નરેન્દ્ર મોદી માત્ર ભારતના રાજકીય સ્પેક્ટ્રમ પર જ નહીં પરંતુ વિશ્વમાં પણ એક દુર્લભ રાજકીય હસ્તી બની ચૂક્યા છે. દિવસે દિવસે મોદીની નામના વધી રહી છે. આનાથી વિશેષ ભારતીય વડા પ્રધાનની સતત લોકપ્રિયતા કેવી રીતે સમજાવી શકો? લોકતાંત્રિક વિશ્વના અન્ય નેતાઓ, ભલે તે અમેરિકાના જો બિડેન હોય, ફ્રાન્સના ઇમેન્યુઅલ મેક્રોન હોય, જર્મનીના ઓલાફ સ્કોલ્ઝ હોય, કેનેડાના જસ્ટિન ટ્રુડો હોય કે જાપાનના ફ્યુમિયો કિશિદાની લોકપ્રિયતા ઘટી છે પણ મોદીએ તેમનું સ્થાન જાળવી રાખ્યું છે!
કોરોના રોગચાળા, રશિયાનું યુક્રેન પર આક્રમણ, ચીન અને અમેરિકા વચ્ચે તાઈવાનને લઈને હાલ ચાલી રહેલા સંઘર્ષને કારણે ભારતની આર્થિક વૃદ્ધિ પૂર્વ-રોગચાળાના સ્તરે પાછી આવી નથી, તે હકીકત હોવા છતાં પણ મોદીની લોકપ્રિયતા અકબંધ છે. US સ્થિત ડેટા ઇન્ટેલિજન્સ કંપની મોર્નિંગ કન્સલ્ટ પોલિટિકલ ઇન્ટેલિજન્સ દ્વારા 4 ઓગસ્ટના રોજ જાહેર કરાયેલા 22 લોકતાંત્રિક દેશોના વૈશ્વિક સર્વેક્ષણમાં મોદીનું રેટિંગ 75% હતું, જે 5 નેતાઓ કરતાં ઘણું વધારે હતું, જ્યારે સર્વેમાં સામેલ બાકીના નેતાઓની લોકપ્રિયતામાં નોંધપાત્ર ઘટાડો થયો છે (ઉદાહરણ તરીકે, બિડેનનું રેટિંગ ઘટીને 38% થઈ ગયું છે).
સી-વોટરના સહયોગથી હાથ ધરાયેલ ઈન્ડિયા ટુડે મૂડ ઓફ ધ કન્ટ્રી (MOTN) સર્વેક્ષણ દેશમાં મોદીની પ્રભાવશાળી રાજકીય હાજરીની સાક્ષી આપે છે. ઘરેલુ આર્થિક મુશ્કેલીઓ છતાં, તેમની લોકપ્રિયતા રેટિંગ 66% છે, જે ઓગસ્ટ 2021થી 12% પોઈન્ટનો વધારો છે. જો કે, કોરોના રોગચાળાની અસરોને સંપૂર્ણ રીતે સમજાય તે પહેલાં ઓગસ્ટ 2020ના 78% જેટલો ઊંચો નથી. 53.4 % સાથે મોદી હજુ પણ આગામી વડા પ્રધાન બનવા માટે સૌથી યોગ્ય નેતા માનવામાં આવે છે, જે તેમના નજીકના હરીફો રાહુલ ગાંધી અને અરવિંદ કેજરીવાલ કરતાં ઘણા વધારે આગળ છે.
