દિવાળી આવે એટલે, પહેલો હુમલો ‘સાફસફાઈ’નો આવે. મનના ખૂણા જેવા હોય તેવા ચલાવી લેવાના, પણ ઘરના ખૂણામાંથી કચરા-પોતા તો કરવાના. ખૂણાઓ પણ ટાંપીને જ બેઠા હોય કે, ક્યારે દિવાળી આવે અને અમારી દેહશુદ્ધિ થાય. આસુરી શક્તિનું જે થવાનું હોય તે થાય, પણ ઝાપટઝૂપટનો વેધ દશેરાથી ભરાવા માંડે. દિવાળી એટલે સાફસૂફી, ડિવાઈ એટલે રંગોળી, દિવાળી એટલે આતશબાજી, દિવાળી એટલે અંતરનો ઉઘાડ, દિવાળી એટલે પ્રકાશનું પર્વ, ઉમળકાઓનું આદાનપ્રદાન, હૈયાની હેલી અને વિચારોનું વૃંદાવન..! વાર્તા પૂરી..! એક જ મુદ્દાનો મુખ્ય કાર્યક્રમ આસુરી વિચારધારા ભલે ઘરના મેમ્બર બનીને જીવતી, પણ દિવાળી આવે એટલે ઘર ચોખ્ખું ચણાક જોઈએ.
લગન વખતનો કહેવાતો કોડીલો વરરાજો પણ ઝાડુધારક બની જાય. ચમરબંધીને પણ ચોપડાવી નાંખે કે, ‘ઘરના કામમાં તો બાદશાહ પણ ગુલામ, પકડો ઝાડુ ને ફેફરીવાલની જેમ ખૂણે-ખૂણે ફરી વળો..!’આ સાંભળીને ફૂલેલા ફુગ્ગા જેવા ૨૧૦ રતલના માણહની હવા નીકળી જાય યાર..! એક તો આપની કાયા એટલે હિપોપોટેમસના ફરજંદને ઘરમાં વસાવેલા હોય તેવી. કણ-કણમાં મણ-મણના દુખાવા નીકળવા માંડે. ફેંક દોષ ભલે લાગે, પણ એક વાત તો કહેવી જે છે કે, દિવાળી તો અમારા જમાનાની કહેવાતી.
એક પણ લવિંગિયાની તાકાત નહિ કે, સુરસુરિયું થાય.. કોઠીઓ પણ દરિયાવ ભાવથી પેટ ખોલીને ફૂવ્વારો છોડતી. કોથળામાંથી બિલાડું નીકળે એવું નહિ થતું. આજે તો ફટાકડા પણ એવાં સ્વચ્છંદી કે, ફૂટવા કરતાં ધુમાડા વધારે કાઢે. ૧૯૫૦ પહેલાં જન્મી પડેલાને યાદ હશે કે, એ વખતે બાળકોની ટોળકી હાથમાં દીવાઓનો થાળ લઈને દરેકના આંગણે પાન-મસાલા વગર ‘લહેરિયું’ગાતાં જતી. ચાર-પાંચ બારકસો ભેગા થઈને હાથમાં થાળી ને થાળીમાં દીવડા પ્રગટાવી, ઘર-ઘર ‘લહેરિયું’ગાતાં. લહેરિયાનો અવાજ સાંભળીને રંગોળીવાળી ઓટલીમાંથી દિવાળી પ્રગટ થતી હોય એવું લાગતું. કોઈને યાદ આવે છે એ લહેરિયું..?
