રમ રોગથી પીડાઈ રહ્યું છે. મને ADHD છે. એડીએચડી એટલે એટેન્શન ડેફિસિટ હાયપરએક્ટિવ ડિસઓર્ડર. હા, એટેન્શન ડેફિસિટ-હાયપરએક્ટિવિટી ડિસઓર્ડર (ADHD) એક માનસિક સ્વાસ્થ્ય સ્થિતિ છે જે બાળપણમાં જ શોધી શકાય છે.
વરિષ્ઠ મનોચિકિત્સક ડૉ. સત્યકાંત ત્રિવેદી કહે છે કે ADHD એ એક વિકાર છે જે વ્યક્તિની ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાની અને તેની ઉંમર પ્રમાણે યોગ્ય વર્તન કરવાની ક્ષમતાને અસર કરે છે. તમારે સમજવું જોઈએ કે ADHD થી પીડિત લોકો સતત ધ્યાન ના અભાવ, અતિસક્રિય અથવા આવેગજન્ય વર્તન સાથે સંઘર્ષ કરે છે.
લક્ષણો ક્યારે શરૂ થાય છે?, તેને કેવી રીતે ઓળખી શકાય?
આ બિમારીના લક્ષણો સામાન્ય રીતે જ્યારે વ્યક્તિ યુવાન હોય ત્યારે શરૂ થાય છે અને તેમાં ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં મુશ્કેલી, અવ્યવસ્થિતતા, એકાગ્રતાનો અભાવ, કાર્યોને અધૂરા છોડી દેવા, ભૂલી જવું અથવા વારંવાર વસ્તુઓ ગુમાવી દેવા તેવા લક્ષણો હોઈ શકે છે. ADHD નું અધિકૃત રીતે નિદાન કરવા માટે બાળકના લક્ષણો 12 વર્ષની ઉંમર પહેલા શરૂ થવા જોઈએ અને ઓછામાં ઓછા છ મહિના સુધી ચાલવા જોઈએ.
આ ઉપરાંત તે ઘર અને શાળા જેવા એક કરતાં વધુ સ્થળોએ નિયમિત જીવનમાં મુશ્કેલી ઊભી કરવાનું પણ એક લક્ષણ છે. ADHD ઘણી ગંભીર સમસ્યાઓ તરફ દોરી શકે છે, જેમાં મિત્રો બનાવવામાં મુશ્કેલી, જોખમી વર્તન, નોકરી ગુમાવવી અને શાળામાં સંઘર્ષ કરવો.
દિલ્હીના સર ગંગા રામ હોસ્પિટલના સિનિયર સાયકોલોજિસ્ટ ડો. રાજીવ મહેતા કહે છે કે ADHD ઘણીવાર મગજના ‘નિયંત્રણ કેન્દ્ર’ માં સમસ્યાઓ સાથે સંકળાયેલું છે, જે એકાગ્રતા, નિર્ણય લેવાની અને ભાવનાત્મક નિયંત્રણને અસર કરે છે. પરિણામે ADHD ધરાવતા બાળકો સામાજિક પરિસ્થિતિઓ સાથે સંઘર્ષ કરે છે. તેઓ સરળતાથી તેમની ધીરજ ગુમાવી શકે છે અને આવેગપૂર્વક કાર્ય કરી શકે છે.
આ કારણોસર તેઓને ઘણીવાર ભૂલથી ટ્રબલમેકર્સ તરીકે લેબલ કરવામાં આવે છે. ડૉ.મહેતા વધુમાં કહે છે કે ADHD એ કોઈ નવી સમસ્યા નથી અને વર્ષોથી તેના અલગ-અલગ નામ છે. 1930ના દાયકામાં તેને ‘મિનિમલ બ્રેઈન ડિસફંક્શન’ કહેવામાં આવતું હતું, પરંતુ સમય જતાં તેનું નામ બદલીને ADD અને અંતે ADHD કરવામાં આવ્યું. ડૉ. મહેતા સૂચવે છે કે એડીએચડીને વહેલાસર ઓળખવું અને તેની સારવાર કરવી મહત્વપૂર્ણ છે, જેથી પુખ્તાવસ્થામાં લક્ષણો ચાલુ ન રહે, જે સંભવિત રીતે અન્ય સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓ તરફ દોરી જાય છે. તેની સારવારમાં સામાન્ય રીતે દવાઓ અને ઉપચારનો સમાવેશ થાય છે.
શું છે સારવાર?
ડૉ. સત્યકાંત કહે છે કે પુખ્ત વયના ADHDની સારવાર સામાન્ય રીતે દવા અને થેરાપી (CBT)ના મિશ્રણથી કરવામાં આવે છે. એક તરફ દવાઓ મગજની રાસાયણિક પ્રક્રિયાઓને સુધારવામાં મદદ કરી શકે છે, જે ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાનું સરળ બનાવે છે. બીજી બાજુ થેરાપી દ્વારા લોકો તેમના નકારાત્મક વિચારો અને વર્તન પર કામ કરી શકે છે.
