વિશ્વ આરોગ્ય સંગઠન (WHO)એ આફ્રિકાના કેટલાક ભાગોમાં મંકીપૉક્સ ફાટી નીકળવાને આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે ચિંતાજનક જાહેર આરોગ્યની કટોકટી જાહેર કરી છે.અગાઉ મંકીપૉક્સ નામે ઓળખાતા આ અત્યંત ચેપી રોગ ડેમૉક્રેટિક રિપબ્લિક ઑફ કૉંગો (ડીઆર કૉંગો)માં ફાટી નીકળ્યાના પ્રારંભે જ ઓછામાં ઓછા 450 લોકો માર્યા ગયા છે. હવે મંકીપૉક્સ મધ્ય અને પૂર્વ આફ્રિકાના ભાગોમાં ફેલાયો છે. રોગનો આ નવો પ્રકાર કેટલી ઝડપે ફેલાઈ રહ્યો છે તેનાથી અને તેના ઊંચા મૃત્યુદરથી વિજ્ઞાનીઓ ચિંતિત છે.
ડબલ્યુએચઓ કહે છે કે, આ રોગ સમગ્ર આફ્રિકામાં અને તેનાથી આગળ ફેલાવી સંભાવના “ખૂબ જ ચિંતાજનક” છે. તેમણે કહ્યું હતું, “આ પ્રકોપને રોકવા અને જીવન બચાવવા માટે સંકલિત આંતરરાષ્ટ્રીય પ્રયાસો જરૂરી છે.” તેનાં ફ્લુ જેવાં લક્ષણો ચામડી પર જખમનું કારણ બને છે અને તે જીવલેણ સાબિત થઈ શકે છે. આ રોગના પ્રત્યેક 100માંથી ચારમાં વ્યક્તિનું મોત થાય છે. રસીઓ વડે ચેપ પ્રસરતો અટકાવીને તેને નિયંત્રિત કરી શકાય છે. જોકે, આવી વૅક્સિન્સ જોખમ ધરાવતા લોકો માટે અથવા ચેપગ્રસ્ત વ્યક્તિના ગાઢ સંપર્કમાં હોય તેવા લોકો માટે જ ઉપલબ્ધ હોય છે.
મંકીપૉક્સ રોગ મંકીપૉક્સ વાયરસથી થાય છે. તે શીતળાના વાયરસ જેવો જ વાયરસ છે, પરંતુ તે ઓછો નુકસાનકારક છે. આફ્રિકાના ઉષ્ણકટીબંધીય વરસાદી જંગલોનાં અંતરિયાળ ગામડાંમાં, ડીઆર કૉંગો જેવા દેશોમાં તે સૌથી સામાન્ય છે. આ પ્રદેશોમાં દર વર્ષે હજારો કેસ અને સેંકડો મૃત્યુ આ રોગને કારણે થાય છે. તેમાં 15 વર્ષથી ઓછી વયનાં બાળકો સૌથી વધારે અસરગ્રસ્ત હોય છે.આફ્રિકા સેન્ટર્સ ફૉર ડિસીઝ કન્ટ્રોલ ઍન્ડ પ્રિવેન્શનના જણાવ્યા મુજબ, 2024ના પ્રારંભથી જુલાઈના અંત સુધીમાં મંકીપૉક્સના ચેપના 14,500થી વધુ કેસ અને 450થી વધુ મૃત્યુ નોંધાયાં હતાં. 2023ના સમાન સમયગાળાની સરખામણીમાં ચેપના પ્રમાણમાં 160 ટકા, જ્યારે મૃત્યુના પ્રમાણમાં 19 ટકા વધારો થયો છે.
મંકીપૉક્સના 96 ટકા કેસ ડીઆર કૉંગોમાં છે, પરંતુ તેનો પ્રસાર બુરુન્ડી, કેન્યા, રવાન્ડા અને યુગાન્ડા જેવા ઘણા પાડોશી દેશોમાં ફેલાયો છે. આ દેશોમાં મંકીપૉક્સ સ્થાનિક રોગ નથી. ડીઆર કૉંગોમાં મંકીપૉક્સની વૅક્સિન્સ અને સારવાર આસાનીથી ઉપલબ્ધ નથી તથા આરોગ્ય અધિકારીઓ આ રોગના પ્રસારથી ચિંતિત છે. નિષ્ણાતો કહે છે કે નવો પ્રકાર વધુ સરળતાથી ફેલાઈ રહ્યો છે. તેના કારણે બાળકો અને પુખ્ત વયના લોકોને વધારે ગંભીર રોગ તથા વધુ મૃત્યુ થઈ શકે છે. આ વાયરસ મૂળભૂત રીતે પ્રાણીઓમાંથી માણસોમાં ફેલાતો હતો, પરંતુ હવે માણસથી માણસમાં ફેલાઈ રહ્યો છે.
