રાજકારણમાં કોઈ કાયમી મિત્ર કે કાયમી શત્રુ હોતા નથી પણ સ્વાર્થના સંબંધો જ કાયમી હોય છે. આ પાવર ગેમમાં જેની ગરજ હોય છે તેની પાંચ આંગળી વડે પૂજા કરવામાં આવે છે અને જેની ગરજ નથી હોતી તેને લાત મારીને ફગાવી દેવામાં આવે છે. આજથી એક વર્ષ પહેલાં ભાજપને શિવસેના તોડવા માટે બાળ ઠાકરેના એક સમયના વિશ્વાસુ નેતા એકનાથ શિંદેની જરૂર હતી માટે તેમને મુખ્ય પ્રધાનપદની ખુરશી તાસક પર ધરી દેવામાં આવી હતી. ભાજપના નેતા અને ભૂતપૂર્વ મુખ્ય પ્રધાન દેવેન્દ્ર ફડનવિસને નાયબ મુખ્ય પ્રધાનનો હોદ્દો સ્વીકારીને કડવો ઘૂંટડો ગળવાની ફરજ પાડવામાં આવી હતી. હવે અજિત પવાર નેશનાલિસ્ટ કોંગ્રેસ પાર્ટીમાં ભંગાણ પડાવીને ૪૦ વિધાનસભ્યો સાથે સરકારમાં જોડાઈ ગયા છે ત્યારે ભાજપને હવે એકનાથ શિંદેની જરૂર નથી.
મુંબઈનાં રાજકીય વર્તુળોમાં ચાલી રહેલી ચર્ચા મુજબ ટૂંક સમયમાં એકનાથ શિંદેને મુખ્ય પ્રધાન તરીકે રાજીનામું આપવાની ફરજ પાડવામાં આવશે અને દેવેન્દ્ર ફડનવિસ કે અજિત પવારના માથા પર મુખ્ય પ્રધાનપદનો તાજ પહેરાવી દેવામાં આવશે. તેની નિશાની પણ તાજેતરના દિવસોમાં મળી છે. હમણાં રાષ્ટ્રપતિ દ્રૌપદી મુર્મુ મહારાષ્ટ્રની મુલાકાતે આવ્યાં ત્યારે પ્રોટોકોલ મુજબ એર પોર્ટ પર તેમનું સ્વાગત કરવા મુખ્ય પ્રધાન એકનાથ શિંદે નહીં, પણ નાયબ મુખ્ય પ્રધાન દેવેન્દ્ર ફડનવિસ ગયા હતા. હકીકતમાં ભાજપના નેતાઓ એકનાથ શિંદેને અપશુકનિયાળ માને છે. તેઓ જ્યારથી મુખ્ય પ્રધાન બન્યા છે ત્યારથી ભાજપ મહારાષ્ટ્રમાં એક પછી એક પેટાચૂંટણીઓ હારી રહ્યો છે. તેનું કારણ એ છે કે શિંદેએ ઉદ્ધવ ઠાકરેને દગો દીધો તેને કારણે આખા મહારાષ્ટ્રમાં ઉદ્ધવ માટે જબરદસ્ત સહાનુભૂતિ પેદા થઈ છે. જો એકનાથ શિંદેને રાજીનામું આપવાની ફરજ પડે તો તેમની અને તેમની સાથેના ૪૦ વિધાનસભ્યોની હાલત ત્રિશંકુ જેવી થશે. કદાચ શરદ પવાર તેમને ઉદ્ધવ ઠાકરે સાથે મેળવી આપે તો ભાજપના મોરચાની સરકાર સામે મોટો પડકાર ઊભો થઈ શકે છે.
