પેટીએમના સ્થાપક વિજય શેખર શર્માએ સોમવારે Paytm પેમેન્ટ્સ બેંકના ચેરમેન પદેથી રાજીનામું આપ્યું છે. વધુમાં, Paytm ની પેરન્ટ ફર્મ One 97 Communications Ltd (OCL) એ પણ જાહેરાત કરી કે Paytm Payments Bank Limited (PPBL) એ તેના બોર્ડનું પુનર્ગઠન કર્યું છે. બેંકમાં સતત બિન-અનુપાલન અને સતત મટીરીયલ સુપરવાઇઝરી ચિંતાઓ માટે RBIએ 15 માર્ચ પછી ગ્રાહકો પાસેથી થાપણો અને ક્રેડિટ મેળવવાથી Paytm પેમેન્ટ્સ બેંકને પ્રતિબંધિત કર્યાના થોડા દિવસ પછી આ જાહેરાત આવી છે.
“બોર્ડમા પરિવર્તનને શક્ય બનાવવા માટે વિજય શેખર શર્માએ Paytm પેમેન્ટ્સ બેંકના બોર્ડમાંથી રાજીનામું આપ્યું છે. PPBL એ અમને જાણ કરી છે કે તેઓ નવા ચેરમેનની નિમણૂક કરવાની પ્રક્રિયા શરૂ કરશે,” એમ OCLએ એક નિવેદનમાં જણાવ્યું હતું. દરમિયાન, સેન્ટ્રલ બેંક ઓફ ઈન્ડિયાના ભૂતપૂર્વ ચેરમેન શ્રીનિવાસન શ્રીધર, નિવૃત્ત IAS અધિકારી દેવેન્દ્રનાથ સારંગી, બેંક ઑફ બરોડાના ભૂતપૂર્વ એક્ઝિક્યુટિવ ડિરેક્ટર અશોક કુમાર ગર્ગ અને નિવૃત્ત IAS રજની શેખરી સિબ્બલ સ્વતંત્ર ડિરેક્ટર તરીકે Paytm પેમેન્ટ્સ બેંકના બોર્ડમાં જોડાયા છે.
તાજેતરની પેટીએમ કટોકટીએ માત્ર બેંકિંગ ક્ષેત્રને જ હચમચાવી નાખ્યું નથી, પરંતુ ભારતમાં સમગ્ર સ્ટાર્ટઅપ ઇકોસિસ્ટમને પણ હલાવી દીધી છે. Paytm એ Byju’sની સાથે, દેશમાં ‘બ્લુ-આઈડ’ સ્ટાર્ટઅપ્સમાંનું એક છે. પેટીએમ અને બાયજુસની કટોકટીઓ અમેરિકા જેવા પશ્ચિમી દેશોની સરખામણીમાં ભારતીય સ્ટાર્ટઅપ ઇકોસિસ્ટમની પરિપક્વતાના અભાવને દર્શાવે છે. 8 નવેમ્બર 2016 ના રોજ, વડા પ્રધાન મોદીએ નોટબંધી અભિયાનની જાહેરાત કરી હતી જે ભારતની રોકડ-નિર્ભર અર્થવ્યવસ્થાને પણ બદલવા માગતી હતી.
તે સમયે Paytm, એક કંપની કે જે 2015 થી ઑફલાઇન વેપારીઓ માટે ચુકવણી ઉકેલો પર કામ કરી રહી હતી, તેણે આ નોટબંધીના સમયનો ખૂબ લાભ ઉઠાવ્યો. ત્યારે રોકડની તંગીની સમસ્યા હતી તો Paytm તેના મોબાઇલ વૉલેટ પ્લેટફોર્મ સાથે તેનો ઉકેલ હતો. ખુદ વડાપ્રધાન મોદીએ તે સમયે પેટીએમનો પ્રચાર કર્યો હતો અને એક બ્રાન્ડનો આ રીતે પ્રચાર કરવા બદલ તેઓ ટીકાપાત્ર પણ બન્યા હતા.
ખરેખર તો પેટીએમ તેની સ્થાપનાના થોડા જ સમય પછી નિયમોનો ભંગ કરવા માંડી હતી. 2014 માં, ભારતીય રિઝર્વ બેંકે “પેમેન્ટ બેંકોનું લાઇસન્સિંગ” અને “નાની બેંકોનું લાઇસન્સ” માટે માર્ગદર્શિકા બહાર પાડી. પેમેન્ટ બેંક લાયસન્સ માટે લાયક સંસ્થાઓ નોન-બેંકિંગ ફાયનાન્સ કંપનીઓ (NBFC) થી લઈને મોબાઈલ ટેલિફોન કંપનીઓ, સુપરમાર્કેટ ચેઈન્સ, કંપનીઓ, વાસ્તવિક ક્ષેત્રની સહકારી સંસ્થાઓ અને જાહેર ક્ષેત્રની સંસ્થાઓએ આ માટે અરજીઓ કરી. Paytm પેમેન્ટ્સ બેંકને પણ લાઇસન્સ આપવામાં આવ્યું અને બેંકે મે 2017 માં તેની કામગીરી શરૂ કરી હતી.
