તિહાર જેલમાંથી તેમની મુક્તિ પછી તરત જ, દિલ્હીના મુખ્યમંત્રી અરવિંદ કેજરીવાલે જાહેરાત કરી હતી કે તેઓ રાજીનામું આપશે અને જ્યાં સુધી તેમને ‘(તેમની) પ્રમાણિકતાનું પ્રમાણપત્ર’ તરીકે લોકોનો જનાદેશ નહીં મળે ત્યાં સુધી તેઓ ખુરશી પર પાછા ફરશે નહીં. કેજરીવાલે વહેલી ચૂંટણીની હાકલ પણ કરી જ્યારે દિલ્હી વિધાનસભાની ચૂંટણી આવતા વર્ષે ફેબ્રુઆરીમાં થવાની છે.
13 સપ્ટેમ્બરના રોજ, EDએ તેમની ધરપકડ કર્યાના લગભગ છ મહિના પછી, અને બાદમાં CBI દ્વારા આબકારી નીતિ કેસમાં, કેજરીવાલ કાનૂની બંધનો સાથે જેલમાંથી બહાર આવ્યા છે. સુપ્રીમ કોર્ટના જામીનના આદેશથી તેમને મુક્ત કરવામાં આવ્યા છે, પણ તેણે તેમને મુખ્યમંત્રી તરીકેની તેમની ફરજો નિભાવવાની સંપૂર્ણ સ્વતંત્રતા આપી નથી. કેજરીવાલના આશ્ચર્યજનક પગલાએ ચોક્કસપણે નોંધપાત્ર ચર્ચા પેદા કરી છે. કેજરીવાલનો ઉત્તરાધિકારી કોઈ પણ હોય તે મહત્વનું નથી, બધાનું ધ્યાન તેમના પર રહેશે.
પરંતુ આ પગલા પાછળ શું કારણ છે? પાર્ટીના આંતરિક સૂત્રોનું કહેવું છે કે કેજરીવાલનું રાજકીય પગલું ફરીથી નૈતિક ઊંચાઈ મેળવવાનો પ્રયાસ છે કારણ કે તેમના વિરુદ્ધ ભ્રષ્ટાચારના આરોપો અને આપ નેતાઓની ધરપકડ થઈ હતી. કેજરીવાલનો રાજીનામું આપવાનો નિર્ણય દિલ્હીની ચૂંટાયેલી સરકાર પર મૂકવામાં આવેલા બે ગણા અંકુશનું પરિણામ છે. નેશનલ કેપિટલ ટેરિટરી ઓફ દિલ્હી (GNCTD) અધિનિયમ દ્વારા મૂકવામાં આવેલા નિયંત્રણોનો એક સમૂહ, જે લેફ્ટનન્ટ ગવર્નરને વધુ સત્તાઓ આપે છે, ખાસ કરીને અમલદારશાહી પર.
કેજરીવાલ પર લાદવામાં આવેલી જામીન શરતો કહે છે કે તેઓ દિલ્હી સચિવાલય અથવા તેમની ઓફિસમાં જઈ શકતા નથી અને માત્ર તે જ ફાઈલો પર સહી કરી શકે છે જેને ઉપરાજ્યપાલે મંજૂર અથવા ક્લિયર કરવાની હોય. આ દરમિયાન ભાજપે કેજરીવાલની જાહેરાતના સમય પર સવાલ ઉઠાવ્યા છે અને મંત્રીમંડળના તાત્કાલિક વિસર્જનની માંગ કરી છે. એક વાત સ્પષ્ટ છે. કેજરીવાલે રાષ્ટ્રીય રાજધાનીમાં રાજકીય ઉથલપાથલ મચાવી દીધી છે. તેમના આ પગલાએ ભાજપ અને કોંગ્રેસ બંનેને બચાવની સ્થિતિમાં મૂકી દીધા છે. AAP નેતાઓ કહે છે કે તેમની પાર્ટી વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં ફાયદો મેળવવાની સૌથી વધુ સંભાવના તરીકે ઉભરી આવી છે, જે આગામી છ મહિનામાં યોજાઈ શકે છે, સિવાય કે કેન્દ્રની કોઈ અન્ય યોજનાઓ હોય.