લહેરિયું લહેરિયું દિવાળીનું લહરીયું,
ઘરમાં છે પણ બોલતા નથી, ફટાકડા છે પણ ફોડતા નથી
દીવેલ છે પણ પૂરતા નથી, ઘરમાં વસેલા મારા મહોર
આજ દિવાળી કાલ દિવાળી
દિવાળીનું લહેરિયું……
લહેરિયું લહેરિયું…દિવાળીનું લહેરિયું…(૨)
દિવાળી હોય કે હોળી, હિંદુ ધર્મમાં બંને ભક્તિના તહેવાર. બંનેમાં અસુરોના નિકંદનનો મહિમા ને ઉજવણીની ભાત. ફેર એટલો કે, હોળીને સળગાવવી પડે ને દિવાળીમાં દીવા પ્રગટાવવા પડે. હોળીમાં મોર ભલે એકલો ઉકળાટ કરતો હોય, પણ દિવાળીમાં મોર અને ઢેલ બંને ભેગાં મળીને થનગનાટ કરે. ઘર તીર્થસ્થળ બની જાય. પરિવારનો મેળો ઝામતો. દશ દિવસ પહેલાંથી સાફ્સફાઈનો વેધ ભરાવા માંડતો. જાણે સાફસફાઈ એ દિવાળીનું મંગલા-ચરણ હોય એમ, ઘેરઘેર સાફસૂફીની ધમાધમી ચાલતી. ઘર-ઘરમાં સફેદીનો ચળકાટ આવી જતો.
સમય કરતાં વહેલો સવારમાં ગરમાગરમ નાસ્તો તૈયાર થઇ જાય. જમાડવાની સ્ટાઈલ અને રસોઈ બદલાઈ જાય. ગુસ્સો હાંસિયામાં ચાલી જાય. મીઠાં મીઠાં વાયરાઓ એવા છૂટવા માંડે કે, ધાકમાં રાખનારા ધણીને ‘ડાયાબીટીશ’થઇ જવાનો ડર લાગવા માંડે. એક્ચ્યુલી જો કે આવું થાય તો નહિ, પણ આ તો એક અનુમાન.! આવું બને ત્યારે મૂંઝારો એ વાતનો છૂટે કે, નક્કી આવનાર તોફાન પહેલાંના આ વાવડ લાગે છે..! આપણું ચિત્ત ફુદરડી ફરવા માંડે કે, કડવાશ છોડીને કારેલું મધ જેવો મધુરો સ્વાદ આપતું કેમનું થયું? શંકા તો જાય જ ને યાર..?
ધીરે રહીને પેપર ફૂટે કે, દિવાળીમાં કામવાળી બહારગામ જવાની છે, એનો આ ચળકાટ છે. ખાતરી થઇ જાય કે, આવતી કાલથી વાસણ-પાણી કરવાનો હવાલો મારી પાસે આવવાનો છે. એમાં તમે શેના દાંતિયા કાઢો છો..? બધાનું જ આવું છે દાદૂ..! ફેર એટલો કે અમે બોલીએ ને તમે બોલતા નથી. છેલ્લા છ દિવસથી વાસણો અજવાળીને હાથમાં છાલાં પાડું છું બોસ..! એનું જ નામ દિવાળી..! પૂછો રતનજીને..! એક ચોખવટ કરી લઉં કે, લગન વખતે કઢાવેલી કુંડળીમાં વાઈફ કરતાં તમારા ગુણ ભલે ગીરનાર જેટલાં ઊંચા હોય, એનો ફાંકો રાખતાં જ નહીં. લગન પછી એ બધાં કડડભૂસ થઈને ‘ડાઉન’થઇ જાય. કંઈ કેટલાં તો ઊંચા ગુણ હોવા છતાં બાવા બની ગયાના દાખલા પણ હશે. બને ત્યાં સુધી ગુસ્સાને HOLD ઉપર જ રાખવાનો. રસોડાના પ્રવાસ ઉપર પાબંધી મૂકી દેવાની. સહન્નાહી થાય તો ઓટલે બેસીને ઓડકાર ખાય ને પેટ ભરી લેવાનું.