BJPની અંદર પણ, મોદીની લોકપ્રિયતા સાથે કોઈ આજુબાજુ નથી, જ્યારે અમિત શાહ અને યોગી આદિત્યનાથ બંને દૂરના ક્ષિતિજ પર ચમકતા સિતારા તરીકે નોંધાયેલા છે. આઝાદી પછી પણ મોદીને દેશના શ્રેષ્ઠ વડા પ્રધાન માનવામાં આવે છે. અટલ બિહારી વાજપેયી વિશાળ અંતર સાથે બીજા સ્થાને છે, ત્યાર બાદ ઈન્દિરા ગાંધી, મનમોહન સિંહ અને જવાહરલાલ નેહરુ છે. આનું કારણ એ પણ હોઈ શકે કે મોદીના પુરોગામી ખાસ કરીને નેહરુ અને ઈન્દિરાને નવી પેઢી ઓછી યાદ કરે છે. આ સર્વેમાં લોકો જેને મોદી સરકારની સફળતાઓ અને નિષ્ફળતાઓ માને છે તેનાં પરિણામોને ગંભીરતાથી લેવાની ખરેખર સરકારને ચેતવણી ગણી શકાય. NDA સરકારની ટોચની 5 સિદ્ધિઓમાં કોવિડ રોગચાળાને હેન્ડલ કરવો, કાશ્મીરમાં કલમ 370 નાબૂદી, રામમંદિરનું નિર્માણ, ભ્રષ્ટાચારમુક્ત શાસન અને પછી કાળા નાણાં પર કડક કાર્યવાહીને ગણવામાં આવે છે. તેનાથી વિપરીત, મોદી સરકારની 5 મોટી નિષ્ફળતાઓમાં મોંઘવારી, બેરોજગારી, નીચી આર્થિક વૃદ્ધિ સૌથી વધુ લોકોને પરેશાન કરી રહી છે.
1971માં પ્રચંડ બહુમતી સાથે ફરીથી ચૂંટાયા હોવા છતાં ઇન્દિરા ગાંધી પણ તેમના નવમા વર્ષમાં નિષ્ફળ ગયા હતા. વૈશ્વિક તેલના આંચકાના પરિણામે ઉચ્ચ ફુગાવો અને વધતી જતી બેરોજગારીના પરિણામે સર્વાંગી રાજકીય અશાંતિ સર્જાઈ, જેના કારણે ઇન્દિરાએ જૂન 1975માં કટોકટીની સ્થિતિ લાદવાની ફરજ પડી હતી, જયારે કોરોના લોકડાઉનને લઈને ગંભીર આર્થિક પતન છતાં તેમની લોકપ્રિયતા વધી રહી છે. નિષ્ણાતોએ આના કેટલાક ચોક્કસ કારણો શોધી કાઢ્યા છે. ચૂંટણી સર્વેક્ષણકર્તાઓ સામાન્ય રીતે 4 મુખ્ય મુદ્દાઓ લે છે – ફુગાવો, બેરોજગારી, ભ્રષ્ટાચાર અને રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા – જે રાજકીય લોકપ્રિયતા નક્કી કરે છે અને તેને ચૂંટણી આધાર ગણવામાં આવે છે.
યુક્રેનમાં લડાઈએ પણ મોદી સરકારને દોષથી બચાવવામાં મદદ કરી કારણ કે બંનેને બાહ્ય પરિબળો માનવામાં આવે છે, જેણે દેશની આર્થિક મુશ્કેલીઓમાં વધારો કર્યો છે. જો કે, મોદીએ અન્ય એક મોટા પરિબળને સરકારથી દૂર રાખવામાં સફળતા મેળવી છે અને તે છે – એન્ટિઈન્કમ્બન્સી. દેશના મૂડ સર્વે સૂચવે છે કે જો આજે ચૂંટણી થાય તો મોદી વડા પ્રધાનપદના તેમના નવમા વર્ષમાં રાષ્ટ્રીય લોકતાંત્રિક ગઠબંધન (NDA)ને સતત ત્રીજી વખત બહુમતી આપી શકે. નીતીશ કુમારના જનતા દળે (યુનાઈટેડ) 9 ઓગસ્ટના રોજ NDA છોડ્યું તે પહેલાં NDA 307 બેઠકો જીતવાની તૈયારીમાં હતું, જે સાદી બહુમતી માટે જરૂરી 272 બેઠકો કરતાં 35 વધુ છે પરંતુ મે 2019ની લોકસભા ચૂંટણીમાં NDA ખરેખર જીતેલી 352 બેઠકો કરતાં 45 ઓછી હતી. NDAનો આંકડો 2019થી ઘટી રહ્યો છે, જ્યારે તે વર્ષે ઉદ્ધવ ઠાકરેની આગેવાની હેઠળની શિવસેના મહારાષ્ટ્રમાં અલગ થઈ ગઈ હતી, જ્યારે શિરોમણી અકાલી દળ અને તેલુગુ દેશમ પાર્ટી જેવા સાથીઓએ NDAને છોડી દીધું હતું.