જો કે, પાર્ટીનો એક વર્ગ AAPના નેતાઓમાં મૂંઝવણને લઈને ચિંતિત છે કારણ કે ઘણા લોકો એ સમજવાની કોશિશ કરી રહ્યા છે કે શા માટે કેજરીવાલ વહેલી ચૂંટણી માટે દબાણ કરી રહ્યા છે જ્યારે એ પણ જાહેરાત કરી કે ટૂંક સમયમાં નવા મુખ્યમંત્રીની નિમણૂક કરવામાં આવશે. AAP હજુ પણ સતત ત્રીજી વખત જીતી શકે છે, ભાજપ અને કોંગ્રેસ બીજા અને ત્રીજા સ્થાન માટે સ્પર્ધા કરે છે. કોંગ્રેસે તેની સ્થિતિમાં થોડો સુધારો કર્યો છે, જ્યારે ભાજપ, થોડા મહિના પહેલા દિલ્હીમાંથી તમામ સાત લોકસભા બેઠકો જીતી હોવા છતાં, તે જરૂરત કરતા વધુ આત્મવિશ્વાસ ધરાવે છે.
હાલમાં, ભાજપ પાસે કેજરીવાલનો વિરોધ કરવા માટે કોઈ અગ્રણી ચહેરાનો અભાવ છે, અને કોંગ્રેસ પાસે અજય માકનને તેના મુખ્યમંત્રી પદના ઉમેદવાર તરીકે પાછા લાવવા સિવાય કોઈ વિકલ્પ નથી. કોંગ્રેસનું લક્ષ્ય દલિતો, મુસ્લિમો અને પંજાબીઓનું સમર્થન મેળવવાનું છે. અલબત્ત, કેજરીવાલ જૂના કેજરીવાલથી અલગ છે, જેઓ સ્વચ્છ વહીવટ આપવા માટે રાજકારણમાં આવ્યા હતા. તેમને સંપૂર્ણ સ્વચ્છ નેતા કરતાં વધુ ચતુર રાજકારણી તરીકે જોવામાં આવે છે. આજની AAP એ 2013-14ની AAP નથી. કેજરીવાલનું રાજીનામું તેમની છબીને નવીકરણ કરવાનો પ્રયાસ છે. જો AAP ફેબ્રુઆરી 2025ની ચૂંટણી પછી સત્તા જાળવી રાખે, તો કેજરીવાલ નિઃશંકપણે મુખ્યમંત્રી તરીકે સ્વભાવિક પસંદગી હશે. AAP ચૂંટણીનો ઉપયોગ મુખ્યમંત્રીની પ્રામાણિકતા પર જનમત તરીકે કરવાની યોજના ધરાવે છે, જે અનોખું છે કારણ કે માત્ર અદાલતોને જ કોઈને દોષિત ઠેરવવા અથવા મુક્ત કરવાનો અધિકાર છે.
જો કે, કેજરીવાલમાં તીક્ષ્ણ રાજકીય સમજ છે અને જો જનતાનો ચુકાદો તેમની તરફેણમાં જાય તો તેઓ મતદારો દ્વારા સમર્થનનો દાવો કરશે, આમ કેન્દ્ર પર દબાણ વધશે. કેજરીવાલ ચૂંટણીનો ઉપયોગ દિલ્હીને પૂર્ણ રાજ્યનો દરજ્જો આપવા માટે એક મંચ તરીકે કરે તેવી પણ અપેક્ષા છે. તેમનો ઉદ્દેશ્ય સત્તાની બહુવિધતાને સમાપ્ત કરવાનો છે અને ખાતરી કરે છે કે કેન્દ્ર તેમની સત્તાઓને ઘટાડવા માટે વર્તમાન બંધારણીય જોગવાઈઓનો ઉપયોગ ન કરે. તેમને આશા છે કે આ સમીક્ષા માટે દબાણ કરશે અને જરૂરી સુધારા તરફ દોરી જશે.
AAP હરિયાણામાં પણ વિધાનસભાની ચૂંટણી લડી રહી છે; ઘણા માને છે કે કેજરીવાલની જેલમાંથી મુક્તિ પછી પક્ષના ઉમેદવારોને “સહાનુભૂતિ પરિબળ” થી ફાયદો થઈ શકે છે. આ અસંભવિત છે, કારણ કે કેજરીવાલના ગૃહ રાજ્ય હરિયાણામાં AAPની હાજરી નબળી છે, અને તેની મત કાપવાની ક્ષમતા નોંધપાત્ર રીતે ઘટી ગઈ છે. મોદી હેઠળની, ભાજપ એક અજેય પ્રતિસ્પર્ધી છે, અને તેના આગામી પગલાની આગાહી કરવી મુશ્કેલ છે. અત્યારે તો કેજરીવાલ પર ફોકસ છે.
– આ લેખમાં પ્રગટ થયેલાં વિચારો લેખકનાં પોતાના છે.