છતાં માણસના નાતે ક્યારેક ગુસ્સો આવી પણ જાય તો, ધીમા પડવાનું ને, પોચો-પોચો જ ગુસ્સો કરવાનો. જેમ કે, “ઊગતા સુરજની લાલિમા જેવા ગાલ ઉપર તમે બાવળના ઉઝરડા શું કામ પાડો છો પ્રિયે..? સપરમા દિવસે સાપ કાઢો તો છોકરાઓ સાપોલિયાં જોઇને ડરી જશે. લાવ તારા અંબોલડે ચમેલીના ફૂલનું વાવેતર કરી દઉં કહેતો ગુલાબની પાંખડીથી તારા ચહેરાનો શેરડો ઢાંકી ગુલાબજળનું પિયત કરી દઉં..!’આવું સોજ્જું-સોજ્જું બોલવાનું યાર..!
આવું બધું મારે તમને શીખવવું પડે?
હિંમત રાખવાની કે, દિવાળીના સપરમા દિવસે વળતા હુમલા કોઈ કાળે થવાના નથી. તમે તો એની બાજીનો ‘જેક’છો..! હા, તમારી સામે છણકા નહિ કરે, પણ રસોડામાં જઈને કરશે. એ તમારા નામવાળાં વાસણો વાંચી-વાંચીને એ વાસણો ઉપર તમારો જુસ્સો ઠાલવશે. એટલા માટે કે, એમને પણ હળવા તો થવાનું હોય ને..? ધણીને તો અફાળાય નહિ, એટલે તમારા નામવાળા વાસણો ભોંય ઉપર અફાળશે. જેથી એના મનને શાંતિ થાય કે, ધણીને અફાળી લીધા..! એના કપાળમાં કાંદા ફોડું શું આ લોકોની બુદ્ધિ છે..?
બને ત્યાં સુધી દિવાળીના સમયગાળામાં છાપામાં આવતું રાશિ-ભવિષ્ય ઓછું વાંચવાનું. મારા રાશિ ભવિષ્યમાં ચોખ્ખું લખેલું કે, ‘આ સપ્તાહમાં તમારા ઉપર તમારી પત્નીના ચાર હાથ રહેવાના છે. તમને ઉચ્ચ શિખરની પ્રાપ્તિ થવાના યોગ છે. આવું વાંચીને મને હરખની હેડકી આવવા માંડી. એવો હરખઘેલો થઇ ગયો કે, ૭૦ વર્ષની વાઈફને પણ ‘જાનૂં’કહીને સંબોધી નાંખી..! પણ જેમ સુરજ નીકળતાંની સાથે સ્વપ્નાં કડડભૂસ થઇ જાય એમ. બધું એક જ પળમાં રસાતાળ થઇ ગયું. વાઈફને વાત કરી તો કહે, ‘સ્વપ્નું તો સાચું જ હતું. પણ બહુ ખુશ થવા જેવું નથી. આવતી કાલથી તમારે સાફસૂફી માટે ‘ઉચ્ચ-શિખરે’એટલે કે માળીએ જ ચઢવાનું છે..! ત્યારે ખબર પડી કે, લગન વખતે લોકોએ ભલે વરને રાજા કહ્યો હોય, પણ લગન કર્યા પછી, માળિયા સાફ કર્યા વિના ઘરમાં દિવાળી આવતી નથી, એ લગન કર્યા પછી સમજાયું..! ‘એના કપાળમાં કાંદા ફોડું..!
લાસ્ટ ધ બોલ
કરમની પણ કેવી કઠણાઈ છે કે, માળિયા સાફ કરવાનાં આટ-આટલાં માહિર હોવા છતાં, કોઈ ધન-કુબરે મને તેમની તિજોરી સાફ કરવા બોલાવ્યો નથી. આ જગતમાં અનુભવની કોઈને વેલ્યુ જ નથી મામૂ..!
એના કપાળમાં કાંદા ફોડું…!
આ લેખમાં પ્રગટ થયેલા વિચારો લેખકના પોતાના છે.