આમ છતાં મોદી અને BJP દેશના આ સર્વેના પરિણામોથી વધુ ઉત્સાહિત હોઈ શકે, કારણ કે પાર્ટી 283 બેઠકો સાથે પોતાના દમ પર બહુમતી લાવશે એવું અત્યારે સર્વે પરથી લાગી રહ્યું છે. 40 સાંસદોને લોકસભામાં મોકલનાર બિહાર જેવા રાજકીય રીતે મહત્ત્વના રાજ્યમાં સત્તા ગુમાવવાથી સમીકરણો થોડા બદલાયા છે. નીતીશના રાજીનામા પછી તરત જ હાથ ધરવામાં આવેલા સી-વોટરના સ્નેપ પોલમાં NDA માટે લગભગ 21 સંસદીય બેઠકોના નુકસાનની આગાહી કરવામાં આવી છે, જેમાં BJPની કુલ બેઠકોની સંખ્યા 283 થી 275 થઈ ગઈ છે, જે પોતાના દમ પર સરકાર બનાવવા માટે પૂરતી હશે.
જો કે, મોદીની વ્યક્તિગત લોકપ્રિયતા ભલે વધુ હોય પણ આ સર્વેમાં લોકો સરકારના અર્થતંત્રના સંચાલનથી સ્પષ્ટ રીતે નાખુશ છે. તેમાંથી બહુમતી (67 %)એ કહ્યું કે 2014માં NDA સરકાર સત્તામાં આવ્યા પછી તેમની આર્થિક સ્થિતિ કાં તો બગડી છે અથવા તો એવી જ રહી છે, તેણે ‘અચ્છે દિન’ના વચનને ખોટા સાબિત કર્યા છે. મોટા ભાગના લોકો તેમની નાણાંકીય સ્થિતિ સુધરવાની સંભાવનાથી નિરાશ છે. 73 % લોકોએ બેરોજગારીની સ્થિતિને ગંભીર ગણાવી હતી. આ ધારણા દોઢ વર્ષથી વધુ સમયથી ચાલુ છે. જ્યારે તેમને પૂછવામાં આવ્યું કે શું તેઓ 6 મહિના પહેલાંની સરખામણીમાં ખુશ છે? હા જવાબ આપનારા લોકોની ટકાવારીમાં નોંધપાત્ર ઘટાડો થયો છે.
મોદીની લોકપ્રિયતા જળવાઈ હોવાનું બીજું મોટું કારણ અયોધ્યામાં રામમંદિરના નિર્માણનો માર્ગ સાફ કરવો ઉપરાંત કાશ્મીરમાં કલમ 370 નાબૂદ કરીને હિન્દુત્વના એજન્ડાને પૂરો કર્યો હતો. કેરળ સિવાય સમગ્ર દેશમાં ડાબેરી પક્ષોના પતનને કારણે BJPનો વિકાસ થયો એવો માહોલ ઊભો થયો છે. આ ઉપરાંત વિપક્ષમાં કોઈ વિશ્વાસપાત્ર વ્યક્તિ નથી જે મોદીને સવાલ કરી શકે! મોદી પણ કટ્ટરપંથી રાષ્ટ્રવાદી કાર્ડને અસરકારક રીતે ભજવવામાં સફળ રહ્યા છે, ખાસ કરીને પાકિસ્તાન અને ચીન સાથે ભારતના વ્યવહારને લઈને લોકોનું મોદીને ભરપૂર સમર્થન છે.