તિહાર જેલમાંથી તેમની મુક્તિ પછી તરત જ, દિલ્હીના મુખ્યમંત્રી અરવિંદ કેજરીવાલે જાહેરાત કરી હતી કે તેઓ રાજીનામું આપશે અને જ્યાં સુધી તેમને ‘(તેમની) પ્રમાણિકતાનું પ્રમાણપત્ર’ તરીકે લોકોનો જનાદેશ નહીં મળે ત્યાં સુધી તેઓ ખુરશી પર પાછા ફરશે નહીં. કેજરીવાલે વહેલી ચૂંટણીની હાકલ પણ કરી જ્યારે દિલ્હી વિધાનસભાની ચૂંટણી આવતા વર્ષે ફેબ્રુઆરીમાં થવાની છે.
13 સપ્ટેમ્બરના રોજ, EDએ તેમની ધરપકડ કર્યાના લગભગ છ મહિના પછી, અને બાદમાં CBI દ્વારા આબકારી નીતિ કેસમાં, કેજરીવાલ કાનૂની બંધનો સાથે જેલમાંથી બહાર આવ્યા છે. સુપ્રીમ કોર્ટના જામીનના આદેશથી તેમને મુક્ત કરવામાં આવ્યા છે, પણ તેણે તેમને મુખ્યમંત્રી તરીકેની તેમની ફરજો નિભાવવાની સંપૂર્ણ સ્વતંત્રતા આપી નથી. કેજરીવાલના આશ્ચર્યજનક પગલાએ ચોક્કસપણે નોંધપાત્ર ચર્ચા પેદા કરી છે. કેજરીવાલનો ઉત્તરાધિકારી કોઈ પણ હોય તે મહત્વનું નથી, બધાનું ધ્યાન તેમના પર રહેશે.
પરંતુ આ પગલા પાછળ શું કારણ છે? પાર્ટીના આંતરિક સૂત્રોનું કહેવું છે કે કેજરીવાલનું રાજકીય પગલું ફરીથી નૈતિક ઊંચાઈ મેળવવાનો પ્રયાસ છે કારણ કે તેમના વિરુદ્ધ ભ્રષ્ટાચારના આરોપો અને આપ નેતાઓની ધરપકડ થઈ હતી. કેજરીવાલનો રાજીનામું આપવાનો નિર્ણય દિલ્હીની ચૂંટાયેલી સરકાર પર મૂકવામાં આવેલા બે ગણા અંકુશનું પરિણામ છે. નેશનલ કેપિટલ ટેરિટરી ઓફ દિલ્હી (GNCTD) અધિનિયમ દ્વારા મૂકવામાં આવેલા નિયંત્રણોનો એક સમૂહ, જે લેફ્ટનન્ટ ગવર્નરને વધુ સત્તાઓ આપે છે, ખાસ કરીને અમલદારશાહી પર.
કેજરીવાલ પર લાદવામાં આવેલી જામીન શરતો કહે છે કે તેઓ દિલ્હી સચિવાલય અથવા તેમની ઓફિસમાં જઈ શકતા નથી અને માત્ર તે જ ફાઈલો પર સહી કરી શકે છે જેને ઉપરાજ્યપાલે મંજૂર અથવા ક્લિયર કરવાની હોય. આ દરમિયાન ભાજપે કેજરીવાલની જાહેરાતના સમય પર સવાલ ઉઠાવ્યા છે અને મંત્રીમંડળના તાત્કાલિક વિસર્જનની માંગ કરી છે. એક વાત સ્પષ્ટ છે. કેજરીવાલે રાષ્ટ્રીય રાજધાનીમાં રાજકીય ઉથલપાથલ મચાવી દીધી છે. તેમના આ પગલાએ ભાજપ અને કોંગ્રેસ બંનેને બચાવની સ્થિતિમાં મૂકી દીધા છે. AAP નેતાઓ કહે છે કે તેમની પાર્ટી વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં ફાયદો મેળવવાની સૌથી વધુ સંભાવના તરીકે ઉભરી આવી છે, જે આગામી છ મહિનામાં યોજાઈ શકે છે, સિવાય કે કેન્દ્રની કોઈ અન્ય યોજનાઓ હોય.
