નવી દિલ્હી: રિઝર્વ બેંક ઓફ ઇન્ડિયા (આરબીઆઇ)એ 19 મેના રોજ કહ્યું હતું કે તે સમીક્ષાના આધારે 2,000 રૂપિયાની નોટોને ચલણમાંથી પાછી ખેંચી રહી છે. જો કે, 2,000 રૂપિયાના મૂલ્યની નોટ કાનૂની ટેન્ડર તરીકે ચાલુ રહેશે, એમ કેન્દ્રીય બેંકે એક રિલીઝમાં જણાવ્યું હતું.
સંચાલનની સુવિધા સુનિશ્ચિત કરવા અને બેંક શાખાઓની નિયમિત પ્રવૃત્તિઓમાં વિક્ષેપ ન પડે તે માટે, 23 મે, 2023 થી શરૂ થતી કોઈપણ બેંકમાં એક સમયે 2,000 રૂપિયાની નોટોને અન્ય મૂલ્યવર્ગની નોટોમાં 20000 રૂપિયાની મર્યાદા સુધી બદલી શકાય છે, એમ કેન્દ્રીય બેંકે નોંધ્યું હતું. અહીં આરબીઆઈ તરફથી બધી વિગતો અને સ્પષ્ટતાઓ આપવામાં આવી છે.
બ્લૂમબર્ગના જણાવ્યા અનુસાર, આરબીઆઈના તાજેતરના નિર્ણયથી ચલણમાં રહેલા ચલણના માત્ર 11% ને અસર થાય છે અને તેથી સંભવત: થોડીક જ અરાજકતા પેદા થશે. ₹2000ની નોટની સ્થિતિ અંગે સંભવિત મૂઝવણ અંગે સ્પષ્ટતા કરતાં રિઝર્વ બેન્ક ઓફ ઇન્ડિયા (આરબીઆઇ)એ પુષ્ટિ કરી છે કે 30 સપ્ટેમ્બર, 2023 પછી પણ ઉચ્ચ મૂલ્યની નોટો તેમની કાનૂની ટેન્ડર સ્થિતિ જાળવી રાખશે. આરબીઆઈના વારંવાર પૂછાતા પ્રશ્નો (FAQs) અનુસાર, લોકો સામાન્ય વ્યવહારો માટે ₹2000 ની નોટનો ઉપયોગ કરવાનું ચાલુ રાખી શકે છે. વ્યક્તિઓ તેમને ચુકવણી તરીકે સ્વીકારી શકે છે અથવા કોઈ પણ પ્રતિબંધ વિના તેમના પોતાના વ્યવહારો માટે તેમનો ઉપયોગ કરી શકે છે.
₹2000ની ચલણી નોટ 30 સપ્ટેમ્બર પછી પણ કાનૂની ટેન્ડર રહેશે. આરબીઆઈને આશા છે કે લોકો માટે બેંકો સાથે નોટો બદલવા માટે 4 મહિનાનો સમય પૂરતો છે. ચલણમાં રહેલી ₹2000ની મોટા ભાગની નોટો 30મી સપ્ટેમ્બરની સમયમર્યાદામાં બેન્કોમાં પાછી ફરશે. “આરબીઆઈની આ એક નિયમિત કવાયત છે અને લોકોએ ગભરાવાની જરૂર નથી.”
શું 2,000 રૂપિયાના મૂલ્યની નોટ શા માટે પાછી ખેંચાઇ છે?
આરબીઆઈ અધિનિયમ, 1934ની કલમ 24(1) હેઠળ નવેમ્બર 2016માં રૂ.2,000ના મૂલ્યની નોટ રજૂ કરવામાં આવી હતી, જેનો મુખ્ય ઉદ્દેશ તે સમયે ચલણમાં રહેલી તમામ રૂ.500 અને રૂ.1,000ની નોટની કાનૂની ટેન્ડરની સ્થિતિ પાછી ખેંચી લીધા બાદ ઝડપથી અર્થતંત્રની ચલણની જરૂરિયાતને પહોંચી વળવાનો હતો. તે હેતુની પૂર્તિ અને અન્ય મૂલ્યવર્ગમાં પૂરતા પ્રમાણમાં નોટની ઉપલબ્ધતા સાથે 2018-19માં 2,000 રૂપિયાની નોટ છાપવાનું બંધ કરી દેવામાં આવ્યું હતું.