દિવાળી આવે એટલે, પહેલો હુમલો ‘સાફસફાઈ’નો આવે. મનના ખૂણા જેવા હોય તેવા ચલાવી લેવાના, પણ ઘરના ખૂણામાંથી કચરા-પોતા તો કરવાના. ખૂણાઓ પણ ટાંપીને જ બેઠા હોય કે, ક્યારે દિવાળી આવે અને અમારી દેહશુદ્ધિ થાય. આસુરી શક્તિનું જે થવાનું હોય તે થાય, પણ ઝાપટઝૂપટનો વેધ દશેરાથી ભરાવા માંડે. દિવાળી એટલે સાફસૂફી, ડિવાઈ એટલે રંગોળી, દિવાળી એટલે આતશબાજી, દિવાળી એટલે અંતરનો ઉઘાડ, દિવાળી એટલે પ્રકાશનું પર્વ, ઉમળકાઓનું આદાનપ્રદાન, હૈયાની હેલી અને વિચારોનું વૃંદાવન..! વાર્તા પૂરી..! એક જ મુદ્દાનો મુખ્ય કાર્યક્રમ આસુરી વિચારધારા ભલે ઘરના મેમ્બર બનીને જીવતી, પણ દિવાળી આવે એટલે ઘર ચોખ્ખું ચણાક જોઈએ.
લગન વખતનો કહેવાતો કોડીલો વરરાજો પણ ઝાડુધારક બની જાય. ચમરબંધીને પણ ચોપડાવી નાંખે કે, ‘ઘરના કામમાં તો બાદશાહ પણ ગુલામ, પકડો ઝાડુ ને ફેફરીવાલની જેમ ખૂણે-ખૂણે ફરી વળો..!’આ સાંભળીને ફૂલેલા ફુગ્ગા જેવા ૨૧૦ રતલના માણહની હવા નીકળી જાય યાર..! એક તો આપની કાયા એટલે હિપોપોટેમસના ફરજંદને ઘરમાં વસાવેલા હોય તેવી. કણ-કણમાં મણ-મણના દુખાવા નીકળવા માંડે. ફેંક દોષ ભલે લાગે, પણ એક વાત તો કહેવી જે છે કે, દિવાળી તો અમારા જમાનાની કહેવાતી.
એક પણ લવિંગિયાની તાકાત નહિ કે, સુરસુરિયું થાય.. કોઠીઓ પણ દરિયાવ ભાવથી પેટ ખોલીને ફૂવ્વારો છોડતી. કોથળામાંથી બિલાડું નીકળે એવું નહિ થતું. આજે તો ફટાકડા પણ એવાં સ્વચ્છંદી કે, ફૂટવા કરતાં ધુમાડા વધારે કાઢે. ૧૯૫૦ પહેલાં જન્મી પડેલાને યાદ હશે કે, એ વખતે બાળકોની ટોળકી હાથમાં દીવાઓનો થાળ લઈને દરેકના આંગણે પાન-મસાલા વગર ‘લહેરિયું’ગાતાં જતી. ચાર-પાંચ બારકસો ભેગા થઈને હાથમાં થાળી ને થાળીમાં દીવડા પ્રગટાવી, ઘર-ઘર ‘લહેરિયું’ગાતાં. લહેરિયાનો અવાજ સાંભળીને રંગોળીવાળી ઓટલીમાંથી દિવાળી પ્રગટ થતી હોય એવું લાગતું. કોઈને યાદ આવે છે એ લહેરિયું..?
