માણસને જ ઘાત નડે એવું નહિ, આ વરસે નવરાત્રીને પણ અંબાલાલના પાયે ઘાત બેઠી છે. ખુલ્લી ધમકીઓ મળે છે કે, ગરબા ગાવા ગયા તો ધોવાઈ જશો. ગરબા ગાવા કરતાં નહાવાનું વધારે આવશે. બિચારા ખેલૈયાઓની હવા કાઢી નાંખી..! હજી નક્કી કરી શક્યાં નથી કે, ઝગમગાટ કપડાં પહેરીને ગરબા ગાવા જવાનું કે, ટુવાલ વીંટાળીને..? અમુકે તો રેઇનકોટમાં જ આભલા ટંકાવ્યા..! રામગઢમાં ગબ્બરસિંહ આવવાનો હોય એમ, ગરબા શરૂ થયા પછી જીવ તાળવે ચાલી જાય કે, વરસાદ તો નહિ ખાબકે ને..? માતાજીની ગરબી કરતાં વાદળોની હિલચાલ ઉપર ધ્યાન વધારે જાય..!
જાસૂસની માફક..! એની જાત ને, એવી ધાક બેસી ગઈ કે, લોકો માતાજીનો મેહુલિયાનો ગરબો ઝીંકવા માંડ્યા. “મેહુલિયો રંગ તને લાગ્યો રે ગરબા, મેહુલિયો રંગ તને લાગ્યો રે લોલ..!” એના કપાળમાં કાંદા ફોડું, ચમનિયાએ તો ગરબાના ચોકમાં પાટિયું જ લગાવી દીધું કે, ‘માતાજીના કસમ છે, કોઈએ પણ “ વાદલડી વરસી રે સરોવર છલી વળ્યા..!” વાળો ગરબો ગાયો કે ગવડાવ્યો છે તો..! લેએએએએ..?
અખિલ આકાશનો ધણી અંબાલાલ હોય એમ, આ વખતની નવરાત્રી અંબાલાલના પાયે બેઠી છે. છતાં, છત્રી અને રેઇનકોટમાં આભલા ચોંટાડીને પણ, ગરબાના ઠુમકા લેવાની જીદે ખેલૈયાઓ પણ ચઢ્યા છે. આભનો કોઈ ભરોસો નહિ ને..? ક્યારે ઝાપટું પાડીને, ગરબો વેરવિખેર કરી નાંખે..! “અંબા આવો તો રમીએ” આટલું ગાઈએ ને મા અંબા પ્રગટ થવાને બદલે, વરસાદ પ્રગટ થાય તો ગરબો ગરબડવાળો થઇ જાય. પછી ભલે એ ગરબો હોય કે ગરબી..! એની જાત ને, નર અને નારીના સ્વરૂપ માત્ર જીવ માત્રમાં જ હોય, એ ભ્રમ છે હંઅઅઅકે.? ગામનાં નામોમાં પણ નર-નારીના ભેદ હોય.
જેમ કે, ધમડાછા ને ધમડાછી, અમલસાડ ને અમલસાડી, ચીખલા ને ચીખલી, ડુંગરા ને ડુંગરી, કછોલ ને કછોલી, ગણદેવા ને ગણદેવી એમ, ગરબામાં પણ બે સ્વરૂપ, ગરબો અને ગરબી..! વિદ્વાન શ્રી કે.કા. શાસ્ત્રીસાહેબે કહ્યું છે તેમ, “ઊર્મિકાવ્યના પેટા પ્રકારમાં સમાવિષ્ટ અને મધ્યકાળમાં પ્રચલિત બનેલું ગુજરાતી ગેય કાવ્ય સ્વરૂપ એટલે ગરબો કે ગરબી..! તેમાં કાવ્ય ઉપરાંત નૃત્ય અને સંગીત પણ ભળેલાં હોય.પંદરમા શતક પહેલાંના જૈન રાસાસાહિત્યમાં દોહરા, ચોપાઈ, ઝૂલણા વગેરે માત્રામેળ છંદોના બંધ વપરાયેલા. રચનાઓ ગાયકીની હોવાથી તેમાં ગેયતાસાધક પ્રયોગવૈવિધ્ય હતું. તેમાંથી દેશીઓ બની અને ટૂંકી દેશીઓમાંથી પદ બન્યાં ને પદોમાંથી ગરબી અને ગરબા આવ્યાં. શીઈઈઈટ…!