ચેપગ્રસ્ત વ્યક્તિ સાથે સેક્સ, ત્વચાથી ત્વચાનો સંપર્ક, અન્ય વ્યક્તિ સાથે નજીકથી વાતચીત કરવાથી અથવા શ્વાસ લેવા જેવા નજીકના સંપર્કથી મંકીપૉક્સ ફેલાય છે. આ વાયરસ ત્વચા પરના ચીરા, શ્વસનમાર્ગ, આંખો, નાક અથવા મોં દ્વારા શરીરમાં પ્રવેશી શકે છે. તે પથારી, કપડાં અને ટુવાલ જેવી વાયરસથી દૂષિત વસ્તુઓને સ્પર્શવાથી પણ ફેલાય છે. વાંદરાં, ઉંદર અને ખિસકોલીઓ જેવાં ચેપગ્રસ્ત પ્રાણીઓના નજીકના સંપર્કથી પણ તે ફેલાઈ શકે છે. 2022માં મંકીપૉક્સનો વૈશ્વિક રોગચાળો ફાટી નીકળ્યો ત્યારે આ વાયરસ મોટે ભાગે જાતીય સંપર્કને કારણે ફેલાયો હતો. ડીઆર કૉંગોમાં હાલના તેના પ્રસાર માટે મુખ્યત્વે જાતીય સંપર્ક કારણભૂત છે, પરંતુ તે અન્ય સમુદાયોમાં પણ જોવા મળે છે.
જાતીય રીતે સક્રિય હોય એવા લોકોમાં અને પુરુષો સાથે સેક્સ કરતા પુરુષોમાં મોટા ભાગના કિસ્સા જોવા મળે છે. અનેક પાર્ટનર્સ ધરાવતા અથવા નવા સેક્સ્યુઅલ પાર્ટનર્સ ધરાવતા લોકો માટે પણ તે જોખમી હોય છે. મંકીપૉક્સના ચેપથી ગ્રસ્ત વ્યક્તિ સાથે ગાઢ સંપર્કમાં આવતી વ્યક્તિને તેનો ચેપ લાગી શકે છે. તેમાં હેલ્થ વર્કર્સ અને વ્યક્તિના પરિવારજનોનો પણ સમાવેશ થાય છે.મંકીપૉક્સનો ચેપ લાગ્યો હોય તેવી વ્યક્તિથી દૂર રહેવાની સલાહ આપવામાં આવે છે. આ વાયરસ તમારા સમુદાયમાં ફેલાયો હોય તો તમારા હાથને સાબુ તથા પાણીથી સાફ કરો. મંકીપૉક્સનો ચેપ લાગ્યો હોય તેવી વ્યક્તિએ તેમના બધા જખમ દૂર ન થઈ જાય ત્યાં સુધી અન્ય લોકોથી અલગ રહેવું જોઈએ. ડબલ્યુએચઓના કહેવા મુજબ, મંકીપૉક્સથી ગ્રસ્ત વ્યક્તિ સાજી થઈ જાય પછી પણ 12 અઠવાડિયાં સુધી સેક્સ કરતી વખતે સાવચેતીરૂપે કૉન્ડોમનો ઉપયોગ કરવો જોઈએ.
પશ્ચિમી દેશોમાં જ્વલ્લે જ જોવા મળતી બીમારી મંકી પોક્સના કિસ્સા નોંધાયા છે. યુકે (વેલ્સ) તથા યુએસએ (ટૅક્સાસ)માં તેના કેસ નોંધાયા છે. આ ઉપરાંત પાકિસ્તાન અને સઉદીમાં પણ તેના કેસ નોંધાયા છે. એટલે એશિયામાં પણ તેણે તેનો પગપેસારો કર્યો છે. ટૅક્સાસમાં રહેતી એક વ્યક્તિમાં મંકી પોક્સની બીમારી જોવા મળી છે. આ વ્યક્તિ તાજેતરમાં નાઇજિરિયાથી પરત ફરી છે. જેના કારણે તંત્રે તેને અલગ રાખીને સારવાર હાથ ધરી હતી.મંકી પોક્સ એ શીતળા (સ્મૉલપોક્સ)ના કુળની બીમારી છે. જે મધ્ય તથા પશ્ચિમી આફ્રિકામાં ઉષ્ણકટિબંધીય જંગલોમાં જોવા મળે છે. છતાં તે શીતળા કરતાં ઓછી જીવલેણ છે અને તેના પ્રસારની સંભાવના પણ ઓછી છે. યુકેમાં જૂન મહિનાના મધ્ય ભાગમાં આ બીમારી જોવા મળી હતી. જોકે, તેના કારણે સામાન્ય જનતાના આરોગ્ય ઉપર જોખમ ઊભું નહોતું થયું.
કોરોનાની જેમ જ આ બીમારી પણ થૂંકના કણોથી ફેલાઈ શકે છે, એટલે આંતરરાષ્ટ્રીય ફ્લાઇટો દરમિયાન ફરજિયાતપણે માસ્ક પહેરવાની ભલામણ કરવામાં આવી છે, જેથી કરીને પ્રસાર ઓછો થાય. આ સિવાય કપડાં કે વપરાયેલાં ચાદર-ઓછાડથી પણ ફેલાઈ શકે છે. મંકી પોક્સના દર્દીને ચાઠાં, તાવ, માથામાં દુખાવો, સોજા, સ્નાયુઓમાં દુખાવો કે પીઠમાં દુખાવો જેવી બીમારી થઈ શકે છે. ચહેરાથી તેની શરૂઆત થાય છે અને બાદમાં હાથનાં પંજા પર, પગના તળિયે કે શરીરનાં અંગો પર તેની અસર જોવા મળી શકે છે. 14થી 21 દિવસમાં તે જાતે જ ઠીક થઈ જાય છે. છતાં પશ્ચિમ આફ્રિકામાં મંકી પોક્સને કારણે મૃત્યુના કેટલાક કિસ્સા નોંધાયા છે.