2,000 રૂપિયાના મૂલ્યની નોટોમાંથી મોટાભાગની નોટો માર્ચ 2017 પહેલા જારી કરવામાં આવી હતી અને તે 4-5 વર્ષના તેમના અંદાજિત આયુષ્યના અંતે છે. એવું પણ જોવા મળ્યું છે કે આ મૂલ્યવર્ગનો ઉપયોગ સામાન્ય રીતે વ્યવહારો માટે થતો નથી. તદુપરાંત, અન્ય મૂલ્યવર્ગમાં નોટનો સ્ટોક લોકોની ચલણની જરૂરિયાતને પહોંચી વળવા માટે પૂરતો છે.
ઉપરોક્ત બાબતને ધ્યાનમાં રાખીને અને ભારતીય રિઝર્વ બેન્કની “ક્લીન નોટ પોલિસી”ને અનુસરીને રૂ.2000ના દરની નોટ ચલણમાંથી પાછી ખેંચી લેવાનો નિર્ણય લેવાયો છે.
ક્લીન નોટ પોલિસી શું છે?
જનતાના સભ્યોને સારી ગુણવત્તાની નોટની ઉપલબ્ધતા સુનિશ્ચિત કરવા માટે આરબીઆઈ દ્વારા અપનાવવામાં આવેલી આ નીતિ છે.
શું રૂ. 2,000ની નોટની કાનૂની ચલણની સ્થિતિ ચાલુ રહે છે?
હા. 2,000 રૂપિયાની નોટ તેની કાનૂની ટેન્ડરની સ્થિતિ જાળવી રાખશે.
શું સામાન્ય વ્યવહારો માટે 2,000 રૂપિયાની નોટનો ઉપયોગ કરી શકાય છે?
હા. જાહેર જનતા તેમના વ્યવહારો માટે ૨૦૦૦ રૂપિયાની નોટનો ઉપયોગ કરવાનું ચાલુ રાખી શકે છે અને ચુકવણીમાં પણ પ્રાપ્ત કરી શકે છે. જો કે, તેમને 30 સપ્ટેમ્બર, 2023ના રોજ અથવા તે પહેલાં આ નોટ્સ જમા કરવા અને / અથવા બદલાવી લેવા માટે પ્રોત્સાહિત કરવામાં આવે છે.
જનતાએ તેમની પાસે રહેલી રૂ. 2,000ના દરની નોટનું શું કરવું જોઈએ?
જાહેર જનતા તેમની પાસે રહેલી રૂ. 2,000 ની નોટ જમા કરવા અને / અથવા વિનિમય માટે બેંક શાખાઓનો સંપર્ક કરી શકે છે. 2,000 રૂપિયાની નોટ ખાતામાં જમા કરવા અને વિનિમય માટેની સુવિધા 30 સપ્ટેમ્બર, 2023 સુધી તમામ બેંકોમાં ઉપલબ્ધ રહેશે. વિનિમય માટેની સુવિધા 30 સપ્ટેમ્બર, 2023 સુધી ઇશ્યૂ વિભાગો 1 ધરાવતા આરબીઆઈની 19 પ્રાદેશિક કચેરીઓ (આરઓ) પર પણ ઉપલબ્ધ રહેશે.
શું બેંક ખાતામાં 2,000 રૂપિયાની નોટ જમા કરવાની કોઈ મર્યાદા છે?
બેંક ખાતાઓમાં જમા રકમ હાલના નો યોર કસ્ટમર (કેવાયસી) ધોરણો અને અન્ય લાગુ પડતી વૈધાનિક/નિયમનકારી જરૂરિયાતોના પાલનને આધિન નિયંત્રણો વિના કરી શકાય છે.
શું રૂ. 2,000ની નોટ જે બદલી શકાય છે તેની રકમ પર કોઈ ઓપરેશનલ મર્યાદા છે?
જાહેર જનતા એક સમયે 20,000 રૂપિયાની મર્યાદા સુધીની 2,000 રૂપિયાની નોટ બદલાવી શકે છે.
શું રૂ. 2,000 ની નોટ બિઝનેસ કોરસપોન્ડન્ટ્સ (બીસી) દ્વારા બદલી શકાય?