લહેરિયું લહેરિયું દિવાળીનું લહરીયું,
ઘરમાં છે પણ બોલતા નથી, ફટાકડા છે પણ ફોડતા નથી
દીવેલ છે પણ પૂરતા નથી, ઘરમાં વસેલા મારા મહોર
આજ દિવાળી કાલ દિવાળી
દિવાળીનું લહેરિયું……
લહેરિયું લહેરિયું…દિવાળીનું લહેરિયું…(૨)
દિવાળી હોય કે હોળી, હિંદુ ધર્મમાં બંને ભક્તિના તહેવાર. બંનેમાં અસુરોના નિકંદનનો મહિમા ને ઉજવણીની ભાત. ફેર એટલો કે, હોળીને સળગાવવી પડે ને દિવાળીમાં દીવા પ્રગટાવવા પડે. હોળીમાં મોર ભલે એકલો ઉકળાટ કરતો હોય, પણ દિવાળીમાં મોર અને ઢેલ બંને ભેગાં મળીને થનગનાટ કરે. ઘર તીર્થસ્થળ બની જાય. પરિવારનો મેળો ઝામતો. દશ દિવસ પહેલાંથી સાફ્સફાઈનો વેધ ભરાવા માંડતો. જાણે સાફસફાઈ એ દિવાળીનું મંગલા-ચરણ હોય એમ, ઘેરઘેર સાફસૂફીની ધમાધમી ચાલતી. ઘર-ઘરમાં સફેદીનો ચળકાટ આવી જતો.
સમય કરતાં વહેલો સવારમાં ગરમાગરમ નાસ્તો તૈયાર થઇ જાય. જમાડવાની સ્ટાઈલ અને રસોઈ બદલાઈ જાય. ગુસ્સો હાંસિયામાં ચાલી જાય. મીઠાં મીઠાં વાયરાઓ એવા છૂટવા માંડે કે, ધાકમાં રાખનારા ધણીને ‘ડાયાબીટીશ’થઇ જવાનો ડર લાગવા માંડે. એક્ચ્યુલી જો કે આવું થાય તો નહિ, પણ આ તો એક અનુમાન.! આવું બને ત્યારે મૂંઝારો એ વાતનો છૂટે કે, નક્કી આવનાર તોફાન પહેલાંના આ વાવડ લાગે છે..! આપણું ચિત્ત ફુદરડી ફરવા માંડે કે, કડવાશ છોડીને કારેલું મધ જેવો મધુરો સ્વાદ આપતું કેમનું થયું? શંકા તો જાય જ ને યાર..?
ધીરે રહીને પેપર ફૂટે કે, દિવાળીમાં કામવાળી બહારગામ જવાની છે, એનો આ ચળકાટ છે. ખાતરી થઇ જાય કે, આવતી કાલથી વાસણ-પાણી કરવાનો હવાલો મારી પાસે આવવાનો છે. એમાં તમે શેના દાંતિયા કાઢો છો..? બધાનું જ આવું છે દાદૂ..! ફેર એટલો કે અમે બોલીએ ને તમે બોલતા નથી. છેલ્લા છ દિવસથી વાસણો અજવાળીને હાથમાં છાલાં પાડું છું બોસ..! એનું જ નામ દિવાળી..! પૂછો રતનજીને..! એક ચોખવટ કરી લઉં કે, લગન વખતે કઢાવેલી કુંડળીમાં વાઈફ કરતાં તમારા ગુણ ભલે ગીરનાર જેટલાં ઊંચા હોય, એનો ફાંકો રાખતાં જ નહીં. લગન પછી એ બધાં કડડભૂસ થઈને ‘ડાઉન’થઇ જાય. કંઈ કેટલાં તો ઊંચા ગુણ હોવા છતાં બાવા બની ગયાના દાખલા પણ હશે. બને ત્યાં સુધી ગુસ્સાને HOLD ઉપર જ રાખવાનો. રસોડાના પ્રવાસ ઉપર પાબંધી મૂકી દેવાની. સહન્નાહી થાય તો ઓટલે બેસીને ઓડકાર ખાય ને પેટ ભરી લેવાનું.