જૂન 2018 માં, આરબીઆઈએ સુપરવાઇઝરી ચિંતાઓને કારણે પેટીએમ પેમેન્ટ્સ બેંકને કોઈપણ નવું એકાઉન્ટ અને વૉલેટ ખોલવા પર પ્રતિબંધ મૂક્યો હતો. તે પ્રતિબંધો ડિસેમ્બર 2018માં હટાવવામાં આવ્યા હતા. પછીના વર્ષે, બેંકિંગ ઓમ્બડ્સમેનની ઓફિસે Paytm પેમેન્ટ્સ બેંકની તેની પાસે જાળવવામાં આવેલા ચોક્કસ ખાતાની દેખરેખ રાખવામાં નિષ્ફળતા માટે કારણ બતાવો નોટિસ જારી કરી હતી જે ખાતામાં તાત્કાલિક દૈનિક વ્યવહારોના વેગમાં અચાનક વધારો દેખાયો હતો.
આ કંપની KYC (તમારા ક્લાયન્ટને જાણો) ધોરણો પર આરબીઆઈની જોગવાઈઓનું ઉલ્લંઘન કરતી હોવાનું પણ જણાયું હતું. જુલાઈ 2021 માં, સેન્ટ્રલ બેંકે ઓપરેટિંગ યુનિટના ટ્રાન્સફર વિશે ખોટી માહિતી સબમિટ કરવા બદલ પેટીએમને શો કોઝ નોટિસ જારી કરી હતી. તે જ વર્ષે ઓક્ટોબર સુધીમાં, તેના પર પેમેન્ટ એન્ડ સેટલમેન્ટ સિસ્ટમ્સ એક્ટ, 2007ના ઉલ્લંઘન બદલ રૂ. 1 કરોડનો દંડ વસૂલવામાં આવ્યો હતો. આરબીઆઈના દૃષ્ટિકોણથી, સમસ્યાઓની શ્રેણી સર્જાઈ રહી હતી. Paytm એ ચૂકવણીના વ્યવહારો પર દેખરેખ રાખ્યું ન હતું અથવા તે સેવાઓનો લાભ લેતી સંસ્થાઓની જોખમ પ્રોફાઇલિંગ હાથ ધરી ન હતી.
બેંકિંગ રેગ્યુલેટરે એ પણ શોધી કાઢ્યું હતું કે Paytm પેમેન્ટ્સ બેંકે સાયબર સુરક્ષાને લગતી એક ઘટનાની જાણ મોડી કરી હતી, અને નિયંત્રણ પગલાં અમલમાં મૂકવામાં નિષ્ફળ રહી હતી. ઑક્ટોબર 2023માં, RBIએ અનેક બિન-અનુપાલન શોધી કાઢ્યા પછી પેમેન્ટ્સ બેંક પર ₹5.93 કરોડનો બીજો દંડ લાદવામાં આવ્યો હતો-એકવાર ફરીથી એકાઉન્ટ માલિકોની ઓળખની બાબતે આ પેમેન્ટ બેંકની નિષ્ફળતાઓ પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો. Paytm પેમેન્ટ્સ બેંક પણ Paytm માટે મુખ્ય બેંકિંગ ભાગીદાર છે.
આનો અર્થ એ છે કે Paytm ના લોકપ્રિય ડિજિટલ વોલેટ્સમાં જમા કરવામાં આવેલ ભંડોળ Paytm પેમેન્ટ્સ બેંક પાસે રાખવામાં આવે છે. બેંકમાં તમામ 330 મિલિયન વોલેટ એકાઉન્ટ્સ છે. તેનો અર્થ એ થાય છે કે તેમાં રાખવામાં આવેલ નાણાં પેમેન્ટ બેંકમાં જમા કરવામાં આવે છે. આવા સંજોગોમાં કડકાઇની સાથે લાખો ખાતાધારકો અને વેપારીઓના હિતનો પણ વિચાર કરવો જરૂરી હતો અને તેથી આરબીઆઇ તથા સરકાર વચ્ચે વ્યાપક ચર્ચા વિચારણા પછી બોર્ડ બદલવાની સૂચના પેટીએમને અપાઇ હોવાનું સ્પષ્ટ જણાય છે.