જી હા, બીસી દ્વારા 2,000 રૂપિયાની નોટનું એક્સચેન્જ ખાતાધારક માટે દરરોજ 4,000 રૂપિયાની મર્યાદા સુધી કરી શકાય છે.
બદલવાની સુવિધા કઈ તારીખથી મળશે?
બેંકોને પ્રારંભિક વ્યવસ્થા કરવા માટે સમય આપવા માટે, જાહેર જનતાના સભ્યોને વિનિમય સુવિધા મેળવવા માટે 23 મે, 2023 થી આરબીઆઈની બેંક શાખાઓ અથવા આરઓનો સંપર્ક કરવા વિનંતી કરવામાં આવે છે.
શું તેની શાખાઓમાંથી ₹2000ની નોટ બદલવા માટે બેંકના ગ્રાહક હોવું જરૂરી છે?
ના. નોન-એકાઉન્ટ હોલ્ડર કોઈપણ બેંક શાખામાં એક સમયે 20,000 રૂપિયાની મર્યાદા સુધીની 2,000 રૂપિયાની નોટ પણ બદલી શકે છે.
જો કોઈને ધંધા કે અન્ય હેતુઓ માટે ૨૦,૦૦૦ રૂપિયાથી વધુની રોકડની જરૂર હોય તો શું કરવું?
ખાતાઓમાં થાપણો પ્રતિબંધો વિના કરી શકાય છે. 2,000 રૂપિયાની નોટ બેંક ખાતાઓમાં જમા કરાવી શકાય છે અને ત્યારબાદ આ થાપણો સામે રોકડની જરૂરિયાતો ઉપાડી શકાય છે.
શું વિનિમય સુવિધા માટે કોઈ ફી ચૂકવવાની છે?
ના. બદલીની આ સુવિધા વિના મૂલ્યે પ્રદાન કરવામાં આવશે.
શું વરિષ્ઠ નાગરિકો, વિકલાંગતા ધરાવતી વ્યક્તિઓ વગેરે માટે વિશેષ વ્યવસ્થા કરવામાં આવશે? વિનિમય અને જમા કરાવવા માટે?
2000ની નોટ બદલવા/જમા કરાવવા માગતા સિનિયર સિટીઝન, વિકલાંગ વ્યક્તિઓ વગેરેને પડતી અગવડતા ઓછી થાય તેવી વ્યવસ્થા કરવા બેન્કોને સૂચના આપવામાં આવી છે.
જો કોઈ વ્યક્તિ 2,000 રૂપિયાની નોટ તાત્કાલિક ધોરણે જમા/બદલી ન કરાવી શકે તો શું થશે?
સમગ્ર પ્રક્રિયાને સરળ અને લોકો માટે સુવિધાજનક બનાવવા માટે, રૂ. 2,000 ની નોટની ડિપોઝિટ અને / અથવા વિનિમય માટે ચાર મહિનાથી વધુનો સમયગાળો આપવામાં આવ્યો છે. તેથી, જાહેર જનતાને, ફાળવવામાં આવેલા સમયની અંદર તેમની અનુકૂળતાએ આ સુવિધાનો લાભ લેવા માટે પ્રોત્સાહિત કરવામાં આવે છે.
જો કોઈ બેંક 2,00 ની નોટ બદલવા / સ્વીકારવા / જમા કરવાની ના પાડે તો શું થશે?
સેવાની ઉણપના કિસ્સામાં તકરારના નિવારણ માટે ફરિયાદી/નારાજ ગ્રાહક સૌપ્રથમ સંબંધિત બેંકનો સંપર્ક સાધી શકે છે. જો બેંક ફરિયાદ નોંધાવ્યાના 30 દિવસની અવધિમાં જવાબ ન આપે અથવા જો ફરિયાદી બેંક દ્વારા આપવામાં આવેલા પ્રતિસાદ / ઠરાવથી સંતુષ્ટ ન હોય, તો ફરિયાદી રિઝર્વ બેંક – ઇન્ટિગ્રેટેડ ઓમ્બડ્સમેન સ્કીમ (આરબી-આઇઓએસ), 2021 હેઠળ આરબીઆઈ (cms.rbi.org.in) ના ફરિયાદ વ્યવસ્થાપન પોર્ટલ પર ફરિયાદ નોંધાવી શકે છે.