છતાં માણસના નાતે ક્યારેક ગુસ્સો આવી પણ જાય તો, ધીમા પડવાનું ને, પોચો-પોચો જ ગુસ્સો કરવાનો. જેમ કે, “ઊગતા સુરજની લાલિમા જેવા ગાલ ઉપર તમે બાવળના ઉઝરડા શું કામ પાડો છો પ્રિયે..? સપરમા દિવસે સાપ કાઢો તો છોકરાઓ સાપોલિયાં જોઇને ડરી જશે. લાવ તારા અંબોલડે ચમેલીના ફૂલનું વાવેતર કરી દઉં કહેતો ગુલાબની પાંખડીથી તારા ચહેરાનો શેરડો ઢાંકી ગુલાબજળનું પિયત કરી દઉં..!’આવું સોજ્જું-સોજ્જું બોલવાનું યાર..!
આવું બધું મારે તમને શીખવવું પડે?
હિંમત રાખવાની કે, દિવાળીના સપરમા દિવસે વળતા હુમલા કોઈ કાળે થવાના નથી. તમે તો એની બાજીનો ‘જેક’છો..! હા, તમારી સામે છણકા નહિ કરે, પણ રસોડામાં જઈને કરશે. એ તમારા નામવાળાં વાસણો વાંચી-વાંચીને એ વાસણો ઉપર તમારો જુસ્સો ઠાલવશે. એટલા માટે કે, એમને પણ હળવા તો થવાનું હોય ને..? ધણીને તો અફાળાય નહિ, એટલે તમારા નામવાળા વાસણો ભોંય ઉપર અફાળશે. જેથી એના મનને શાંતિ થાય કે, ધણીને અફાળી લીધા..! એના કપાળમાં કાંદા ફોડું શું આ લોકોની બુદ્ધિ છે..?
બને ત્યાં સુધી દિવાળીના સમયગાળામાં છાપામાં આવતું રાશિ-ભવિષ્ય ઓછું વાંચવાનું. મારા રાશિ ભવિષ્યમાં ચોખ્ખું લખેલું કે, ‘આ સપ્તાહમાં તમારા ઉપર તમારી પત્નીના ચાર હાથ રહેવાના છે. તમને ઉચ્ચ શિખરની પ્રાપ્તિ થવાના યોગ છે. આવું વાંચીને મને હરખની હેડકી આવવા માંડી. એવો હરખઘેલો થઇ ગયો કે, ૭૦ વર્ષની વાઈફને પણ ‘જાનૂં’કહીને સંબોધી નાંખી..! પણ જેમ સુરજ નીકળતાંની સાથે સ્વપ્નાં કડડભૂસ થઇ જાય એમ. બધું એક જ પળમાં રસાતાળ થઇ ગયું. વાઈફને વાત કરી તો કહે, ‘સ્વપ્નું તો સાચું જ હતું. પણ બહુ ખુશ થવા જેવું નથી. આવતી કાલથી તમારે સાફસૂફી માટે ‘ઉચ્ચ-શિખરે’એટલે કે માળીએ જ ચઢવાનું છે..! ત્યારે ખબર પડી કે, લગન વખતે લોકોએ ભલે વરને રાજા કહ્યો હોય, પણ લગન કર્યા પછી, માળિયા સાફ કર્યા વિના ઘરમાં દિવાળી આવતી નથી, એ લગન કર્યા પછી સમજાયું..! ‘એના કપાળમાં કાંદા ફોડું..!
લાસ્ટ ધ બોલ
કરમની પણ કેવી કઠણાઈ છે કે, માળિયા સાફ કરવાનાં આટ-આટલાં માહિર હોવા છતાં, કોઈ ધન-કુબરે મને તેમની તિજોરી સાફ કરવા બોલાવ્યો નથી. આ જગતમાં અનુભવની કોઈને વેલ્યુ જ નથી મામૂ..!
એના કપાળમાં કાંદા ફોડું…!
આ લેખમાં પ્રગટ થયેલા વિચારો લેખકના પોતાના છે.