હું પણ ક્યાં ગરબા કે ગરબીની કુંડળીના રવાડે ચઢી ગયો? વાચકની હાસ્યતૃષાને ગળે ટૂંપો દેવો નથી..! ગરબો એટલે આસ્થાનું ચાલક બળ. અંગ કસરતના ખેલ..! જેનામાં મજબૂત બાંધાની આસ્થા હોય એ ખેલૈયો (કે ખેલણહારી) લાલચટક ભરેલી ચૂંદડી જેવો લાગે. મૌસમમાં ખીલેલા ગુલમહોરની માફક ગરબાના શણગાર જેવો લાગે. એક બાજુ રંગીલા ઢોલમાં થપાટ પડતી હોય, નશીલા નોરતાની રાત હોય, તાલીઓના તાલે, મેંદીનો રંગ નીતરતો હોય, તેવી રાતને કોણ કોરીધાગડ જવા દે..? ભલે ને ચાલુ ગરબાએ ઝાપટાઓ પડે..! વાદળો આવીને માથે ટપલાબાજી કરે..! ગુજ્જુઓ આસ્થાને નેવે નહિ મૂકે..!
“દળ ફરે વાદળ ફરે, ફરે નદીનાં પૂર…ગુજ્જુ ગરબા નહિ મૂકે ભલે મેહુલો થાય ગાંડોતુર..!” કંકુવરણી પગની પાનીઓ કાદવ-પાણીમાં ઝબોળીને પણ, તાલીઓના તાલે ઝૂમી ઊઠે એ ગુજરાતી..! કાદવ-પાણી ને ઢોલના નાદમાં ગરબો તો ઠીક, આખી નવરાત્રી ખેંચી બતાવે. સાધના ને આરાધના એવી તો ફળે કે, “અંબા આવો તો રમીએ…!” ના ગગનભેદી નાદ સાથે, અંબાલાલની આગાહીનો છૂંદો કરી નાંખે..! નોરતાની રાત હોય, થનગનતી યુવાની હોય, હૈયામાં ગરબો હટપટ થતો હોય, એવી નોરતાની રાતે ગરબા નહિ રમવાના તો, ઘરડે ઘડપણ ધોતિયા પહેરીને થોડા રમવાના..? ઢોલને મસ્તી ચઢે, થનગનતી યુવાની ફોરમ છોડે ને પગના ઠેકા કાબૂમાં નહિ રહે ત્યારે, વરસાદ તો ઠીક, વાદળ પણ આકાશ સાથે ફેમીલી પેકમાં ચોકે ઊતરી પડે તો પણ ગરબો નહિ થંભે..!
નોરતાની પણ એક મૌજ છે દાદૂ..! શ્વાસની છેલ્લી ઓવર ચાલતી હોય તો પણ, છત્રી કે રેઈનકોટ ચઢાવીને પણ ગરબો ખેંચી નાંખે..! થાય એવું કે, આવા ‘ડ્રેસકોડ’માં પીલ્લેલા મરઘા જેવા તો થઇ જવાય. ભૂતડાંઓ તાંડવ નૃત્ય કરતાં હોય એવું પણ લાગે.ને આવા વેશે ઘરે જઈએ તો, આપણા તો ઠીક, આજુબાજુવાળાનાં છોકરાં પણ ડરી જાય ને પાછળ કૂતરા દોડે તે અલગ..! ગરબામાં ભલે ગાઈ આવ્યા હોય કે, ‘રિદ્ધિ દે સિદ્ધિ દે અષ્ટ નવ નિધિ દે’ પણ, મોડી રાતે તો ઘરવાળી પણ પીલ્લેલો નજારો જોઇને એવી વંકાય કે, ‘સિદ્ધિ’ નહિ રહે..! ધોવાનું બાકી રહી ગયું હોય એમ, એ પણ ધોઈ નાંખે..! આ તો હસવાની વાત..! બાકી પેટછૂટી વાત કરીએ તો, એક વાર નવરાત્રીના વેધ ભરાય એટલે, વણસેલા કમરના મણકા પણ આપમેળે ‘સેટ’ થઇ જાય, ઘૂંટણિયાના ‘એલાઈમેન્ટ’ ઠેકાણે આવી જાય..! કમરના ચીહાળા, ‘લોલ’ના તાલમાં એકરસ થઇ જાય. બોલ્લો જય માતાજી..!