તેમને એક કઠીન નેતા તરીકે જોવામાં આવે છે, જેઓ આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે ભારતના શ્રેષ્ઠ હિતોની સેવા સાથે દેશની આર્થિક મુશ્કેલીઓને હલ કરવામાં ખંતપૂર્વક કામ કરી રહ્યા છે. જો કે, દેશના સર્વેમાં કેટલાક અવ્યવસ્થિત વલણો બહાર આવ્યા છે. દેશમાં એવા લોકોની પણ નોંધપાત્ર સંખ્યા છે, જેઓ માને છે કે ભારતીય લોકશાહી જોખમમાં છે અને સાંપ્રદાયિક તણાવ વધી રહ્યો છે. આ મોદી સરકાર માટે ચેતવણીના સંકેત હોવા જોઈએ કે બધું બરાબર નથી. BJP, જેને અગાઉ અલગ જ પક્ષ તરીકે જોવામાં આવતો હતો, તે હવે કોઈ પણ ભોગે સત્તા મેળવવાના પ્રયાસમાં ચમક ગુમાવી રહ્યો છે.
પાર્ટીએ મધ્ય પ્રદેશ, ગોવા અને તાજેતરમાં મહારાષ્ટ્રમાં વિપક્ષી સરકારોને પક્ષપલટો કરીને અસ્થિર કરવામાં મોટી ભૂમિકા ભજવી હોવાનું કહેવાય છે! મોદી સરકાર પર એન્ફોર્સમેન્ટ ડિરેક્ટોરેટ (ED) અને સેન્ટ્રલ બ્યૂરો ઑફ ઇન્વેસ્ટિગેશન (CBI) જેવી કેન્દ્રીય તપાસ એજન્સીઓને તેના વિરોધીઓને ડરાવવા અને ચૂપ કરવા માટે ઉપયોગ કરવાનો પણ આરોપ છે. અલબત્ત, આ સર્વેમાં એવાં લોકો પણ સામેલ છે જે ધારાસભ્યોને ખરીદવાની BJPની યુક્તિને સમર્થન આપે છે અને તપાસ એજન્સીઓના દુરુપયોગ માટે તેને દોષ આપતા નથી પરંતુ પક્ષ આ હકીકતથી વધુ દિલાસો લઈ શકતો નથી કારણ કે તેને મંજૂર કરનારા અને નકારનારાઓ વચ્ચેનું અંતર ઘણું ઓછું થઈ ગયું છે.
દેશના આ સર્વેમાંથી મોદી સરકાર માટે સૌથી મહત્ત્વની વાત એ બહાર આવે છે કે તેણે ખાસ કરીને આર્થિક મોરચે લોકોની સમસ્યાઓ દૂર કરવી જોઈએ. અગ્નિવીર યોજના રજૂ કરવામાં આવી હતી ત્યારે ઘણા રાજ્યોમાં નોકરી ઇચ્છુકો દ્વારા સ્વયંભૂ તોફાનો ફાટી નીકળ્યા હતા, જેમને લાગ્યું હતું કે સરકાર રોજગારની બાબતમાં તેમને છેતરી રહી છે. આ અણધારી રીતે ભડકી શકે તેવી ઘણી નિરાશાઓની નિશાની હતી. રાતોરાત જાહેરાતો દ્વારા કૃષિ કાયદા અને અગ્નિવીર યોજના પસાર કરવામાં અપનાવવામાં આવેલી યુક્તિઓ લોકો માટે ચોંકાવનારી સાબિત થઈ હતી.