જો કે, પાર્ટીનો એક વર્ગ AAPના નેતાઓમાં મૂંઝવણને લઈને ચિંતિત છે કારણ કે ઘણા લોકો એ સમજવાની કોશિશ કરી રહ્યા છે કે શા માટે કેજરીવાલ વહેલી ચૂંટણી માટે દબાણ કરી રહ્યા છે જ્યારે એ પણ જાહેરાત કરી કે ટૂંક સમયમાં નવા મુખ્યમંત્રીની નિમણૂક કરવામાં આવશે. AAP હજુ પણ સતત ત્રીજી વખત જીતી શકે છે, ભાજપ અને કોંગ્રેસ બીજા અને ત્રીજા સ્થાન માટે સ્પર્ધા કરે છે. કોંગ્રેસે તેની સ્થિતિમાં થોડો સુધારો કર્યો છે, જ્યારે ભાજપ, થોડા મહિના પહેલા દિલ્હીમાંથી તમામ સાત લોકસભા બેઠકો જીતી હોવા છતાં, તે જરૂરત કરતા વધુ આત્મવિશ્વાસ ધરાવે છે.
હાલમાં, ભાજપ પાસે કેજરીવાલનો વિરોધ કરવા માટે કોઈ અગ્રણી ચહેરાનો અભાવ છે, અને કોંગ્રેસ પાસે અજય માકનને તેના મુખ્યમંત્રી પદના ઉમેદવાર તરીકે પાછા લાવવા સિવાય કોઈ વિકલ્પ નથી. કોંગ્રેસનું લક્ષ્ય દલિતો, મુસ્લિમો અને પંજાબીઓનું સમર્થન મેળવવાનું છે. અલબત્ત, કેજરીવાલ જૂના કેજરીવાલથી અલગ છે, જેઓ સ્વચ્છ વહીવટ આપવા માટે રાજકારણમાં આવ્યા હતા. તેમને સંપૂર્ણ સ્વચ્છ નેતા કરતાં વધુ ચતુર રાજકારણી તરીકે જોવામાં આવે છે. આજની AAP એ 2013-14ની AAP નથી. કેજરીવાલનું રાજીનામું તેમની છબીને નવીકરણ કરવાનો પ્રયાસ છે. જો AAP ફેબ્રુઆરી 2025ની ચૂંટણી પછી સત્તા જાળવી રાખે, તો કેજરીવાલ નિઃશંકપણે મુખ્યમંત્રી તરીકે સ્વભાવિક પસંદગી હશે. AAP ચૂંટણીનો ઉપયોગ મુખ્યમંત્રીની પ્રામાણિકતા પર જનમત તરીકે કરવાની યોજના ધરાવે છે, જે અનોખું છે કારણ કે માત્ર અદાલતોને જ કોઈને દોષિત ઠેરવવા અથવા મુક્ત કરવાનો અધિકાર છે.
જો કે, કેજરીવાલમાં તીક્ષ્ણ રાજકીય સમજ છે અને જો જનતાનો ચુકાદો તેમની તરફેણમાં જાય તો તેઓ મતદારો દ્વારા સમર્થનનો દાવો કરશે, આમ કેન્દ્ર પર દબાણ વધશે. કેજરીવાલ ચૂંટણીનો ઉપયોગ દિલ્હીને પૂર્ણ રાજ્યનો દરજ્જો આપવા માટે એક મંચ તરીકે કરે તેવી પણ અપેક્ષા છે. તેમનો ઉદ્દેશ્ય સત્તાની બહુવિધતાને સમાપ્ત કરવાનો છે અને ખાતરી કરે છે કે કેન્દ્ર તેમની સત્તાઓને ઘટાડવા માટે વર્તમાન બંધારણીય જોગવાઈઓનો ઉપયોગ ન કરે. તેમને આશા છે કે આ સમીક્ષા માટે દબાણ કરશે અને જરૂરી સુધારા તરફ દોરી જશે.
AAP હરિયાણામાં પણ વિધાનસભાની ચૂંટણી લડી રહી છે; ઘણા માને છે કે કેજરીવાલની જેલમાંથી મુક્તિ પછી પક્ષના ઉમેદવારોને “સહાનુભૂતિ પરિબળ” થી ફાયદો થઈ શકે છે. આ અસંભવિત છે, કારણ કે કેજરીવાલના ગૃહ રાજ્ય હરિયાણામાં AAPની હાજરી નબળી છે, અને તેની મત કાપવાની ક્ષમતા નોંધપાત્ર રીતે ઘટી ગઈ છે. મોદી હેઠળની, ભાજપ એક અજેય પ્રતિસ્પર્ધી છે, અને તેના આગામી પગલાની આગાહી કરવી મુશ્કેલ છે. અત્યારે તો કેજરીવાલ પર ફોકસ છે.
– આ લેખમાં પ્રગટ થયેલાં વિચારો લેખકનાં પોતાના છે.