માત્ર એક વર્ષ પહેલાં જ્યારે એકનાથ શિંદેએ બળવાની યોજના ઘડી હતી અને ઉદ્ધવ ઠાકરેની આગેવાની હેઠળની શિવસેનાને ઊભી રીતે વિભાજિત કરી હતી, ત્યારે શિવસેના પક્ષ અને તેના સાથી પક્ષોની અંદરના ઘણાને આઘાત લાગ્યો હતો. આંચકો એટલા માટે નહોતો લાગ્યો કે પક્ષમાં અણધાર્યું વિભાજન થયું હતું, પરંતુ તે પક્ષના વફાદાર નેતાએ કર્યું હતું તેનો આઘાત હતો. એકનાથ શિંદે શિવસેનાના ૫૫માંથી ૪૦ ધારાસભ્યો સાથે છૂટા પડ્યા હતા. તેમણે નવા જોડાણમાં પોતાને માટે શ્રેષ્ઠ પદની વાટાઘાટો કરી અને મહારાષ્ટ્રના મુખ્ય પ્રધાન પણ બન્યા હતા. હવે તેઓ ચાવીરૂપ ખેલાડી નથી રહ્યા. બળવાખોરીનું આયોજન અને અમલ કરવામાં મહત્ત્વની ભૂમિકા ભજવનાર ભારતીય જનતા પાર્ટીને બળવાખોર રાષ્ટ્રવાદી કોંગ્રેસ પાર્ટીના રૂપમાં એક નવો ભાગીદાર મળ્યો છે.
અજિત પવાર સહિત તેમાંથી ૪૦ વિધાનસભ્યો તા. ૨ જુલાઈએ હાલની ગઠબંધન સરકારમાં જોડાયા હતા; પરંતુ તેનાથી એકનાથ શિંદેની સ્થિતિ ડામાડોળ બની છે. વર્ષ ૨૦૧૯માં ભાજપે વિધાનસભાની ૨૮૮ બેઠકોમાંથી ૧૦૫ બેઠકો જીતીને તે રાજ્યની સૌથી મોટી પાર્ટી બની હતી. તેથી જ્યારે શિંદે વર્ષ ૨૦૨૨માં ૪૦ ધારાસભ્યો સાથે આવ્યા, ત્યારે તેમણે ભાજપને ફરીથી રાજ્યમાં શાસન કરવાની તક આપી હતી. તેમની પાસે સોદાબાજીની શક્તિ હતી અને તેમણે દેવેન્દ્ર ફડનવિસને પાછળની સીટ પર ધકેલીને મુખ્ય પ્રધાનની ખુરશી પડાવી લીધી હતી. સ્પીકર અને ચૂંટણી પંચ બંનેએ શિંદેને સરકારમાં ચાલુ રાખવાની મંજૂરી આપીને તેમને અનુકૂળ મંજૂરી આપી હતી. સુપ્રીમ કોર્ટે તા. ૧૧ મેના રોજ કહ્યું હતું કે તે ઉદ્ધવ ઠાકરેની આગેવાની હેઠળની મહાવિકાસ અઘાડી સરકારને પુનઃસ્થાપિત કરી શકતી નથી પરંતુ શિંદે અને અન્યો સામે ઉદ્ધવની ગેરલાયકાતની અરજીઓ નક્કી કરવાનો નિર્ણય સ્પીકરને સોંપી દીધો હતો અને ઉમેર્યું હતું કે તેમણે યોગ્ય સમયગાળામાં ગેરલાયકાતનો નિર્ણય લેવો જોઈએ. સર્વોચ્ચ અદાલતના આદેશને બે મહિના જેટલો સમય થઈ ગયો છે અને સ્પીકરે હજુ સુધી નિર્ણય લેવાનો બાકી છે.
મેઘાલયના સમાન કેસમાં સુપ્રીમ કોર્ટે અયોગ્યતાની પ્રક્રિયા પૂર્ણ કરવા માટે ત્રણ મહિનાની સમયમર્યાદા નક્કી કરી હતી. સુપ્રીમ કોર્ટે આદેશમાં સ્પષ્ટપણે કહ્યું કે ભરત ગોગાવાલેને પાર્ટી વ્હીપ તરીકે નિયુક્ત કરવાનો સ્પીકરનો નિર્ણય ગેરકાયદેસર છે. કોર્ટનો નિર્ણય ઉદ્ધવ ઠાકરેની આગેવાની હેઠળના શિવસેના જૂથ દ્વારા દાખલ કરાયેલી અરજી પર હતો, જેમાં એકનાથ શિંદે અને પક્ષમાં ભંગાણ પડાવનારા ૧૫ ધારાસભ્યોને ગેરલાયક ઠેરવવાની માંગણી કરવામાં આવી હતી. તા. ૪ જુલાઈના રોજ શિવસેના (UBT) પાર્ટીના સાંસદ સુનીલ પ્રભુએ સુપ્રીમ કોર્ટમાં અરજી કરી હતી, જેમાં સ્પીકર રાહુલ નાર્વેકરને ગયા વર્ષથી પેન્ડિંગ અયોગ્યતાની અરજીઓ પર ઝડપથી નિર્ણય લેવા માટે નિર્દેશની માંગણી કરી હતી.