ખોટ એ વાતની વર્તાય કે, સાલુ ૬૦-૭૦ વર્ષ વહેલાં જન્મી પડેલાં. જીવવા ને જોવા જેવો જમાનો તો હવે આવ્યો. ઉંમરની ખાધ જો ખાધી ના હોત તો, અત્યારે આપણે ફૂટડા યુવાન હોત. આમ તો ખાસ નહિ, પણ નવરાત્રી આવે એટલે મગજ ચગડોળે ચઢી જાય..! વીમાની પોલીસી ને પગના ઢીંચણ પાકી ગયા હોય, ત્યારે બીજું કરી પણ શું શકીએ? ૫૬ ભોગનાં દર્શન કરતાં હોય એમ પારોળી પકડીને ગરબા જોયા જ કરવાનાં આવે. ગાવા ગયા તો માતાજી તો નહિ,પણ હાંફ પ્રસન્ન થવા માંડે. ગરબાને બદલે આપણા જ મરશિયા ગવાતા હોય એવું લાગ્યા કરે. બાકી લટકાં કરવાની ફેણ તો ઉપડે હંઅઅકે..! બ્લડ પ્રેસર સુગર કોલેસ્ટ્રોલ સાથે સંબંધ જ એવા ગાઢ રાખેલા કે, ગરબામાં ફરીએ તો તરત આડા ફાટે..! જંગલની ધધુડીની માફક હોંશલો તો બહુ ઉછળે, પણ બેઠા બેઠા જ લોલ કર્યા કરવું પડે..! હવામાં જ બાચકાં ભરવાનાં..!
અનાજમાં ધર્મ ભળે તો પ્રસાદ થાય, એમ ગરબામાં વરસાદ ભળે તો અમીવર્ષા થાય, એવું મન મનાવી લેવાનું. અમારો ચમનિયો ગરબાનો એવો અઠંગ નશેડી કે, એક વાર શ્રધ્ધાનો ટાવર પકડાવો જોઈએ, નવરાત્રી મહિને મહિને આવે તો પણ ખેલી નાંખે. ઢોલકની હીંચ, કાને પડવી જ જોઈએ, ધોતિયામાં પણ ફેરફુદરડી ફરી આવે..! પછી ભલે ને મોરના ટોળામાં વાંદરું ઘુસી ગયું હોય એવું લાગે..! યૌવન વીંઝે પાંખને બદલે, “ડોહો વીંઝે આંખ” જેવું લાગે..! હોસ્પીટલના ખાટલે બાટલા ચઢાવીને કોઈ દર્દી સૂતો હોય ને ખાટલો હલવા માંડે તો એમ નહિ માનવાનું કે, ભાઈને ધ્રુજારી ચઢી છે. સંભવ છે કે નવરાત્રીનો પવન ભરાયો હોય. પથારીમાં સૂતો સૂતો ’ On line’ ગરબા પણ ગાતો હોય..! હરખના ધીંગાણાં ચાલતાં હોય ત્યારે, હોસ્પિટલ પણ ચાચર ચોકમાં ફેરવાઈ જાય મામૂ ..! તંઈઈઈઈ..?
લાસ્ટ બોલ
રસ્તામાં ચમનિયો મળ્યો. એવો ગદ્ગદ થઈ ગયો ને મને જોતાં જ ભેટી પડ્યો. મને કહે, “ ક્યાં ગયો હતો યાર..? એક વર્ષ પછી તું આજે મળ્યો..! યાદ છે..? છેલ્લે આપણે ગયા વરસે નવરાત્રીમાં મળેલા, શું ચાલે છે દોસ્ત..! ભાભી બાળકો મઝામાં છે ને..?
હા..યાર..! બોલ શું છે નવીનતા..?
કંઈ નહિ યાર..! મોંઘાભાઈ હોલમાં ગરબા ચાલે છે તો ગયા વર્ષની જેમ આ વરસે પણ પાસનું કંઈ ‘સેટિંગ’ કરી આપજે ને..?
તારા કપાળમાં કાંદા ફોડું..!
– આ લેખમાં પ્રગટ થયેલા વિચારો લેખકના પોતાના છે.