અરજીમાં સુનીલ પ્રભુ જણાવે છે કે તેમણે અયોગ્યતાની અરજી પર સુનાવણી કરવા માટે સ્પીકરને ત્રણ અલગ-અલગ રજૂઆતો મોકલી છે. જો કે સ્પીકરે હજુ સુધી આ બાબતે કાર્યવાહી કરવાની બાકી છે. જો ભાજપ હવે એકનાથ શિંદેને મુખ્ય પ્રધાન તરીકે હટાવવા માગતો હશે તો સ્પીકર ૧૬ ધારાસભ્યોને ગેરલાયક ઠેરવી દેશે, જેમાં એકનાથ શિંદેનો પણ સમાવેશ થતો હશે. તેવી પરિસ્થિતિમાં શિંદે સમક્ષ રાજીનામું આપવા સિવાય કોઈ વિકલ્પ બચશે નહીં. ૧૬ ધારાસભ્યોને ગેરલાયક ઠેરવવાથી ભાજપને નુકસાન થશે નહીં, જેની પાસે હજુ પણ શિંદે જૂથના બાકીના ૨૪ ધારાસભ્યો હશે અને હવે એનસીપીના વધારાના ૪૦ ધારાસભ્યો પણ હશે. અજિત પવારના કહેવા પ્રમાણે તેમને ૪૦ જેટલા ધારાસભ્યોનું સમર્થન છે. તેમાંથી અજિત પવારને બાદ કરતાં આઠ સભ્યોએ મંત્રી તરીકે શપથ લઈ લીધા છે.
વિપક્ષો અને ભાજપનાં ઘણાં લોકો કહે છે કે તાજેતરનો નિર્ણય બે બાબતોને ધ્યાનમાં રાખીને લેવામાં આવ્યો છે. એક છે ૨૦૨૪ના અંતમાં વિધાનસભાની ચૂંટણી અને બીજી અહંકારની લડાઈ કે જે એકનાથ શિંદે અને દેવેન્દ્ર ફડનવિસ વચ્ચે છેલ્લા એક મહિનાથી ચાલી રહી હતી. ભાજપને લાગે છે કે એકનાથ શિંદે ચૂંટણીમાં પક્ષની તરફેણમાં સારું કામ કરી શકશે નહીં. અજિત પવાર અને એકનાથ શિંદે બંને મરાઠા સમુદાયના પ્રભાવશાળી નેતા છે પરંતુ મતદારોને આકર્ષવાની તેમની ક્ષમતા એકદમ અલગ પ્રકારની છે. એકનાથ શિંદે કોઈ સામુહિક નેતા નથી. તેઓ હંમેશા તેમની વહીવટી કુશળતા માટે જાણીતા હતા પરંતુ તેમની સામુહિક અપીલ માટે નહીં.
તેનાથી વિપરીત અજિત પવાર મરાઠા સમુદાયમાં ભારે દબદબો ધરાવે છે. મરાઠા મતદારોને પ્રભાવિત કરવાની બાબતમાં તો અજિત પવાર જ બાજી મારી જાય તેમ છે. તાજેતરમાં એકનાથ શિંદે વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી સાથે રાજ્યનાં અનેક દૈનિકોમાં આખાં પાનાંની જાહેરાતોમાં દેખાયા હતા. તેને કારણે પણ તેઓ ભાજપના નેતાઓની આંખે ચડી ગયા છે. આ જાહેરાતમાં ટેગલાઈન હતી: “ભારત માટે મોદી, મહારાષ્ટ્ર માટે શિંદે”. આ જાહેરાતને કારણે ગઠબંધનની અંદર તકરાર થઈ હતી. ભાજપના નેતાઓએ શિંદે અને તેમના જૂથની ખુલ્લી ટીકાનો આશરો લીધો હતો. આ જાહેરાત જ કદાચ શિંદેની વિદાયમાં નિમિત્ત બની જશે.
